MIN REËN: DIS TYD VIR PLAN B NET DRIE MAANDE SE WATER VIR KAAPSTAD?
As deel van Huisgenoot se 101ste bestaansjaar help ons lesers sin maak van aktuele gebeure. Vandeesweek: Hoe ernstig is die waterkrisis en hoe kan ons help?
OSTUUR ons net so ’n
bietjie reën,” sing die hele land saam met Laurika Rauch die liedjie Stuur Groete aan Mannetjies Roux. O, nee, maan kun diges, reën alleen gaan ons nie dié keer van die kwaaiste watertekort in dekades red nie.
Suid-Afrikaners ken droogte. Boere se biddae vir reën is as’t ware deel van ons plattelandse en Afrikaanse kultuur. Maar Kapenaars het einde verlede maand groot geskrik vir gerugte dat die Kaapse metropool en naburige dorpe net genoeg water in hul damme het vir 100 dae. Dit het die gesprek oor waternood opnuut landwyd laat opvlam.
Die Kaapse metro-owerheid het vinnig die vrese probeer besweer deur te sê die betrokke damme behoort teen die begin van die winter reënseisoen nog gemiddeld ’n vyfde vol te wees. Nogtans het hulle onmiddellik strenger waterbeperkings ingestel. Intussen het die nasionale regering en kenners ook gewaarsku ondanks die goeie reëns elders in die land gaan verskeie streke steeds gebuk onder kwaai droogte. Ons water verknorsing van die afgelope twee jaar het opnuut gewys hoe dringend Suid-Afrika sy afhanklikheid van reën sal moet begin verminder, benadruk kundiges. Maar waar anders gaan ons water kry as dit dan nie van reën af kom nie? Hoe lyk die algemene watersituasie in die land nou, en hoe kan ons vorentoe ’n werklike katastrofe van straks dolleë damme voorkom? Die damme wat die Kaapse metropool en naburige dorpe soos Stellenbosch, die Paarl, Wellington en Malmesbury bedien, was teen die begin van dié maand gemiddeld net 39 persent vol. Volgens Xanthea Limberg, burgemeesters komiteelid belas met watersake, verwag die Stad Kaapstad“dat dam vlakke teen die begin van die winter ongeveer 20 persent kan wees as die huidige verbruikpatroon voortduur”. Dus darem nie leeg soos gevrees is nie.
Maar die stadsbestuur sowel as onafhanklike kenners maan dit is steeds ’n krisis. “Damvlakke is gans te laag. Dit is moeilik om die laaste 10 persent water uit damme te onttrek,” het die burgemeester, Patricia de Lille, op die jongste raadsvergadering benadruk. (Suiwering is dan feitlik ’n onbegonne taak; daardie
water word as meestal onbruikbaar beskou.) Gevolglik beteken dit ons het (reeds skaars) 30 persent water oor om te gebruik,” het Patricia gewaarsku.
Die Suid- Afrikaanse Weerdiens (SAWD) se vooruitsigte dat die komende winter dalk ook “nie so nat” sal wees as wat gehoop is nie, het volgens Xanthea bygedra tot die Kaapse metro se besluit om van 1 Februarie die strenger waterbeperkings van vlak 3B in werking te stel. Vermorsers wat nie wil hoor nie, kan boetes van R3 000 tot R10 000 opgelê word, en herhaalde oortreders kan selfs tronkstraf kry. Ja, moeilike tye verg drastiese maatreëls . . .
Waarskuwings dat Kaapstad en omstreke net water vir 100 dae het, is nie vergesog nie, meen die waterspesialis dr. Anthony Turton. “Sulke beramings, gegrond op die heersende aanvraagpatroon teenoor die beskikbare voorraad, moet ernstig opgeneem word.”
Dié soort beramings is al elders in die land gedoen en was toe in die kol. As voorbeeld noem Anthony die Hazelmere-dam naby Durban, waar die vlak voorverlede jaar tot sowat 25 persent gedaal het. “Die voorspellings oor daardie dam was volkome akkuraat.”
Wat die uitdaging in die Wes-Kaap anders maak as ander streke, is dat dit ’n winterreënval streek is .“Hulle moet water in die winter berg om vir die somer voorsiening te maak.” (Dit is ook wanneer hulle sagtevrugte en ander landbouprodukte verbou.)
SO STAAN SAKE ELDERS
Volgens Sputnik Ratau, woordvoerder van die nasionale departement van water en sanitasie, was die gemiddelde damvlakke in verskeie provinsies teen einde verlede maand steeds kommerwekkend:
S In die Wes-Kaap: 39,5 persent, vergeleke met 47,3 persent dieselfde tyd verlede jaar; S KwaZulu-Natal: 45,9 persent, teenoor 54 persent die voorafgaandee jaar;
S Oos-Kaap: 58,3 persent, teenoor 72 persent laas jaar; en
S Vrystaat: 55,9 persent, teenoor 54,3 persent verlede jaar.
