HOOP VIR PARE WAT SUKKEL Waarom soveel onvrugbaarheid?
’n Prosedure wat nou vir die eerste keer in SA geslaag het, is maar een van vele opsies vir vrugbaarheidsprobleme
EENS op ’n tyd – nie so lank gelede nie – was dit ’n diagnose wat vir ’n man beteken het hy sal nooit ’n baba van sy eie vlees en bloed in sy arms kan hou nie. Nou bring ’n gevorderde mikroskopiese prosedure hoop vir mans wat aan nie-obstruktiewe asoöspermie (NOA) ly – ’n toestand waar hul ejakulaat geen sperma bevat nie.
Dié prosedure behels dat ’n man se testes onder ’n mikroskoop vir sperma deursoek word en is onlangs vir die eerste keer suksesvol in Suid-Afrika toegepas.
Dr. Amir Zarrabi, ’n uroloog verbonde aan die Universiteit Stellenbosch se fakulteit geneeskunde en gesondheidswetenskappe, het daarin geslaag om enkele sperma te vind by ’n 40-jarige man uit Ierland vir wie daar voorheen geen hoop was om die pa van sy eie biologiese kind te word nie. Sy 37-jarige Suid-Afrikaanse vrou is nou ses maande swanger.
Soos vele ander kinderlose pare het hulle geen moeite of onkoste ontsien in hul stryd teen onvrugbaarheid nie – ’n verskynsel wat volgens kenners wêreldwyd aan die toeneem is. Terselfdertyd kom die geneeskunde met nuwe meto- des vorendag om m wat voorheen as s medies onmoontlik lik beskou is wel moontlik ntlik te maak.
Die egpaar wat nou ou na die geboorte van hul eersteling ersteling uitsien, woon in Katar en wil anoniem bly. Hulle het in April vanjaar spesiaal SuidAfrika toe gekom vir die behandeling.
Tydens die prosedure word ’n man se testes uit sy skrotum verwyder. Die testes bestaan uit ’n magdom piepklein saadbuisies van net sowat ’n twintigste van ’n millimeter breed. Die testes word dan met mikrosnykunde gedissekteer en onder ’n mikroskoop wat dit 25 keer vergroot vir sperma gefynkam. Dit bied ’n kans om sperma in die testes te vind, waar ’n gewone biopsie waarskynlik geen sperma sou oplewer nie.
Die sperma wat tydens die prosedure geoes word, word dan in ’n vrugbaarheidskliniek gebruik om ’n vrou se eiersel in vitro (in ’n glasbakkie) te bevrug.
Hierdie prosedure is die eerste keer in 1999 deur dr. Peter Schlegel van New York uitgevoer. Amir het dit al voorheen in Suid-Afrika toegepas, maar toe het dit óf geen sperma opgelewer nie óf die spe s p e rma wat wel gevin gevind is, kon n nie die eiersel su suksesvol bevrug nie. n Terwyl ’n ’ n m man se ejakulaat gemiddeld 15 miljoen sperma per milliliter bevat, kon Amir met die prosedure minder as 10 sperma in sy pasiënt se testes vind.
Die egpaar uit Katar was so oorgehaal om ouers te word, hulle het die prosedure ’n tweede keer ondergaan. Met die vorige probeerslag verlede jaar is ook sperma gevind, maar die in vitro-bevrugting (IVB) daarmee was toe onsuksesvol.
“Min mense sien kans om dit ’n tweede keer te doen, maar hulle het daarop aangedring,” vertel Amir. “Dit verg veral deursettingsvermoë van die man, want die moontlikheid van skade aan die testes is dan groter.”
Die gevaar bestaan dat die prosedure die produksie van die manlike hormoon testosteroon in die testes kan versteur. Daarom moet die testes tydens die prosedure steeds van bloed voorsien word en baie versigtig met die saadbuisies onder die mikroskoop gewerk word.
Die prosedure het geen invloed op ’n man se ereksies nie en die pyn ná die operasie is beheerbaar, sê Amir. Die prosedure kos sowat R45 000.
WÊRELDWYD is onvrugbaarheid aan die toeneem, sê dr. Lizle Oosthuizen, ’n vrugbaarheidspesialis by die Cape Fertility Clinic in Kaapstad. “Dit is deels omdat mense langer wag om kinders te kry. Vroue verkies om onafhanklik te wees, eers finansiële en verhoudingstabiliteit te kry en op hul loopbaan te fokus.”
