VISOK STEPEN HOMOFOBIJE
Devojke su većinom saglasne da su neprihvatljiva ponašanja zasnovana na rodnom i seksualnom nasilju, dok su momci tolerantniji. To se naročito ogleda u tome što nijedna devojka ne smatra da je u redu ismejavati nekoga onlajn zato što je gej, lezbejka ili biseksualna osoba, dok je za više od 16 odsto momaka to potpuno prihvatljivo. Pavlovićeva ističe da ovi podaci potvrđuju vrlo visok stepen homofobije i netolerancije različitosti posebno među momcima.
- Očito je na delu snažna retradicionalizacija koja dolazi iz porodice, iz škole, iz medija, i koja utiče na porast konzervativnih stavova, čak i među mladima, i čak i pored otvorenosti i dostupnosti informacija koje donosi internet. S druge strane, vidimo da u našem pravosuđu sankcija za krivično delo zločin iz mržnje gotovo da uopšte nema. Ovo je vrlo zabrinjavajuće i koristim priliku da apelujem i na roditelje i na prosvetu da posvete vreme ovoj temi i utiču na stvaranje generacije mladih koji će poštovati različitost i razviti empatiju za nepravdu - podseća ona.
Jugoslavija – ideja sadržana u jednoj reči koja i danas, nekoliko decenija nakon njenog drugog krvavog sloma, ne prestaje da izaziva suprotstavljena osećanja i stavove. I dok jedni jugoslovensku ideju smatraju progresivnom i emancipatorskom, drugi prema njoj imaju odnos krajnjeg prezira, doživljavajući je kao jednu od najvećih istorijskih grešaka.
Kao ideja i zamisao nastala tokom 19. stoleća među pripadnicima intelektualnih elita južnoslovenskih naroda, Jugoslavija se u narednom veku, poput Feniksa, u čak dva navrata javljala kao istorijska realnost. Ubrzo po izbijanju Prvog svetskog rata Kraljevina Srbija je Niškom i Krfskom deklaracijom utvrdila da je njen osnovni ratni cilj oslobođenje i ujedinjenje, što se i dogodilo. Srpski narod imao je velike žrtve za svoju slobodu, ali i za oslobođenje, kako se tada mislilo, bratskih jugoslovenskih naroda. Formalno, zajednička država formirana je 1. decembra 1918. u Beogradu. Bio je to uistinu dan vredan veka, kakav je bio i naziv reprezentativne izložbe Muzeja Jugoslavije, koja je povodom obeležavanja stogodišnjice nastanka zajedničke države Južnih Slovena predstavljena u Beogradu tokom 2018. Ta 1918. godina i u širim evropskim okvirima predstavlja složen revolucionarni čin.
To je onaj istorijski trenutak kada se prekoračuju granice različitih civilizacija, vera, nacija, kada se Jugoslavija okuplja oko jedne moderne ideje - jugoslovenske, koja građanina stavlja ispred porekla, jezika, krvi, rase, boje kože... Ova velika integrativna ideja faktički je širi balkanski prostor uvela u svojevrstan jugoslovenski vrijući lonac, iz kojeg je, pre svega po mišljenju regenta Aleksandra (1888–1934), potonjeg drugog po redu jugoslovenskog kralja, vremenom trebalo da nastane nova jugoslovenska (nad)nacija.
S druge strane, istovremeno sa delovanjem projugoslovenski nastrojenih intelektualaca i političara, na istom prostoru postojali su i oni koji su smatrali da Jugoslavija nije i ne može biti dobro rešenje. Nemali broj pripadnika nacionalnih elita južnoslovenskih naroda, ponet nacionalističkom megalomanijom, smatrao je da je po okončanju Prvog svetskog rata nastala prilika da se obnove nekadašnje ili prvi put u istoriji uspostave zasebne nacionalne države. Ipak, Jugoslavija je ubrzo postala istorijska stvarnost. Ona je predstavljala neupitnu činjenicu evropske stvarnosti nakon Prvog svetskog rata.
Prošlost nam je pokazala da je u tom društvenom, političkom i kulturološkom kontekstu Jugoslavija zaista bila istorijska nužnost. Istovremeno, nikako ne treba smetnuti s uma ni činjenicu da se upravo tada znatan deo balkanskih prostranstava našao unutar jedne državne zajednice čije je središte, prvi put u istoriji, bilo u okvirima njenih granica.