In Limpopo (61 persent) en Mpumalanga (65 persent) was dit eintlik ook nog nie na wense nie. Damvlakke daar is in hierdie stadium um omtrent dieselfde as verlede jaar dié tyd, terwyl die ideaal is dat hulle heelwat meer moet herstel voor die winter aanbreek.
“Die onlangse reën het gewis verligting gebring en damvlakke in die meeste droogtegeteisterde dele van die land in ’n mate laat styg. Maar sodra dit ophou reën, daal damvlakke weer,” sê Sputnik.
Al word skaflike reën op kort termyn voorspel, moet ons meer water spaar sodat ons beskikbare voorraad langer kan hou.
“Waterbeperkings bly intussen ook wyd van krag, met vlak 2-beperkings in Limpopo, die Vrystaat, Gauteng, KwaZulu-Natal, dele van Mpumalanga en Noordwes en vlak 3 in die Wes-Kaap.”
BEURTWATER?
Die Kaapstadse stadsraad het gerugte van moontlike doelbewuste onderbrekings in die watertoevoer na wonings as onwaar afgemaak. Anthony reken egter die metro kan dalk dieselfde patroon volg as Johannesburg, wat verlede jaar voor die somerreën op ’n kol net ’n week se water in die Vaaldam oorgehad het. “Gebiede soos Midrand en Halfway House was in dié tydperk verskeie kere sonder water.”
Waterdruk is noodgedwonge baie verlaag en watertoevoer selfs met tye gestaak om reservoirvlakke op te bou. (Die Vaaldam-situasie het wel verbeter nadat ditd met reserwes uit die Sterkfontei fonteindam aangevul is.)
’n Groot winkelsentrum in Midran rand het byvoorbeeld laas jaar nie gen genoeg water ontvang om sy openbarbare toilette te spoel nie. Weens g esonson d hei ds oorwegings moes hulle wat water aanry of hul deure toemaak. Eindelik het hulle toe mobiele toilette op ’n parkeerterrein opgeslaan.
Dit wys hoe ’n selfs betreklik kort water onderbreking’ n gesondheidsrisiko kan skep, verduidelik Anthony.
GAAN ’N NORMALE REËNSEISOEN GENOEG WEES?
Dis onwaarskynlik dat die verwagte reën genoeg sal wees “om damvlakke volkome te herstel”, sê Sputnik. Die SAWD het vroeg verlede maand verklaar die kans op bogemiddelde reënval landwyd in die tydperk tot April het verskraal; daarom kan die somerreënval streke’ n moeilike winter verwag.
Oor die Kaapse metro het Barry Wood, die stads e hoof van groot maat waterbestuur, verduidelik :“Ons is nie soseer oor die hede bekommerd nie, eerder oor volgende somer, want dié damme neem tussen een en drie jaar om vol te loop.”
Anthony beaam dit: “Ons het drie jaar agtereenvolgens goeie reënval nodig om die droogte heeltemal te breek.”
Mense dink ons waterprobleem gaan hoofsaaklik oor reënval, water beskikbaarheid en droogte risiko, maar dis baie meer ingewikkeld. Baie ander faktore speel ook ’n rol, soos riviervloei, damberging, die suiwering van grootmaatwater, die verspreiding van water na en tussen munisipaliteite, die opvang van riool-afvalwater uit munisipaliteite, en die verwerking van afvalwater voor dit weer in die riviere vrygestel word.
Almal is byvoorbeeld opgewonde oor die styging in die Vaaldam se vlak, maar dit gaan nie net oor die damvlakke nie; ook oor die water in riviere, sê Anthony.
‘Ons benodig drie jaar ná mekaar goeie reënval om die droogte te breek’
Omdat riviervlakke vir lank so laag w was en hulle in dié tyd meestal deur a afvalwater gevoed is, is hulle nou hoogs b besoedel. Vuiler rivierwater vloei gevolgl lik in damme en dit raak moeiliker en d duurder om damwater te suiwer.
Riviere moet eintlik met ’n groot vol lume reënwater “skoongespoel” word. D Dieselfde reënwater moet ook weer ondergrondse waterbronne aanvul.
Veral vir die Wes-Kaap en die Kaapse metro kan die komende maande senutergend wees, sê Anthony. “As dit nie dié winter behoorlik reën nie, kom hulle met omtrent leë damme uit hul reënseisoen.”
Die metro het wel ’n gefaseerde aanvullingskema waar oortollige water uit die Bergrivier in die Voëlvleidam gepomp kan word, maar dit sal waarskynlik eers oor ’n paar jaar in so ’n mate voltooi wees dat dit ’n beduidende volume ekstra water begin lewer. “Hulle kan dus nog minstens ’n jaar in die nood verkeer,” sê Anthony.
