Sveti Pajsije I Srpski: Najduže na tronu SPC

U svojevrsnoj plejadi bezmalo potpuno zaboravljenih poglavara Srpske pravoslavne crkve istaknuto mesto zauzima patrijarh Sveti Pajsije I koji se na duhovnom tronu Srbije zadržao najduže u odnosu na bilo kog prvojerarha Crkve u Srba - ukupno trideset tri g

Patrijarh Pajsije I Srpski rođen je 1542. godine u kosovsko-metohijskom selu Janjevo te je u nauci poznat i pod imenom Sveti Pajsije Janjevac. Poticao je iz svešteničke porodice koja je u Janjevu, s ostalim narodom, osnovala školu koju je Pajsije pohađao sve do odlaska u manastir Gračanicu i sticanja određenog višeg obrazovanja. Duhovno uzdizanje i poučavanje budućeg patrijarha Svetog Pajsija I Srpskog preuzeo je na sebe njegov prethodnik, tadašnji patrijarh Sveti Jovan I Srpski (1596–1614).

Patrijarh Sveti Pajsije I Srpski bio je izuzetno plodan autor. Pisac životopisa, stihira, poslanica, zapisa, natpisa, beležaka.

Ovde valja naglasiti i to kako je upravo patrijarh Sveti Pajsije I Srpski bio poglavar naše crkve, koji je kanonizovao poslednjeg Nemanjića - cara Stefana Uroša V Nejakog. Po mnogima on je “poslednji refleks stare srpske književnosti srednjeg veka, za neke poslednji pisac srpskog srednjovekovlja, tog načina i stila pisanja. On je, takođe, bio i sofiograf”. Osim što se, u čitavoj dosadašnjoj povesnici naše crkve, pokazao kao ličnost koja se najduže zadržala na njenom čelu, patrijarh Sveti Pajsije I bio je, istovremeno, i njen najdugovečniji prvojerarh. Naime, istorijski izvori nam svedoče da je patrijarh Sveti Pajsije I Srpski preminuo 1647. kada je, i za današnje standarde, imao neverovatnih stotinu pet godina.

U vremenu u kome je živeo, njegove godine su pravo čudo. U doba turske najezde kada je lokalni srpski živalj bio bezmalo desetkovan, patrijarh Sveti Pajsije I Srpski doživeo je 105 godina.

I način njegove smrti, baš kao i neobično dug i bogat život ovog poglavara Srpske pravoslavne

crkve, bio je čudnovat. Istorijski izvori nam svedoče o tome kako je ostareli patrijarh preminuo sasvim neočekivano, i to usled posledica toga što je na njega, tokom obilaska jednog od manastira, nasrnuo bik što je dovelo do tragičnog smrtnog ishoda.

Na samom početku u svom eseju o patrijarhu Svetom Pajsiju I Srpskom dr Pavle Popović je zabeležio: „S patrijarhom Pajsijem ostavljamo srednji vek daleko za sobom i ulazimo u sasvim moderna vremena, u XVII stoleće. Posle propasti države srpske, književnost u Srbiji počela se jače dizati od sredine XVI veka, i u XVII veku imala je neki svoj mali preporođaj.”

Ali patrijarh Sveti Pajsije I Srpski nije bio samo neki puki prelazni oblik duhovnog stvaralaštva, već jedna samosvojna stvaralačka figura svoga vremena.

Vredi se osvrnuti na bogatu i, po svojoj formi, raznoliku stvaralačku delatnost patrijarha Svetog Pajsija I Srpskog, čija bibliografija sadrži sledeće naslove: Žitije cara Uroša, Žitije Svetog Simona (Stefana Prvovenčanog), Službu Svetom Simonu, Službu svetom caru Urošu, Kratko povesno slovo o svetome knezu Stefanu Štiljanoviću, Sinđeliju vršačkom episkopu Antoniju, Sinđeliju hilandarskom mitropolitu Mardariju, Sinđeliju vretanijskom i roviškom mitropolitu Mihailu, Pastirsku poslanicu, Poslanicu papi rimskom Urbanu VIII, Zapise, natpise, beleške i dr.

Po rečima prof. dr Aleksandra Jovanovića, „u širokom rasponu svog literarnog stvaranja patrijarh Pajsije je težio uzorima svojih velikih prethodnika. Nudila mu se bogata tradicija srpske književnosti, koju je on nastojao dostići svojim stvaralaštvom. Njegovo ukupno delo je neujednačenih umetničkih dometa. Svojim službama on se skoro potpuno približio najlepšim ostvarenjima stare srpske poezije. U proznim spisima ostvarena je jednostavnost izraza. Njegovim delom se u suštini okončava period bogatog stvaranja srpske književnosti na srpskoslovenskom jeziku”.

Jedan od najtemeljnijih istraživača pisanog stvaralaštva patrijarha Svetog Pajsija I Srpskog, a to je bio dr Pavle Popović, pored ostalog, naglasio je i sledeće: „Pajsije je lep tip književnika i knjigoljupca. Malopre pomenusmo njegove kanonične vizitacije; kad god ih čini, on se pored crkvenih poslova bavi i knjigom . ... Život cara Uroša je vrlo mali spis. Uz to, on nije čista biografija Uroševa nego je tu i istorija, vrlo kratka, o događajima koji su prethodili . ... Ukupno tu je reč o geneologiji Nemanjića, caru Dušanu, Urošu (ubistvo), Vukašinu (bitka na Marici), Lazaru (geneologija njegova), o tome kako su Uroševe mošti pronađene, o spaljivanju sv. Save. Ima zaseban uvod, kao i zaseban kraj; tu pisac kazuje pobude pisanja: kako mu se ‘sveti i blagorodni mučenik’ (v. naslov) tj. Uroš, javio i naredio pisanje . ... Kojim se izvorima služio pri sastavljanju svog spisa Pajsije sam kazuje neki put. ...Ali i bez njegova kazivanja mi možemo naći koji su sve bili izvori njegovi. Pajsije je dobro verziran u književnosti vremena Nemanjića i stare države srpske. On je znao valjda sve stare srpske životopise, i služio se njima; znao je i rodoslove i letopise . ... Kako je odavno utvrđeno, naši biografi srednjeg veka ne pokazuju ni najmanje traga da su se služili Savinim delima; evo sad Pajsije jasno pokazuje uticaj srpskog prosvetitelja. On je prvi biograf koji to čini . ... Književno, Život cara Uroša vrlo je prijatan spis. Pričanje ide u njemu živo i

Patrijarh srpski Sveti Pajsije Prvi na tronu Srpske crkve bio je najduže, trideset i tri godine (1614–1647)

sadrži gdegde lepih, a i naivnih opisa. Naravno, spis je potpuno u tradiciji srednjeg veka. I vrsta kojoj pripada i obrada njegova imaju, čisto i bistro, obeležje toga vrlo starog doba.”

Polako privodeći kraju ovaj naš kratki osvrt na ličnost jednog od najznačajnijih poglavara Srpske pravoslavne crkve, patrijarha Svetog Pajsija I Srpskog (1614–1647), ne preostaje nam ništa drugo do da izrazimo nadu da će mu savremene generacije njegovih sunarodnika konačno iskazati i te kako zasluženu zahvalnost i poštovanje za brojna dela kojima je zadužio sopstveni narod, njegovu crkvu, kulturu i umetnost. ■