Tertia Albertyn (49) van Kaapstad was so ’n loopbaangerigte vrou wat eers op 31 getrou het. “Soos baie mense het ek gedink ek gaan trou en dan kinders hê,” vertel sy. Toe sy en haar man, Marco (nou 45), ná ’n ruk nog nie swanger was nie, het hulle haar ovulasie begin monitor. “Niks was ooit regtig verkeerd met my nie, behalwe dat my menstruasiesiklus effens ongereeld was.”
Ná ses maande se vergeefse pogings het hulle by ’n vrugbaarheidspesialis gaan aanklop. Hulle het eers kunsmatige inseminasie beproef met sperma van haar man wat in haar baarmoeder geplaas is, maar al drie rondes was onsuksesvol.
Die volgende stap om hul droom van ’n eie gesin waar te maak was in vitrobevrugting. Met die eerste poging het geen van die eierselle bevrug geraak nie en die tweede keer het iets met haar eierselle geskort. Tog het hulle aanhou probeer.
“Toe ek die dag besluit het ek wil kinders hê, was dit asof ’n sneller in my kop afgaan en niks kon dit weer afgeskakel kry nie,” beskryf Tertia haar brandende begeerte om ma te word.
Eers met haar agtste in vitro-bevrugting was hul vreugde groot toe sy eindelik swanger raak – en dit met ’n tweeling. Maar die langverwagte swangerskap sou met hartseer eindig toe die een baba in die baarmoeder sterf en die ander net 10 dae ná sy geboorte op 26 weke leef.
“Ek wou onmiddellik weer probeer, maar die dokter het gesê ek moet wag.”
Drie maande later het sy vir haar negende IVB gegaan en weer met ’ n tweeling swanger geraak. Op 36 weke is Adam en Kate (nou 13) gebore.
“Ek onthou hulle het hulle in my arms gesit. Ek wou net sien hulle leef en toe dompel ek in ’n diep slaap in.”
Vier jaar later het Tertia (toe 40) sonder enige vrugbaarheidsbehandeling swanger geraak met Max (9). “Ek noem hom my bonusbaba,” lag sy.
Oor haar uitgerekte stryd om ma te word sê sy: “Dit was ’n verskriklik moeilike pad, emosioneel en fisiek. Boonop kos elke prosedure so baie geld, maar ek sou deur glas loop om ’n baba te hê.”
Haar eie ervaring met onvrugbaarheid het haar geïnspireer om ’n onderneming, Nurture, te begin wat die skenk en ontvang van eierselle vir onvrugbare vroue fasiliteer. Die verskynsel van vroue wat deesdae tot later wag om te probeer swanger raak is “een van die groter probleme” met onvrugbaarheid, meen dr. Marienus Trouw, ’n vrugbaarheidspesialis van die Pretoria Fertility Centre.
“Namate vroue ouer raak, word hulle eierselle nie net minder nie; hulle staan ook die kans om ander mediese probleme te ontwikkel,” sê Marienus.
Van die mediese probleme wat ’n rol by onvrugbaarheid kan speel, is endometriose (waar die baarmoedervoering ook elders in die buikholte aangetref word), ’n fibroïede baarmoeder (met niekwaadaardige groeisels), skade aan die Fallopiusbuise, vroeë menopouse, swak gehalte van eierselle (’n aangebore toestand), ’n gebrek aan ovulasie en polisistiese ovariële sindroom (siste op die eierstokke).
Ook Lizle waarsku vroue se vrugbaarheid neem met die jare af en daal teen die ouderdom van 35 jaar skerp. “Die risiko van Downsindroom en ander chromosoomabnormaliteite neem toe namate ons ouer word.” Leefstylfaktore kan ook ’n invloed op vrugbaarheid hê – stres kan vroue se menstruele siklus en ovulasie beïnvloed, sê Lizle.
Meervoudige seksmaats kan tot sek-
sueel oordraagbare siektes ly wat die voortplantingsbuise by albei geslagte kan beskadig. By mans kan verminderde sperma of spermfunksie of selfs geen sperma en seksuele manlike disfunksie oorsake van onvrugbaarheid wees.
