KLIM SO DIE SKULDBULT
As deel van Huisgenoot se 101ste bestaansjaar help ons lesers sin maak van sake wat baie mense raak. Dié week: Hoe werk die verskillende opsies as jy uit jou geldskuld wil kom?
DIT het begin met ’n lening om ’n paar geldgate toe te stop. En voor hy hom kom kry, het ’ n maalstroom hom in ’n bodemlose skuldgat ingesuig.
“Ek betaal elke maand R7 900 van my salaris net aan rente. Ek maak nie eens ’n duik in my skuld self nie,” vertel Karel du Preez*, ’n Kaapstadse skrywer, mismoedig oor die byna R340 000 skuld waaroor hy snags rondrol.
Karel (43) is nie alleen nie. Volgens die Wêreldbank leen 86 persent van SuidAfrikaners geld en in 2015 was ons die land wat die meeste lenings ter wêreld aangaan.
“Dit het begin toe ek vir dronkbestuur aangekeer is,” sê Karel. “Ek het dringend ’n goeie prokureur nodig gehad.” Hy het pas werk in die buiteland gekry en was bang sy visum word weens die hofsaak gekanselleer. Nadat sy hofsaak telkemale uitgestel is, het Karel se rekenings by die prokureur opgehoop.
“Ek moes later weer geld leen vir ’n ander noodgeval. My mediese fonds het ook nie al my mediese onkoste gedek nie en ek moes dit met kredietkaarte betaal.” En so tussen die kredietkaarte hier en die lenings daar het Karel in ’n skuldstrik beland.
Is daar uitkomkans uit so ’n geldelike penarie of is ’n mens gedoem tot ’n bestaan van slapelose nagte, skuldeiers en rente wat net duurder raak? ’n Paar kenners verduidelik jou opsies.
SKULDADMINISTRASIE
As jou skuld minder as R50 000 is, kan jy by ’n landdroshof aansoek doen om ’n bevel dat ’n administrateur jou geldsake namens jou bestuur. Onthou net, jy het gewoonlik ’n prokureur se hulp nodig vir die aansoek, en dit beteken regskoste.
Slaag die aansoek, word jou inkomste aan die administrateur oorhandig en hy betaal jou skuldeisers, sê Letitia Watson, die sakeskrywer wat Huisgenoot se weeklikse Jou Geldsake-rubriek behartig. Jy kry steeds elke maand ’n deel van jou salaris, maar die administrateur hou ’n gedeelte terug en betaal elke drie maande jou krediteure daarmee.
Baie skuldenaars vorder nie juis op dié manier nie, want net een betaling in drie maande laat die rente verder ophoop, sê Wikus Olivier, ’n skuldkenner by DebtSafe in Pretoria. Boonop vra administrateurs dikwels hoë tariewe omdat hulle nie gereguleer word nie. Volgens wet mag hulle 12,5 persent neem van die bedrag wat hulle aan skuldeisers betaal, maar sommige omseil dit en vra meer.
“Heelparty mense wat dié opsie kies, is agterna in ’n swakker posisie as voorheen omdat die fooie hoog is en hul skuld te stadig gedelg word,” sê Wikus.
Die hof gee jou die reg om ’n administrateur aan te stel, maar jy moet self een vind. Administrateurs is dikwels prokureurs, maar dit is nie ’n vereiste nie. Skuldadministrasie is juis omstrede omdat daar nie vaste reëls is nie. “’n Verbrui- ker kan ’n administrateur nader of ’n prokureur wat administrasies doen,” sê Wikus. Jy moet dus navorsing doen oor wie jy aanstel voor jy jou vasteken.
SKULDKONSOLIDASIE
Hier gaan jy ’n nuwe lening aan om al jou bestaande skuld te delg en dan betaal jy voortaan net die nuwe konsolidasielening af, verduidelik die Pretoriase skuldberader Renee Marais. Dit is baie eenvoudiger as om verskillende klein lenings te bestuur, sê sy.
Jou bank of ’n finansierder sal ’n konsolidasieplan bied. Maak seker hulle is by die Nasionale Kredietreguleerder geregistreer. ’n Konsolidasieplan is ’n goeie keuse as al jou lenings byvoorbeeld by een meubelwinkel is, maar minder geskik as jy dalk verskillende lenings het by die meubelwinkel, klerewinkels, die apteek en elders.