Stolećima pre toga ovim se prostorima gospodarilo iz dalekih evropskih prestonica – Carigrada (Istanbula) ili Beča. Međutim, kako u Srbiji tako i u Hrvatskoj u isto vreme moglo se čuti i kako je „Jugoslavija kaput, a da je Srbija (odnosno Hrvatska) košulja“.
Kada je nastala, tzv. prva Jugoslavija imala je oko dvanaest miliona stanovnika, od čega su dva miliona činili pripadnici nacionalnih manjina, poput nemačke, mađarske, albanske... Da je, s druge strane, neposredno po okončanju Prvog svetskog rata nastala tzv. velika Srbija, koju su Srbima kao pobednicima nakon Prvog svetskog rata u jednom trenutku ponudili saveznici, ta država bi „imala osam miliona stanovnika i četiri miliona onih koji bi se osećali kao nacionalne manjine, i ne bi imala nikakve šanse da živi“. Takvu ocenu dao je akademik prof. dr Ljubodrag Dimić, šef Katedre za istoriju Jugoslavije Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i jedan od najistaknutijih savremenih srpskih istoričara.
U narednim decenijama Jugoslavija se suočavala sa brojnim unutrašnjim i spoljašnjim izazovima i opasnostima koje njeni politički glavari uglavnom nisu uspevali na pravi način da reše. Takozvana prva Jugoslavija nestala je u vihoru četvorogodišnjeg oslobodilačkog, ali istovremeno tragičnog, surovog i krvavog građanskog i bratoubilačkog rata (1941–1945). Ali pokazalo se da to nije bio i njen konačni kraj. Poput Feniksa koji se uzdiže iz pepela, kako to navodi akademik prof. dr Ljubodrag Dimić, Jugoslavija
se neposredno posle Drugog svetskog rata iznova pojavila na političkoj karti Evrope i sveta. Ali osim imena, malo toga ju je povezivalo sa državom čiji je kraj doneo Drugi svetski rat.
SIMBOL UJEDINJENJA
Jedan od snažnih simbola Jugoslavije, jedan od njenih tvoraca i prvorazredno značajna istorijska ličnost koju danas nemali broj njegovih sunarodnika smatra glavnim krivcem što se ona dogodila, bio je viteški kralj Aleksandar I Ujedinitelj (1921–1934). Kako osnovna tema ovog eseja nije izuzetno zanimljiva i uzbudljiva biografija ovog vladara, koji se u ratu pokazao istinskim junakom, rodoljubom i veštim vojskovođom, a u miru iskusnim državnikom, već njegov tragičan kraj, osvrnućemo se na događaje koji su obeležili prvu polovinu burnog oktobra 1934.
Našim čitaocima su, verujemo, poznate osnovne okolnosti marseljskog regicida u ranim popodnevnim satima 9. oktobra 1934. To nije bio prvi pokušaj da se oduzme život jugoslovenskom kralju Aleksandru I Ujedinitelju. Dogodilo se, naime, više pokušaja kraljeubistva.
Prvi se navodno odigrao tokom 1916. u Solunu i on je kao svoju neposrednu posledicu imao tzv. Solunski proces, praćen egzekucijom pukovnika Dragutina Dimitrijevića Apisa (1876–1917) i njegovih najbližih saradnika. Pet godina kasnije komunista Spasoje Spasić izvršio je neuspešan atentat na vladara u Beogradu, a krajem decembra 1933. dvojica ustaša Petar Oreb i Ivan Herničić pokušali su da ubiju kralja tokom
Vlasti su se trudile da mrtvog kralja po svaku cenu održe živim u javnom kolektivnom sećanju
Prema rečima Bogoljuba Jevtića, ministra spoljnih dela, koji je pritrčao u pomoć kralju, umirući monarh je poslednjim atomima snage izgovorio: „Čuvajte mi Jugoslaviju!“
njegove službene posete Zagrebu.
Nažalost, kralj Aleksandar I Ujedinitelj ipak nije izbegao smrtonosne metke, koje je u njega u francuskom sredozemnom primorskom gradu Marselju ispalio terorista bugarskog porekla Veličko Dimitrov Kerin (1897–1934), poznat i pod pseudonimom Vlado Černozemski. Nadimkom Černozemski hvalisao se jer je sve svoje žrtve slao u „crnu zemlju“. Iako mu je spletom nesrećnih okolnosti pošlo za rukom da ubije jugoslovenskog kralja, i sam je usmrćen svega nekoliko trenutaka kasnije.
