KAKO SU SRBI POSTALI NAJVEĆI GUBITNICI TITOVE JUGOSLAVIJE

Kada se živelo bolje, u Titovo vreme ili danas - traju rasprave na ovu temu već decenijama. I trajaće dok je živih onih koji pamte vreme vladavine Josipa Broza, sa gotovo nikakvim šansama da se suprotstavljena mišljenja približe. Ali jedno je sigurno, iz projekta Titove Jugoslavije kao najveći gubitnici izašli su - Srbi.

Kada neko veliča vreme Titove Jugoslavije, nezaobilazne teme su životni standard, besplatno školovanje i zdravstvo, lična i opšta bezbednost, siguran posao, dobre plate, čuveni crveni pasoš i, zaista, šoping putovanja za vikend u Italiju, samo ređe u Milano, a najčešće u Trst. Oni sa druge strane mišljenja su da je Tito bio osvedočeni srbomrzac koji je sve ovo što će se desiti posle njegove smrti zapravo pripremio, podsećaju na masovne likvidacije klasnih neprijatelja, otimačinu imovine, Goli otok i progone neistomišljenika, gušenje slobode mišljenja... Tako je i danas, tačno četiri decenije nakon njegove smrti.

UTICAJ SRPSKIH KOMUNISTA

Doživotni predsednik SFR Jugoslavije vladao je 35 godina, a u svesti današnje omladine njegov lik se uglavnom pojavljuje sa tompusom, viskijem i pudlicama kao sinonim hedonizma. Mladi ne obraćaju mnogo pažnju na istorijski kontekst i činjenicu da su, posle Titove smrti, njegovi naslednici Jugoslaviju umorili i razorili, a najveći gubitnici ispali su upravo Srbi.

Koji je to događaj tokom Titove vladavine presudno uticao na kasniji položaj Srba u Jugoslaviji, naročito u vreme raspada zemlje i ratova? Da li je to Ustav iz 1974. godine, kojim je zemlja bila, praktično, konfederalizovana i koji je omogućio republikama da jačaju svoju vlast na štetu zajedničke države u kojoj su Srbi činili većinu, pitali smo istoričara dr Bojana Dimitrijevića, naučnog savetnika i zamenika direktora Instituta za savremenu istoriju, - Mislim da su na položaj

Srba u Titovoj Jugoslaviji uticali najviše sprski komunisti, koji su se zaneli doslednim internacionalizmom, kao i osećajem krivice za poraz u Srbiji krajem 1941. godine i zakasnelim formiranjem KP Srbije, tek u maju 1945. Niko od njih, za razliku od komunističkih vođa u Sloveniji, Hrvatskoj ili Makedoniji, nije isticao nacionalno pitanje niti postavio nekakav poseban nacionalni zahtev. Tako da je greška postavljena već od 1945. godine. Kasniji događaji, kao što su pad Aleksandra Rankovića 1966. ili Ustav iz 1974. godine, samo su potvrdili taj trend - kaže dr Dimitrijević.

Već posle smene Aleksandra Rankovića, posle

Tita najmoćnijeg čoveka u Jugoslaviji, počeli su nemiri na Kosovu i Metohiji. Ustav od

1974. separatistima je dao nov zamah, a situacija je eskalirala nedugo posle Titove smrti 1980. godine. Kada je reč o uzrocima stradanja Srba na Kosovu i Metohiji, često se pominje i nekontrolisano naseljavanje Albanaca iz Albanije odmah po završetku Drugog svetskog rata. Koliko je to koštalo Srbe na Kosovu i Metohiji?

