VERSLAG VAN SKANDE
KPMG SA het sy bevindings teruggetrek wat Gordhan en top-SAIDamptenare se koppe laat rol het. Wat behels dié gemors – en wat nou?
SELFS al het jy nooit iemand nodig om jou boeke te doen nie, het jy nou al waarskynlik van KPMG gehoor – en om al die verkeerde redes.
Dié wêreldwye ouditeursfirma het onlangs sy Suid-Afrikaanse topbestuur vervang weens ’n twyfelagtige verslag wat mense van KPMG SA vir die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) opgestel het.
Dié verslag is glo gebruik om van ons voormalige minister van finansies Pravin Gordhan en topamptenare van die SAID ontslae te raak. KPMG SA het intussen sy bevindings in dié verslag teruggetrek. Boonop het die maatskappy jammer gesê hulle het nie vroeër al hul bande met die omstrede Gupta-broers se maatskappye verbreek nie.
Maar hoe het so ’n gerespekteerde firma by dié morsige politiek betrokke geraak – en wat is die implikasies daarvan?
WAT HET KPMG AANGEVANG?
Kort nadat pres. Jacob Zuma vir Tom Moyane as nuwe SAID-baas aangestel het, het dié KPMG einde 2014 gevra om beweerde onreëlmatighede in die SAID te ondersoek – en spesifiek ’n “koverte eenheid” wat glo op Zuma en nog hooggeplaastes gespioeneer het. Dit was ná berigte in die Sunday Times (wat hulle heelwat later sou terugtrek) oor die bestaan van die eenheid. Die SAID se destydse hoof van ondersoeke, Johann van Loggerenberg, adjunkkommissaris, Ivan Pillay, en nog senior amptenare is daarby betrek. En later ook Gordhan, wat SAID-kommissaris was toe die eenheid geskep is. Einde 2015 het KPMG ’n weergawe van hul finale verslag aan Moyane oorhandig. Daarin is bevind die eenheid was “onwettig” en die betrokkenes moes ondersoek word. Maar KPMG het sleutel figure, soos Pillay en Van Loggerenberg, glad n ie on- dervra vir hul weergawe nie.
Die kwessie van die ondersoekeenheid is tydelik op die agtergrond geskuif toe Zuma verplig word om Gordhan as minister van finansies terug te bring.
Gordhan het gelas Moyane moet sy SAID-herstrukturering staak, maar dié het geweier. Hy het die beskuldigings van die koverte eenheid, wat die peperduur KPMG-verslag bekragtig het, gebruik om van onder andere Pillay en Van Loggerenberg ontslae te raak.
Mettertyd is onthul die eenheid is wel wettig tot stand gebring (as die National Research Group). Maar verlede jaar – maande ná Gordhan se aanstelling as minister van finansies – het die Valke hom glo oor sy betrokkenheid by die stigting daarvan begin teister.
En nou, nadat die Zuma-kamp ook Gordhan uitgewerk het, kom ’n boetvaardige KPMG en trek hul “gevolgtrekkings, aanbevelings en regsmenings” in hul gewraakte verslag terug. Hulle noem Gordhan spesifiek in hul verskoning.
KPMG erken dus hulle het ’n aandeel gehad in ’ n misleidende verslag wat glo kwaadwillig aangewend is om van Gordhan en topamptenare van die SAID ontslae te raak.
Hieroor het Gordhan in ’n verklaring gesê: “Ek verwelkom dit dat KPMG die SAID-verslag terugtrek, maar is verbaas
oor die min erns waarmee aarmee hulle hul rol in die ‘kaping’ van die inkomstediens bejeën, asook die enorme skade wat hulle ’n hoog professionele, eerlike en lojale groep staatsamptenare se loopbaan en aansien berokken het.
“Maar die kern van die saak is die skade wat ons staatsinstellings, demokrasie en bowenal Suid-Afrika se mense – vir wie ons ’n beter lewe wil hê – gely het.”
WAAR PAS DIE GUPTAS IN?
Pleks van verskillende oogpunte en teenstrydighede by hul ondersoek na die omstrede eenheid insluit, het KPMG SA eintlik die SAID se eie, bestaande gevolgtrekkings geneem en toe stawende getuienis gesoek, verduidelik Hussein Solomon, senior professor aan die Universiteit van die Vrystaat se departement politieke studies en regering.
Gordhan was veral ongelukkig omdat hy, Pillay en nog hooffigure nie ondervra is nie. En toe hulle van hul kant af getuienis verskaf oor waarom die eenheid nodig en wettig was, is dié getuienis nie by die verslag ingesluit nie. Die proses “blyk dus van die begin af bevooroordeeld te gewees het”, sê Hussein.
Dit beteken die verslag het bewys wat Moyane wou hê dit moes bewys.
KPMG het hier “duidelik ’n onreëlmatige proses gevolg, nie in ooreenstemming met ouditeurs se professionele gedragskode nie, en bepaalde politieke belange in die hand gewerk”, meen prof. André Duvenhage, politieke wetenskaplike aan die Noordwes-universiteit.