Taj tragični 9. oktobar 1934. trebalo je da predstavlja samo prvi dan dugo planirane višednevne zvanične posete jugoslovenskog vladara, kako se tada zvanično govorilo, prijateljskoj i savezničkoj Republici Francuskoj. Planom vladareve posete Francuskoj bilo je predviđeno da on pomorskim putem stigne u Marselj, odakle bi vozom nastavio put u Pariz, gde bi se odigrao zvanični deo posete.
Kralja je u Marselju svečano dočekao francuski ministar spoljnih poslova Luj Bartu (1862–1934).
Nakon svečanog dočeka u samoj marseljskoj luci, u koju je kralj stigao jugoslovenskim ratnim brodom „Dubrovnik“, visoki gost i njegov domaćin smestili su se na zadnje sedište službenog automobila s otvorenim krovom, koji je bio jedan u nizu automobila koji su činili svečanu kraljevsku povorku. Povorka se oko 16 časova i 20 minuta, brzinom od svega oko deset kilometara na sat, kretala bulevarom Kanbrijer, kada je, stigavši na trg ispred palate Berze, kraljevim kolima prišao čovek koji je u ruci držao veliki buket cveća. Uzvikujući „Živeo kralj!“, približio se vozilu u kojem je bio vladar, stao na papučicu automobila i iz pištolja sakrivenog u buketu cveća ispalio nekoliko hitaca u kralja Aleksandra I Ujedinitelja i ministra Luja Bartua.
Francuski pukovnik Piole, koji je bio najbliži događaju, s konja je udarcem sablje oborio ubicu na zemlju. Za kralja je, nažalost, bilo kasno.
MOMENTALNA SMRT
Atentator je i sa zemlje nastavio da puca u sve oko sebe. Zatim su dva policajca ispalila nekoliko hitaca u atentatora, koga su već oborili pripadnik snaga bezbednosti i okupljeni građani koji su pokušali da ga savladaju. Viteški kralj Aleksandar I Ujedinitelj ležao je bez svesti, ukočenog pogleda i potpuno nepomičan na zadnjem sedištu automobila. Na njegovim grudima, rukama i na samom sedištu bile su primetne mrlje od krvi. Vladar nije davao znake života. Izdahnuo je na licu mesta pre nego što je iko uspeo da mu priđe i eventualno pruži neophodnu prvu pomoć. Ministar Luj Bartu pogođen je u desnu nadlakticu.
Zbog gužve na ulici automobil s mrtvim kraljem krenuo je do policijske stanice, gde su lekari pokušali da mu pruže pomoć. Ali vladaru koji je preživeo tolike bitke pomoći, nažalost, nije bilo. Rane su bile smrtonosne. Nekoliko minuta posle 17 kralj Aleksandar I Ujedinitelj od Jugoslavije zvanično je proglašen mrtvim. Lekari su naknadno utvrdili da je jedan od metaka pogodio desnu stranu grudi u predelu jetre, a zatim ušao u pluća. Na telu su uočene tri prostrelne rane. Pogođeni su leva ruka, rame i lopatica.
Ministar Luj Bartu prebačen je u operacionu salu bolnice Božiji dom, gde je neočekivano izdahnuo u 17 časova i 40 minuta. Francuski ministar ranjen je samo u ruku i mogao je da se spase. Iznenadna i tragična smrt vladara izazvala je nevericu i zaprepašćenje širom Evrope i sveta, a šok i tugu među znatnim delom njegovih sunarodnika i podanika. Kralj je imao svega 46 godina.
Neposredno u vezi s kraljevom tragičnom smrću, zapravo poslednjim trenucima njegovog života, dogodio se zanimljiv i intrigantan detalj. U kolima koja su u svečanoj koloni automobila bila odmah iza vladarevih bio je, pored ostalih, jugoslovenski ministar inostranih dela Bogoljub Jevtić (1886–1960). On je, prema sopstvenom svedočenju, pritrčao vozilu u kojem je bio vladar neposredno nakon što je ubica ispalio smrtonosne hice. Prema Jevtićevim kasnijim svedočenjima, umirući kralj je poslednjim atomima snage izgovorio: „Čuvajte mi Jugoslaviju!“, nakon čega je izdahnuo.
Svi relevantni istorijski izvori, uključujući i dokumentarni filmski zapis kraljevog ubistva, nedvosmisleno svedoče da je jugoslovenski vladar Aleksandar I Ujedinitelj izdahnuo na licu mesta, dakle pre nego što bi iko od pripadnika njegove pratnje mogao da dotrči do vozila u kojem je bio, ali je ministar Jevtić uporno insistirao na tome da je umirući kralj izgovorio reči koje su ubrzo postale njegov politički amanet.