- Titova ideja iz 1945-1947. da ide prema stvaranju Balkanske federacije u koju bi ušle Jugoslavija, Albanija i Bugarska je bio prvi korak u brisanju granica između Albanaca na Kosmetu i Albanije. Tito je inače u periodu 1944-1948. imao neku vrstu paternalističkog odnosa prema albanskoj KP i Enveru Hodži, pa je i to bitno za razumevanje odnosa. Naravno, zabrana povratka srpskih kolonista na Kosovo i Metohiju 1945. godine je posebno pogodovala smanjenju broja srpskog stanovništva. Taj trend se nastavio posle Brionskog plenuma voljom pokrajinskih partijskih kadrova u Prištini, ali i nemešanjem srpskih kadrova i trajao je do ‘80ih godina. Zbog navodnog progona albanskog

stanovništva za vreme Rankovića, koje je kao optužba lansirano 1966. godine i prihvaćeno od srpskih “liberalnih” komunista potom, položaj

srpskog stanovništva u pokrajini nije praćen sve do

1986. godine, kada je pitanje otvoreno u već poodmakloj fazi smanjenja broja Srba u pokrajini - kaže dr Bojan Dimitrijević.

Niko od srpskih komunista, za razliku od vođa u Sloveniji, Hrvatskoj ili Makedoniji, nije isticao nacionalno pitanje

SRBIJA JE POD TITOM IZGUBILA TERITORIJE KOJE JE OSVOJILA U BALKANSKIM RATOVIMA I U PRVOM SVETSKOM RATU, UKINUTI SU JOJ MONARHIJA, PREVLAST U VOJSCI I MINIMALIZOVANA JE ULOGA CRKVE

POSLE TITA - RASPAD

I pored svega, posle Titove smrti bilo je mogućnosti da Jugoslavija opstane, a položaj srpskog naroda bude neuporedivo bolji nego što je danas u Hrvatskoj, Crnoj Gori, Severnoj Makedoniji, na Kosovu i Metohiji. Da li je Titovo nasleđe isključivi krivac za to ili su njegovi naslednici, pre svega Milošević, svojom politikom urušili i tu priliku? Dr Dimitrijević smatra da na ovo pitanje nije lako precizno odgovoriti.

- Tokom ‘80-ih na sceni je bila druga generacija partijskih vođa koja je imala manje veze sa Titom, a i stasala je politički u uslovima države koja je ličila na konfederaciju. Savezna država - osim vojske i diplomatije - nije imala previše ugleda u republičkim partijskim strukturama, i u suštini je već prestala da funkcioniše sa potrebnom snagom. Tako da su prvi slovenački, a potom i hrvatski republički partijski lideri preuzeli korake sa jasnim stavom da idu ka jačanju svojih republika. Srpsko partijsko rukovodstvo na čelu sa Miloševićem je ostalo u zamci jugoslovenske države kao najboljeg rešenja za srpski narod u celini. Ovo je, posebno u Hrvatskoj, prepoznavano ne kao odbrana Jugoslavije već kao zalaganje za Veliku Srbiju. Nemanje jasne nacionalne strategije kod srpskog rukovodstva dovelo je do poraza u ratu koji je usledio, žrtava i egzodusa iz vekovima Srbima naseljenih oblasti - kaže dr Dimitrijević.

Dr Dimitrijević Brozovu vladavinu ocenjuje kao stranputicu za Srbiju i Srbe. - Srbija je pod Titom izgubila teritorije koje je osvojila u Balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu, ukinuta joj je monarhija, prevlast u vojsci i minimalizovana uloga crkve. Ta vladavina za Srbiju je bila stranputica. S druge strane, od pedesetih do sedamdesetih godina Tito sa Jugoslavijom izlazi na svetsku scenu. I to se smatra zlatnim dobom Jugoslavije. Pod negativnim uticajem ratnih devedesetih mnogi na taj period gledaju sa nostalgijom. I zato se u glavama ljudi stvorila pozitivnija slika o tom dobu iako je tada bilo mnogo toga lošeg – zaključuje Dimitrijević.

Srpsko pitanje na Kosovu otvoreno je 1986. godine, u već poodmakloj fazi smanjenja broja Srba u pokrajini

Nemanje jasne nacionalne strategije kod srpskog rukovodstva dovelo je do poraza u ratu koji je usledio