In ’n internasionale ondersoek onder leiding van die Hebreeuse universiteit in Jerusalem wat verlede jaar gepubliseer is, is bevind mans se spermtellings het in die afgelope 40 jaar met meer as 50 persent gedaal. Dit kan onder meer toegeskryf word aan omgewingsinvloede soos chemiese middels wat hormaanafskeidings versteur, gifstowwe, hitte en leefstylfaktore soos dieet, stres, rook en vetsug, sê die navorsers.
“Die testes hou nie van ’n hoë temperatuur nie; daarom sê ons mans moet wegbly van warm baddens, nylononderklere en lang ure op fietse,” sê Lizanne van Waart, ’n berader by die Wijnland-vrugbaarheidskliniek op Stellenbosch.
Hoe word dit behandel?
Daar is verskillende vlakke van ingryping as jy sukkel om ’n baba te verwek, verduidelik Marienus. “Wanneer mense nog nie lank probeer het nie, kyk jy eers net na hul leefstyl en beveel hulle aan om foliensuur te drink (om die spermtelling te verhoog). Jy kyk ook na die familiegeskiedenis en bepaal of daar aangebore siektes is.”
Ná die diagnose werk hy ’n gestruktureerde plan uit.
“As ’n vrou beskadigde Fallopiusbuise het wat nie met chirurgie reggestel kan word nie, doen jy ’n in vitro-bevrugting. Iemand met endometriose sal dalk by chirurgie baat vind, maar ’n vrou met kwaai endometriose moet eerder in vitro-bevrugting kry.”
Van al die pare wat sukkel om swanger te raak val 30 persent in die idiopatiese groep. “Dit beteken ons weet nie eintlik hoekom hulle sukkel nie,” sê dr. Johannes van Waart, stigter van die Wijnland-vrugbaarheidskliniek.
In sulke gevalle word ’n tuisplan eers aanbeveel, gevolg deur kunsmatige inseminasie en dan in vitro-bevrugting.
Die koste van hierdie prosedu- res verskil van kliniek tot kliniek k en hang ook daarvan af of dit by ’n privaat kliniek of openbare hospitaal gedoen word.
Van die ander opsies wat pare daarna kan oorweeg, is om die eierselle, sperma en selfs embrio’s van skenkers te gebruik of met die hulp van ’n surrogaatma ouers te word.
TUISPLAN
Dit is gewoonlik die eerste stap en word ook gevolg wanneer ’n vrou nie ovuleer nie. Dit behels hormoonbehandeling om die follikels van die ovaria te stimuleer om eierselle af te skei.
Die follikelgroei word van tyd tot tyd met ’n n sonar gemonitor. Die dokter stel vas wanneer die vrou sal ovuleer en sê vir die paartjie wat die regte tyd sal wees om seksueel te verkeer.
Pasiënte word ook aangeraai om op leefstylfaktore soos rook en vetsug te let. “Vroue wat rook se kans op swangerskap is drie keer so min,” waarsku Johannes. Vetsugtige vroue het sowat ’n 20% kleiner kans om swanger te raak.
Met die tuisplan is die kans op sukses 6 tot 8% per menstruele siklus en dit word gewoonlik vier tot ses maande gevolg. Die koste daarvan beloop tussen R2 000 en R2 500 per maand vir die siklus waarin die follikels gemonitor word.
Die probeerslae daarna kos die pasiënte net die medikasie wat hulle drink aangesien die follikels nie gewoonlik in die opvolgsiklusse gemonitor word nie.
KUNSMATIGE INSEMINASIE
H Hierdie tegniek word gewoonlik aa aanbeveel as die tuisplan nie werk n nie, maar dan moet daar op die oog af geen probleme by die man of vrou wees nie en die spermselletjies moet goed genoeg wees. Dit behels dat sperma deur ’n dun buisie in die serviks tot binne die uterus geplaas word. Die follikelgroei word vooraf gestimuleer, maar pleks van wag dat ’n vrou natuurlik ovuleer, kry sy ’n inspuiting wat ovulasie binne 36 uur laat plaasvind. Die man moet ’n spermmonster aan
die kliniek lewer. Onder ’n mikroskoop word die sterkste sperma uitgesoek om in die prosedure te gebruik. “Ons sit as’t ware ’n beter voorbereide spermmonster nader aan die teiken, maar bevrugting vind natuurlik plaas,” verduidelik Johannes.