Rakende die omstrede ondersoekeenheid “moet mense onthou dié eenheid – en die meeste inkomstedienste het so ’n eenheid – is destyds gevestig om groot spelers te jag, dié wat miljoene of biljoene se belasting ontduik. En kyk ’n mens dan hoe min belasting die Guptabroers betaal het . . .” sê Hussein.
Moyane is ook baie na aan die president se seun Duduzane Zuma, sê hy.
KPMG, wat in 2002 Gupta-maatskappye begin oudit het, erken in hul onlangse verklaring KPMG SA moes al voor Maart 2016 as ouditeurs van Guptaentiteite bedank het.
Maar hoewel diedi oudits van Guptaentiteite soms nie aan verwagte gehalte en ouditstandaarde voldoen het nie, kon KPMG Internasionaal glo geen bewyse van oneerlikheid of onetiese gedrag by die betrokke ouditspanne kry nie.
KPMG voeg wel by die bestuur van Gupta-maatskappye het soms misleidend en onvoldoende gereageer op ouditspanne se navrae.
Die firma se bekentenis wys weer hoe staatskaping die korporatiewe sfeer binnegedring het, sê Hussein. “Maar ek beskou die bekentenis as positief.”
Volgens hom dui die vertrek van agt topamptenare van KPMG SA, insluitend die uitvoerende hoof, Trevor Hoole, daarop die multinasionale groep probeer hul handelsnaam beskerm.
WAT NOU VIR DIE SAID?
Moyane het in ’n verklaring oor KPMG se stappe gesê hy oorweeg regsoptrede teen hulle en dat hul verslag “nie gebrekkig” is nie en die SAID se eiendom is. Hy staan dus blykbaar by ’n verslag wat in onguns gebring is, al sê die outeur daarvan dis verkeerd.
In ’n oënskynlike waarskuwing aan al sy teenstanders het Moyane ook laat hoor: “Die SAID beskou KPMG SA se gedrag as niks minder nie as ’n poging om die inkomstediens, sy leierskorps, in besonder die kommissaris, uit te beeld as onbevoeg, korrup, ondoeltreffend en synde in ’n heksejag gewikkel.”
Dat KPMG nou “die verslag teruggetrek het, het groot implikasies wat Moyane nie wil oorweeg nie”, verduidelik Hussein. Want dit kan onder meer die verwagting skep dat mense soos Gordhan, Pillay en Van Loggerenberg heraangestel of “hul naam ten minste in ere herstel” word.
Moyane dreig blykbaar ook nou om te verhinder dat KPMG SA nog werk kry. Hy wil ’n boodskap aan die korporatiewe sektor oordra, meen Hussein: Óf julle dans na ons pype óf jul maatskappy sal finansieel gestraf word.
“Maar dit mag nie geduld word nie, want so ondermyn hy korporatiewe bestuur. In die breër verband gaan dit immers oor ons demokrasie.”
WAT NOU VIR KPMG SA?
KPMG SA het onderneem hulle sal die R23 miljoen-koste van die gewraakte verslag aan die SAID terugbetaal. Daarby sal hulle R 40 miljoen in onderrig-en teenkorrupsie organisasies stort. Laasgenoemde bedrag is gegrond op die totale inkomste wat hulle uit Gupta-verwante entiteite verdien het, verklaar die firma.
Nhlamu Dlomu, voorheen KPMG SA se hoof van mense en verandering, moet nou as nuwe uitvoerende hoof vertroue probeer herstel. “Etiek en integriteit is fundamentele waardes van KPMG en sal die beginsels wees wat my leierskap rig,” verklaar sy. Maar dit sal lank duur om hul reputasie te herstel, meen Hussein. Enkele groot firmas het reeds hul bande met KPMG SA verbreek.
Hy meen KPMG SA is dapper dat hulle nou die regte ding gedoen het. “Ek dink die sakesektor moet nou agter KPMG staan.” Firmas en fluitjieblasers moet aangemoedig word om na vore te kom sodat onreëlmatighede in alle sektore blootgelê en sake reggestel kan word, sê Hussein.
WAT BETEKEN DIT VIR ZUMA?
Die hele gemors kan Zuma dalk help om moontlike vervolging vry te spring, sê Hussein. KPMG SA was immers ook betrokke by die vroeëre ondersoek na die 783 klagte van korrupsie en bedrog teen hom. Sy regspan kan nou sê: Hokaai, as dié KPMG-studie oor die SAID gebrekkig was, hoekom dan nie hul ondersoek na die bewerings teen Zuma nie?
“(Die KPMG-gemors) bied die Valke en Shaun Abrahams, hoof van die nasionale vervolgingsgesag – wat Zuma baie graag nie wil vervolg nie – dalk ammunisie,” sê Hussein.
Die gemors kan Zuma help om vervolging vry te spring