WATERSEKURITEIT: DIE GROTER PRENTJIE EN SLEUTEL UITDAGINGS
Suid-Afrika bly in wese ’n waterskaars land – onder die 30 droogstes ter wêreld, sê Anthony. Die amptelike Nasionale Waterhulpbron strategie het reeds in 2004 gewaarsku die nasionale watertekort sou teen 2025 meer as 2 000 miljoen kubieke meter wees. (Ter illustrasie van hoeveel water dit is: Die Thee waters kloof dam kan 480 miljoen kubieke meter water hou.)
Maar ons wateruitdagings strek veel wy eras onvoldoende berging s kapasiteit:
Een van die grootste uitdagings is om die massiewe agterstand in Suid-Afrika se water infrastruktuur-op gradering te finansier, sê Anthony. “Weens ernstig eonder besteding die afgelope 20 jaar het ons landwyd’ n kwaai afgetakelde water infrastruktuur. Die agteruitgang, die ineenstortingg van infrastruktuur, is die groot
risiko, nie soseer droogte nie. Meer as R 80 biljoen jaarliks i sin die volgende dekade nodig om hierdie instandhouding sagterstand te oorbrug .”
Die gehalte van ons drinkwater is ook in die gedrang en dit hou ’n gesondheidsgevaar in. “Amper ’n kwart van die land se watersuiweringsaanleg t ei sin’ n swak toestand en kan nie veilige drinkwater lewer nie,” verduidelik Anthony.
Probleme met Lesotho-skema: Die Lesotho-hooglande waterprojek is van sleutelbelang vir Gauteng, verreweg die grootste waterverbruiker in die land, sê Anthony. Die projek is destyds ontwerp om in fases ontplooi te word. Die eerste fase is voltooi, maar die tweede is nou omtrent vyf jaar agter skedule weens ’n vertraging in die verkryging s proses. Die kontrak is onlangs eers toegeken en vyf tot 10 jaar kan verloop voor die water begin vloei.
“Om dié rede kan die Gautengse en daarom nasionale ekonomie tot minstens 2025 deur te min water gekniehalter word,” sê Anthony.
HOE KAN ONS KEER DAT ONS WATER DALK VORENTOE OPRAAK?
Suid-Afrika moet veel wyer kyk as net damme bou, reken Anthony:
Intensiewe herwinning: Ons kan baie meer drinkwater herwin uit die afvalwater wat indiese e vloei. Eiendomsontwikkelaars kyk reeds ernstig na nuwe standaarde vir geboue-ontwerp, soos kantoorgeboue en winkelsentrums wat aan groen kriteria voldoen. “Een voorbeeld is die versameling van gryswater in kommersiële geboue vir herwinning as riool-spoelwater.” (Dat spoelwater in die waterskaars Suid-Afrika steeds uit drinkwa terbr onne kom, is vir baie omgewingsbewustes onaanvaarbaar .) Ontsouting: Die verwerking van seewater tot drinkwater maak veral in kusgebiede sin, sê Anthony. Ons het reeds al die kundigheidk ndigheid hiervoor.hierv Die regering het byvoorbeeld reeds’ n ontsouting s projek goedgekeur om Richardsbaai uit ’n ernstige wat erverkno rsing te red.
Ondergrondse water: Suid-Afrika se geologie is oor die algemeen nie gunstig vir groot grond waterbronne nie, maar daar is uitsonderings, reken Anthony.
’n Belangrike een is die sogenaamde Tafelberg-akwifeergroep. Volgens dr. Chris Hartnady, wat dié moontlike toekomstige waterbron help navors, is daar biljoene kubieke meters water in waterdraende klip in dié gebied.
Daar is ook beduidende gron dw aterbr on ne naby Oos-Londen en in Noordwes, volgens Anthony.
SO HET ANDER RE ËNAFH ANK LIK HE ID OORKOM
Teen 20 jaar gelede was Israel die mees waterskaars land ter wêreld. Maar danksy enorme ontsouting s-en herwinning s projekte het hulle lank reeds genoeg water, verte lAnthony .“Israeli s’ n ideale voorbeeld van wat vermag word as ’n regering ’n behoorlike strategiese beleid op hoë vlak in werking stel.
“Was dit nie vir ontsouting nie, sou die moderne Arabiese wêreld van Doebai en die Emirate tot Katar ook dalk nie vandag bestaan het nie.
“Australië het ook ’n baie gevorderde benadering tot water.” Hulle benut onder meer reeds op groot skaal sogenaamde dubbel stroom-netwerk verspre idi ngste lsels( du al-strea m reticulation
systems), waar huishoudings water van verskillende gehalte en pryse vir verskillende doeleindes gebruik. Waar jy byv oorbeeld by ons net een munisipale watermeter tuis het – vir die skoon water wat by jou huis inkom – en een riool-uitlaat, het baie huise in Australië twee pype wat inkom. Die een is vir drinkwater, wat duurder kos, en die ander vir gryswater, wat goedkoper is en byvoorbeeld gebruik kan word om toilette mee te spoel.” S