Ukuhweba ezitaladini zeTheku kunomlando wakho
Kudala aboHlanga babebhekene nezingqinamba ngoba kwakungafuneki ukuba badayise eduzane namadolobha. Babevunyelwe ukuba badayise ezindaweni ezingasemakethe. AboHlanga baqala ukubonakala behweba, bedayisa ngobuningi babo emadolobheni kusukela ngowe-1990. Sabe sesibelamela sebeqala ukudayisa onqenqemeni lwabahamba ngezinyawo phambi kwezitolo nasemigwaqeni yasedolobheni eThekwini nakwamanye amadolobha. Abanikazi balezo zitolo bakhala kuKopeletsheni ngokuthi babekhokha intela ngakho akabaxoshe aboHlanga ababedayisa eduzane neminyango yezitolo zabo.
Abanye babanikazi bezitolo babeka amatafula kanye nabadayisi babo phambi kwezitolo zabo. Kwabukeka sengathi abanye labo badayisi bazidayisela bona. Njengoba namanje kusesenzeka. Basekhona aboHlanga abayibamba ishisa ngowe-1990 kanti sekunesizukulwane sabanye babo esesihweba emigwaqeni.
Kunokuhlalukayo ukuthi akuqali manje. Kunokuhambisana ngokomlando osemaphepheni ocwaningo lukaRichard Pithouse ngesihloko esithi “In The Forbidden Quarters: Shacks in Durban till the end of apartheid”. Kafushane wasicakulela ekhasini leshumi nesithupha ngokwenzeka emva kwempi yangowe-1949 yaboHlanga namaNdiya ukuthi izinhlangano zamaNdiya okwakuyiMayville neCator Manor Rate Payers Association, zanxusa uKopeletsheni ukuba axoshe aboHlanga ababeseThekwini ngenxa yezokuphepha, yobugebengu nokungcola endaweni.
Zabonakala ezokuphepha nobugebengu ukuthi abanikazi bezitolo babekuqaphe ngelokhozi ngowe-1990. Baqala bavala imihubhe, behlisa izinsimbi namasango okuvikela amawindi asezitolo ngoba kwakukade kungavalwa ngaphambi kowe-1989. Wawukwazi ukubuka sekuvaliwe ezitolo owawuzokuthenga ngakusasa. Kwabonakala nabokufika bakha izinsimbi eziphindwe kathathu ezitolo zabo ngoba bengathenjwa aboHlanga baseNingizimu Afrika.
UMasipala wabe usubahlelela aboHlanga ukuba badayise emigwaqeni ephakathi edolobheni ngokuhlelekile. AboHlanga babesebhalisa kuMasipala bathola izimvume zonyaka zokudayisa. UMasipala wabe sewengeza, walandisa lwababanzi unqenqema lwabezinyawo ukuze kungavaleki indlela yabahamba ngezinyawo neyasezitolo ababedayisa phambi kwazo njengoba sesibona. Wabakhela amatafula nezikwele kulezo zindawo ukuba badayisele khona. Isikwele indawo esemthethweni yabadayisi basemigwaqeni abazimele, edwetshwe phansi uMasipala ngopende omhlophe.
Kwabonakala abanye boHlanga baseNingizimu Afrika sebeyingcosana ematafuleni nasezikweleni ababehlinzekwe ngazo, sebeqashise abokufika. Babeqale ngokubancikisa bazithola sebenezingqinamba. Abanye boHlanga abazange bayingene eyokubancikisa abokufika ngoba babengabethembi. Abanye boHlanga bakhathala endleleni ekudayiseni ematafuleni nasezikweleni. Kwachuma, kwanda abokufika ngokushesha ngakulezo zindawo okwakungezabaseNingizimu Afrika.
Phambilini aboHlanga babewubona umsebenzi izitolo zisavalwa ngelesihlanu phakathi nesonto. Kuyavela ukuthi abadayisi abasakwazi ukudayisa impahla iphele ngosuku sekuba yisonto ingaphelile. Phela izitolo zazisavalwa ngehora lesihlanu esontweni, zivalwe ngelokuqala ngoMgqibelo, zingavamile ukuvulwa ngeSonto. Kanti nokuncipha kwemisebenzi kwabanomphumela.
Kunokukhuluma ngeningi labokufika ukuthi baqashisiwe, bahwebela emabhilidini okwakudayisa kuwo amaNdiya. Kuthiwa amatafula nezikwele kuyagwazelwa emahhovisini kanti kunabanamatafula nezikwele ezingaphezu kwesisodwa. Kuyaye kubonakale mhlazane abakwaMasipala behlonza lezo zindawo ngoba kuba nababalekayo. Kunokukhononda ngokuthi kwenye inkathi badayisa ngenani eliphansi kunelabanye abadayisi basemigwaqeni.
Asithi kuyadingeka ukuba umuntu, umdayisi azibuke ngokomzimba nangokomphefumulo nomoya wabadala ukuthi bekufanele yini enze akwenzayo uma kungasachumanga. Athole isixazululo aye phambili.
Kwabonakala kufufusa kancane odunusa kusukela ngowezi-2002 ngasezingxenyeni zeTheku. Udunusa kushiwo izingubo, izicathulo nokunye okudayiswayo nokundlalwe phansi onqenqemeni lwabahamba ngezinyawo. Bese abathengi begoba sengathi bayadunusa, bekhetha abafuna ukukuthenga. Uma unganakile uzibonele nje abantu abadunusile. Bayaye bakuthole nokuseqophelweni elihle impela.
Okuhlalukayo ukuthi abanye babadayisi boHlanga bakunekela izandla bethi abazi ukuthi abokufika bazithola kanjani lezi zingubo laphaya emikhunjini ngoba nabo bayafuna ukuzidayisa. Kuyimfihlo yabokufika njengazo zonke izizwe. Izizwe zonke zinemikhuba kanye nemigilingwane. Abanye imigilingwane bayisebenzisa komqashisile agcine omqashisile esechilizeke unomphela ekudayiseni.
Lazihlonza kunenhlabahide eyayiseThekwini yababe ngamalungu oMkhonto Wesizwe nomphakathi eyayifuna kuxoshwe abokufika, mhlazane zingamashumi amabili nantathu ngoLwezi wezi-2020. AboHlanga eningini lamatafula nezikwele babengabonwa nangezinsuku ezilandelayo. Kwazi bani noma sebaqashisa ngazo.
Nabo abokufika kuyavela ukuthi bayagilana, babulalane kubangwa ukuhweba nokudayisa eNingizimu Afrika. Singemangale uma kubhecwa abaseNingizimu Afrika ngobende. Phambilini ngangincindise ngobungozi bokuthatheka, ngokuhlukunyezwa kwabesifazane baseNingizimu Afrika ngabokufika. Futhi ngangizwa ngendaba ngemigilingwane yabo. Kunesigameko esibuhlungu sowesifazane waseNingizimu Afrika owagilwa ngowesilisa wokufika. Wayebonakala ezinkundleni zokuxhumana ehamba nqunu esidlangalaleni eThekwini ehayiza, ecela nosizo. Kukaningi kuvela ukuthi bathwala ngezindlela ezahlukene benzela ukuhweba nokudayisa.