Na osnovu nalaza lekara, jugoslovenski kralj je neposredno po ranjavanju izgubio svest i preminuo svega nekoliko trenutaka nakon što su ga hici pogodili. Ukoliko se pouzdano zna da je tih nekoliko trenutaka koliko je prošlo od ranjavanja do smrti kralj bio bez svesti, postavlja se pitanje kako su tragično nastradalom jugoslovenskom monarhu ubrzo pripisane poslednje reči, koje će postati zavet za očuvanje krhke jugoslovenske države?
Osim što je izazvala opšti šok i zaprepašćenje, tragična smrt kralja Aleksandra I Ujedinitelja odmah je iskorišćena i kao svojevrsni simbolični amalgam koji je trebalo dodatno da doprinese postepenom stabilizovanju i poboljšanju prilika u državi. Jugoslavija se tada borila sa brojnim i složenim unutrašnjim problemima koji će za manje od jedne decenije dovesti i do njenog krvavog i potpunog kraja.
Nedvosmisleno je da su reči „Čuvajte mi Jugoslaviju!“u prvim danima po atentatu svesno izmislili nama danas neidentifikovani pripadnici samog državno-političkog vrha, moguće i uz prethodno dobijenu saglasnost tada već kraljice-majke Marije (1900–1961).
Ova planski izmišljena zavetna poruka tragično nastradalog jugoslovenskog suverena pojavila se već sutradan po njegovoj smrti na naslovnoj strani Politike, najuticajnijeg dnevnog lista u državi.
I čitaoce ondašnjeg Vremena na naslovnoj strani čekao je vladarev „zavet“, pretočen u snažnu poruku: „Od danas za svakog Jugoslovena postoji samo jedan pozdrav – Čuvajte Jugoslaviju!“
NA BRANIKU JEDINSTVA
Voljom kneza-namesnika Pavla (1893–1976), koji je tu dužnost preuzeo neposredno po vladarevom ubistvu, ubrzo je, već krajem 1934, na čelo Ministarskog saveta došao Bogoljub Jevtić, ali je zadržao i starešinstvo nad Ministarstvom inostranih poslova. Jevtićeva vlada, koja je bila kratkog daha, nastupila je s programom ostajanja na „braniku narodnog i državnog jedinstva: „Čuvajte Jugoslaviju, čuvati jedinstvo jugoslovenske nacije, to je najveći zakon za sve, to je neodstupan zahtev za celo naše pokolenje i za budućnost“.
Novi premijer se u javnosti otvoreno predstavljao kao ekskluzivni čuvar kraljevog „amaneta“i faktor (ne)mogućeg međustranačkog i političkog pomirenja u zemlji. Verovalo se da bi uporno insistiranje da je umirući vladar izgovorio reči koje je trebalo da posluže kao snažan i trajan zavet zajedničkog života jugoslovenskih naroda i dodatni motiv za očuvanje države uticalo i na tada toliko potrebno jačanje projugoslovenskog raspoloženja u zemlji.
Vlasti su se trudile da mrtvog kralja po svaku cenu održe živim u javnom kolektivnom sećanju. Tome je trebalo da doprinese i činjenica da bi njegovo tako uspostavljeno prisustvo doprinelo postepenoj stabilizaciji prilika u državi. Spletom istorijskih okolnosti ministar inostranih dela, a nedugo zatim i predsednik Ministarskog saveta Bogoljub Jevtić dobio je ulogu glasnika mrtvog kralja.
Istorijska nauka već decenijama svedoči da je jugoslovenski kralj Aleksandar I Ujedinitelj tog 9. oktobra 1934, oko 16 časova i 20 minuta, preminuo na licu mesta i nije izgovorio reči koje su mu pripisane po izvršenom atentatu. Svesno izmišljena zavetna poruka tragično nastradalog suverena „Čuvajte mi Jugoslaviju“predstavlja nevešti pokušaj svojevrsnog simboličnog, ideološkog i političkog učvršćivanja Aleksandrove ideje integralnog jugoslovenstva, kojoj je on bio potpuno posvećen tokom nekoliko poslednjih godina života.
Njegova navodna poruka je iz ugla istorijske nauke dokazani falsifikat, a u kontekstu ove knjige samo još jedan u nizu mitova savremene srpske (i jugoslovenske) istorije.
PRVA JUGOSLAVIJA IMALA JE OKO DVANAEST MILIONA STANOVNIKA, OD ČEGA SU DVA MILIONA BILE NACIONALNE MANJINE