Die kans op swangerskap is sowat 15% per siklus, maar die suksessyfer daal ná drie inseminasies.
Die koste beloop tussen R8 000 en R11 000 per siklus.
IN VITRO-BEVRUGTING (IVB)
Tydens hierdie laboratoriumprosedure word manlike sperma saam met ’n eiersel in ’n laboratoriumbakkie geplaas sodat bevrugting kan plaasvind . Die bevrugte embrio word dan in die vrou se uterus teruggeplaas.
Die proses kan ook aangehelp word waar die man ’n lae spermtelling het of die sperma van swak gehalte is.
Met ’n intrasitoplasmiese sperminspuiting word die sperma regstreeks by die eiersel ingespuit. Dit word gedoen wanneer die man ’n lae spermtelling het of ’n skenker se sperma gebruik word.
Intrasitoplasmiese morfologiese spermseleksie word gedoen waar daar ’n groot probleem met die gehalte van die sperma is. Die sperma word onder ’n mikroskoop bekyk wat hulle tot 6 000 keer vergroot, verduidelik Birgit Wager, ’n reproduktiewe bioloog van die Wijnland-vrugbaarheidskliniek.
“Wanneer jy na 100 sperma kyk en vyf lyk normaal, is die morfologie normaal. Wanneer minder as vyf normaal lyk, kan die sperma se morfologie as swak geklassifiseer word. Die goeie sperma word met ’n spesiale naald opgesuig en by die eier ingespuit,” sê Birgit. Lizelle verduidelik IVB is voordelig vir ’n vrou as daar skade aan haar buise is of buise verwyder is toe sy gesteriliseer is. “IVB help ook as die sperma nie by die eier in die Fallopiesbuis kan uitkom nie, die vrou ernstige endometriose het of daar kommer oor die gehalte van die eiersel is. Met IVB word meervoudige eierselle gekweek om geoes en bevrug te word, en dit bewerkstellig ’n groter kans vir ’n normale embrio.” Volgens Lizle word IVB ook gebruik wanneer genetiese toetsing op die embrio gedoen moet word. Die koste van IVB wissel van R40 000 tot R68 000, afhangend van jou keuse van kliniek, die tegnieke wat gebruik word en of orige eierselle, sperma en embrio’s vir latere gebruik bevries word.
SKENKERSPERMA, -EIERS EN -EMBRIO’S
Dit word oorweeg wanneer ’n onoorkomelike vrugbaarheidsprobleem by die man, vrou of albei is. Die vrugbaarheidskliniek of ’n agentskap tref reëlings vir die skenking. Geeneen van die partye mag weet wie die skenker en ontvanger is nie.
Kragtens die wet mag daar nie met sperma of eierselle handel gedryf word nie, maar skenkers word wel deur die ontvangers vir hul tyd en moeite vergoed. Die ontvangers sal die kliniek of agentskap betaal, wat weer die skenkers sal vergoed. Die koste van skenkersperma beloop sowat R3 000, terwyl die koste van ’n skenker-eiersel saam met die IVB en die plasing in die baarmoeder tussen R70 000 en R100 000 kan beloop.
’n Skenker-embrio se koste beloop R30 000 – dit sluit die terugplasing in die baarmoeder in. Al is so ’n embrio nie aan die toekomstige ouerpaar verwant nie, bied dit hulle ’n geleentheid om ’n swangerskap te ervaar en kan dit hul band met die kind bevorder.
SURROGAATSKAP
Die vrugbaarheidskliniek wat jy besoek of ’n agentskap kan jou ’n surrogaatma help vind. Daar moet mediese redes wees waarom ’n vrou van ’n surrogaatma wil gebruik maak, sê Lizanne.
“Die surrogaat moet reeds ’n kind van haar eie hê of ’n swangerskap gehad het. Een van die ouers moet minstens ’n genetiese band met die embrio hê en die biologiese ouers moet deur ’n kliniese sielkundige geskik verklaar word,” sê Lizanne oor die vereistes.
Daar is ook wetlike vereistes en ’n kontrak moet onder meer met die surrogaatma aangegaan word. Die totale koste van surrogaatskap, met die terugsit van die embrio, kan tot sowat R150 000 beloop.