RATNI DOKAZ

- Beograd je često slikala, a jedan akvarel ima istorijsko-dokumentarnu vrednost jer čuva trag od metka koji je prošao kroz platno 19. oktobra 1944. godine. Na taj način Beta je bila i likovna hroničarka u teškim ratnim danima - priča Savićeva. decenija nastavila da podučava u svom ateljeu, kroz koji su prošli mnogi umetnici – Petar Lubarda, Milena Pavlović Barili, Milica Čađević, Natalija Cvetković… kaže Savićeva.

Za vreme Velikog rata Vukanovići su bili van Srbije, a kuća je usled ratnih dešavanja razrušena i opljačkana. Nakon pogibije supruga, Beta se vratila u Beograd 1918, ali je za nju ta kuća bila bolna uspomena.

Kad govorimo o slikarskom opusu, nova sredina za nju je značila i širenje tematskog registra – pored portreta, uvodi i nove teme.

- Za potrebe Svetske izložbe u Parizu 1900. naslikala je sliku “Krsna slava”. Slika je nastala u duhu minhenskog slikarstva, realizma, dominantna je noćna atmosfera, jedino osvetljenje dolazi od sveće. Intimni, kamerni prikaz smešten je u enterijer koji dočarava slavu. Za nju je taj srpski običaj bio stran, ali je bila zadivljena obredom. Za tu sliku Beta je bila emotivno vezana priča Savićeva.

Beta je u Beogradu naslikala čitavu galeriju različitih fizionomija, posebno je bila naklonjena Jevrejima sa Dorćola i Romima sa Čubure. Učestvovala je u njihovim obredima, balovima, a sklapala je i prijateljstva.

SLIKANJE HAREMA, MODERNI DETALJI

Orijentalizam je bio popularan u evropskom slikarstvu u 19. veku, tako da je Vukanovićeva u prvim godinama boravka u Beogradu slikala u tom maniru. Recimo, slika “Gatanje” ima orijentalnu temu, haremski prostor, u prvom planu ženski akt kojoj gata robinja ili družbenica.

- Pravac je nastao kao produkt imaginarnog Orijenta pošto veliki broj slikara iz zapadne Evrope nikada nije kročio u Severnu Afriku. I Balkan je bio zanimljiv slikarima. Zanimljivo je da Beta uvodi moderne detalje, na primer, cigareta u ruci obnažene žene. Motiv cigarete se nije vezivao za žene iz visokog građanskog društva zapadne Evrope. Vizura istoka iz ugla zapadnoevropskog čoveka počivala je na superiornosti gde se u Orijentu očitavao istočnjački despotizam, okrutnost u muškim temama ili lascivnost, erotičnost, putenost koje nisu bile dostojne evropskih žena pa su se tako mašte evropskog čoveka prelivale na platno. Od detalja na slici tu je ogrlica od bisera na aktu, nanule, papagaj kao simbol egzotike, ali i zatočeništva koji je analogan sudbini žena zatvorenih u haremu – objašnjava Savićeva.

Ali Beograd nije zadovoljio njenu slikarsku radoznalost, tako da je ona putovala po Srbiji, posebno su je inspirisali južni krajevi, na primer, Prizren, gde je odlazila u potragu za živopisnim predelima i modelima.

- Imala je privilegiju da uđe u jedan harem na jugu Srbije. Njene slike iz harema su na neki način idilične predstave jer nisu bile u skladu sa realnim izgledom žena, jer su tamo najčešće vladali loši higijenski uslovi, žene su bile u teškim psihičkim stanjima zbog zatvorenosti. Tako da je ta idealizacija, romantika odlika njenog stvaralaštva. U tom kontekstu Beta se vraćala ovim temama i kasnije. Orijentalne teme su i predstave koje se vezuju za etnograđanski modernizam. To je neologizam koji je plasiran u istoriju umetnosti i vezuje se za međuratni period, potrebu da se na moderan likovan način, impresionistički predstave etnografske teme, etno motivi koji su prevashodno vezuju za 19. vek. Beta se vraćala i svojim korenima, bavarskom folkloru, pa je u poznijem periodu slikala i bavarsku seljanku – kaže kustos Isidora Savić.

Betin atelje se nalazio na poslednjem spratu Kolarčeve zadužbine, uselila se u taj prostor 1932. i živela sve do smrti, 1972. godine.

- Njen atelje odiše duhom orijentalizma, tu su predmeti koje je donosila s putovanja. Na primer, motiv ženske nošnje na zidu, što svedoči o njenom slikarskom ukusu, jer ta tema prožima njeno stvaralaštvo, ali i o potrebi za kolekcioniranjem predmeta koji su činili deo njenog ateljea i materijalno su svedočanstvo saradnje i odnosa sa drugim umetnicima. Pored umetničkih dela, atelje je i odraz umetnikovog sopstva, njegovih intimnih shvatanja – kaže Savićeva.