Dit is omdat die plekke waar jy lenings het almal verskillende voorwaardes en rentekoerse het, verduidelik Renee. ’n Konsolidasieplan sal ’n rentekoers en net een stel voorwaardes hê en dit kan gebeur dat jy naderhand meer betaal as wat jy sou as jy die verskillende lenings apart afbetaal het.
“Hierdie opsie, waar jy geld leen om skuld te dek, is nie wys nie,” sê Wikus.
As die rente op jou gekonsolideerde lening minder is as die rente op jou aparte lenings, is dit wel die moeite werd, sê Willem Jansen van Rensburg, ’n prokureur van Centurion wat spesialiseer in skuldkwessies. Letitia sê ook dit kan jou minder kos omdat jy nie meer elke lening se afsonderlike diens-, versekerings- en administrasiefooie betaal nie. “Maar dit alleen is nie genoeg rede om te konsolideer nie.” Jy moet dus vooraf goed somme doen.
’n Mens sal meestal nie minder rente betaal op ’n konsolidasierekening nie, sê Wikus. Die meeste verbruikers se skuldlas is ook te groot om deur konsolidasie gedek te word. “Hierdie lenings is ge- woonlik nie meer as R50 000 nie, wat dikwels te min is vir verbruikers. Die diensfooie is ook hoog.”
Letitia sê die maandelikse betaling is tog kleiner omdat jy die nuwe lening oor ’n langer tydperk terugbetaal. “Dit beteken jy rek die afbetaling uit en betaal oor dié langer tydperk meer rente.”
Die proses kan tydsaam wees omdat die finansierder eers met jou kredietverskaffers moet onderhandel. Daar kan ook ’n minimum inkomste wees wat jy moet hê, maar jy hoef nie sekuriteit vir die lening te gee in die vorm van byvoorbeeld jou huis nie. Dit lyk wel beter op jou kredietrekord omdat jy nie agterstallig raak met jou rits betalings nie.
SKULDBERADING
’n Skuldberader bekyk jou inkomste en bepaal hoeveel jy elke maand aan skuldeisers kan betaal, sê Renee. Willem sê skuldberading werk vir mense met te min geld om maandeliks al hul skuldeisers volledig te betaal, maar wat wel ’n bedrag oorhet om onder eisers te verdeel.
As ’n krediteur jou eers gedagvaar het, is hy nie meer verplig om in te willig tot skuldberading nie, sê Willem. Moet dus nie lank wag voor jy dit oorweeg nie.
’n Berader sal jou moet goedkeur hiervoor, maar as jy afgekeur word, kan jy die hof self nader met ’n aansoek om oorverskuldig verklaar te word. Die hof kan gelas dat ’n skuldberader jou help of dat jy self jou betalings onder jou krediteure mag verdeel.
In albei gevalle moet ’ n betaalplan daarna aan die hof voorgelê en deur ’n hofbevel bekragtig word. “En jy moet daarby hou,” voeg Wikus by.
Renee sê die hof sal sy diskresie gebruik oor hoe jou betaalplan lyk; die skuldberader doen net ’n aanbeveling.
Die voordeel van skuldberading is dat skuldeisers nie regstappe teen jou mag doen terwyl jy onder skuldberading is
(Van vorige bladsy)
nie en dat daar ook nie op jou bates beslag gelê mag word om opgeveil te word nie. Rentekoerse word ook vasgestel vir tydperke van tot vyf jaar, sê Wikus. Jy sal die skuld oor ’n langer tydperk kan terugbetaal, sê Letitia, wat jou finansiële druk tydelik sal verlig.
As jy die beradingsproses voltooi, ontvang jy ’n vrystellingsertifikaat wat jou kredietrekord aanpas en aandui jy is gerehabiliteer, sê Wikus.
Alle ooreenkomste moet skriftelik wees en deur jou, die berader en jou krediteure geteken word, voeg Letitia by. Maak seker jou berader is by ’n kredietburo geregistreer. “Moenie iemand vertrou wat die diens oor die foon probeer verkoop nie. Elke berader het ’n unieke nommer, wat jy op die Nasionale Kredietreguleerder se webtuiste (www.ncr.org.za) kan sien om te bevestig dat hy of sy wel geregistreer is,” sê Lebogang Selibi, ’n woordvoerder by die reguleerder.
Krediteure verkies dié proses omdat dit deur die wet gereguleer word, sê Willem. As jy onder skuldberading is, word dit by kredietburo’s aangeteken en mag jy nie nog skuld aangaan voor jy gerehabiliteer is nie.
JOU HUISVERBAND
“Die rentekoers op ’n huisverband is van die laagstes wat jy kry,” sê Renee. Jy kan ’n tweede verband op jou eiendom registreer en dié geld gebruik om jou skuld te delg. Jy betaal dan eerder die verband teen die billiker rentekoers terug.
Dit kan sinvol wees om jou skuld te konsolideer as jy ’n huisverband het, sê Wikus. Die proses werk net soos met konsolidasie hierbo, maar omdat jy ’n bate het om as sekuriteit vir die konsolidasielening te gee, is jou rentekoers laer.
Jou eiendom moet meer werd wees as die geld wat jy skuld. Jy sal dan ’n laer rentekoers en diensfooi betaal as wanneer jy ’n gewone konsolidasielening sonder sekuriteit uitneem, sê hy.
Tog loop jy die risiko om omjoujou eiendom te verloor as jy nie die konsolidasielening kan terugbetaal nie, waarsku Letitia.
DIE KREDIETOMBUDSMAN
Dié waghondgroep beskerm verbruikers teen instellings wat onverantwoordelike lenings met hemelhoë rentekoerse aan mense bied, sê Renee. Dikwels het sulke mense bestaande skuld, maar uit radeloosheid versoek hulle nog lenings en stem krediteure daartoe in, maar teen hoë rentekoerse.
“Krediteure moet jou kredietrekord ondersoek voor hulle jou ’n lening gee. Jy moet ook ’n vraelys voltooi,” sê Willem. Jy kan daarom ’n klag indien as kredietverskaffers versuim het om jou te ondersoek of dit nie volledig gedoen het nie, sê Renee.
Baie mense jok uit desperaatheid op hul vraelys, voeg Willem by. As jy vals inligting gegee het, is daar ongelukkig byna geen kans dat die kredietombudsman jou kan help nie.
Jou skuldberader kan ook namens jou ’n klag lê. Die klag kan gratis by die kredietombudsman ingedien word, sê Salem Dyafta, ’n woordvoerder vir die kredietombudsman.
Jy moet eers die kredietgeskil met die krediteure self probeer oplos en hulle 20 werkdae gee om jou klag te ondersoek. Eers dan kan jy die kredietombudsman nader, sê Letitia.
Dit geld net vir onafhanklike kredietverskaffers soos dié wat privaat lenings bied, klere- en meubelwinkels en privaat motor- of huisfinansierders. As jy on- tevrede is met jou bank bank, m moet jy dit met die bankombudsman opneem.
SEKWESTRASIE
Jy het bates nodig vir dié drastiese stap, sê Renee. Bates soos jou huis en motor word verkoop en die opbrengs betaal jou skuldeisers. Renee sê dit is belangrik dat jy ’n prokureur aanstel wat in sekwestrasies spesialiseer.
As jy jou laat sekwestreer, kan jou skuld uit die opbrengs gedelg en regstappe teen jou gekeer word, sê Wikus. Hy sê die waarde van byna alles wat jy besit, sal ondersoek word. Die opbrengs van jou bates moet genoeg wees om benewens jou bestaande skuld ook uitgawes te dek soos jou prokureursfooie en die koste van die batewaardasie.
Sekwestrasie is jou laaste opsie, sê Willem. Oorweeg dit net as skuldberading nie gewerk het nie. “Jy sal aan die hof en jou krediteure moet wys dat jy ’n deel van jou skuld kan terugbetaal voor hulle gaan instem om jou te laat sekwestreer. Dit is normaalweg minstens 20c per rand, met ander woorde R200 000 vir elke miljoen.”
As jy nie kan bewys dat jy genoeg bates het nie, kan jy nie gesekwestreer word nie en moet jy jou tot een van die ander opsies wend.
Die sekwestrasieproses is duur en die meeste mense met skuld het nie genoeg geld daarvoor nie, sê Willem. Boonop word jou bates verkoop en moet jy tot vyf jaar wag voor die hof beslis jy is gerehabiliteer. Anders as met opsies soos skuldberading, verloor jy beheer oor jou geldsake. Die kurator neem beheer daarvan tot die hof beslis jy is gerehabiliteer. “Jy mag ook vyf jaar geen nuwe skuld aangaan nie,” voeg Wikus by. Die sekwestrasiebevel bly tot 30 jaar op die hofrekord.
Tot en met jou rehabilitasie mag jy byvoorbeeld ook nie sonder toestemming beroepe beoefen soos om as eiendomsagent te werk, huurkontrakte aangaan of ’n onderneming stig nie. * Skuilnaam.