Wie is kommissie se regter Zondo?
Regter Raymond Zondo is aan die hoof van die kommissie wat staatskaping moet blootlê en bekamp. Wie is die man met dié belangrike taak?
DIT is ’n drama met ’n skynbaar eindelose rolverdeling van hoëprofielspelers. Politici en staatsamptenare maak onthullings oor geheime ontmoetings met die Guptabroers, waar omkoopgeld na bewering aangebied en dreigemente gemaak is. Maar terwyl nuwe getuies kom en gaan, sit die hoofspeler in die drama elke dag getrou op sy pos – op die oog af onverstoord deur die verwagtings van ’n hele land wat op sy skouers rus.
Hy is adjunkhoofregter Raymond Zondo, die man aan die stuur van die kommissie van ondersoek na staatskaping.
Dit word beskou as moontlik die belangrikste kommissie sedert die aanbreek van verteenwoordigende demokrasie in Suid-Afrika. In ’n neutedop is dit Zondo se werk om die omvang van staatskaping bloot te lê en aanbevelings te doen om die skade te bekamp.
Dis ’n enorme taak wat met ontsettende verantwoordelikheid gepaardgaan. Maar kyk jy na Zondo waar hy kalm en rustig sit en luister na getuienis wat die hare laat rys, lyk hy geensins geïntimideerd nie.
En die kommissie maak reeds ’n impak. Die voormalige minister van finansies Nhlanhla Nene het bedank nadat hy teenoor Zondo erken het hy was nie openhartig oor ontmoetings wat hy met die Guptas gehad het nie – al het hy geen onbehoorlike voordeel daaruit getrek of weggegee nie. Nene is deur politieke kommentators geloof vir sy eerbare optrede, wat ’ n nuwe maatstaf vir verantwoordbaarheid en integriteit stel.
Onlangs het Pravin Gordhan getuig hoe hy – destyds nog minister van finansies – die vrugtemandjie wat as uitnodiging na die omstrede Guptatroue by Sun City gedien het in die snippermandjie gesmyt het “omdat ek nie te koop is nie”.
Die land kan nie wag om te sien wat Zondo (58) nog aan die lig gaan bring nie. Maar wie is dié geleerde man met die vlymskerp brein wat ons regering en staatsinstansies met sy kommisiebesem moet skoonvee?
DIE BEGIN VAN GOEIE DADE
Zondo het verlede jaar tydens sy onderhoud om die pos as adjunkhoofregter ’n roerende en inspirerende verhaal vertel.
Hy het op Ixopo, KwaZulu-Natal, in armoede grootgeword as een van nege kinders. Sy verpleegsterma het haar werk verloor twee jaar voor hy matriek geskryf het en daar was druk op hom om ná skool onmiddellik ’n werk te kry om die gesin te help ondersteun.
Maar hy het van ’n regsloopbaan gedroom.
“Toe ek matriek klaarmaak, was ek vol vertroue ek sou ’n beurs kry (om regte te studeer), maar my probleem was die situasie by die huis was taamlik sleg,” het hy in die onderhoud gesê. “Ek het gevoel ek kon nie weggaan voor ek gereël het dat my ma en sibbes kos sou hê om te eet nie.”
Hy het toe ’n plaaslike sakeman, Suleman Bux (76), om ’n lening gevra.
“Interessant genoeg het hy nie baie vrae gevra nie en ingestem om my te help. Hy het gesê hy kon my nie geld gee nie, maar wel ’n koopbewys. Daarmee kon my ma elke maand R20 se kruideniersware by sy winkel kry tot ek my graad behaal het.”
En toe die pas gegradueerde Zondo Bux drie jaar later wou terugbetaal, het die winkelier geweier om die geld te aanvaar.
“Hy het gesê: ‘Moet jou nie bekommer nie. Doen vir ander wat ek vir jou gedoen het.’ Ek het gedink dit was baie belangrik, en op my eie klein manier probeer ek dit doen,” het Zondo gesê.
GESINSMAN GETROU AAN SY HERKOMS
Hy is getroud met sy jeugliefde, Sithembile. Onder hul vier kinders tel die Protea- en Dolphinskrieketspeler Khaya Zondo.
Hy is beskermend oor sy privaatheid en gesinslewe en sy nederige herkoms is vir hom baie belangrik.
“As ek aangestel word, sal ek – soos regdeur my loopbaan – onthou dat ek uit ’n baie arm gemeenskap kom. Net omdat ek in ’n sekere stadium ’n prokureur, ’n regter, regterpresident of regter van die konstitusionele hof geword het, beteken dit nie ek is nie meer een van daardie mense nie‚” het Zondo tydens sy onderhoud om die pos as adjunkhoofregter gesê.
“Ek moet altyd onthou hulle is baie belangrik . . . ook as ek as adjunkhoofregter aangestel word. Ons moenie optree asof ons gode is nie.”
OPSPRAAKWEKKENDE UITSPRAKE
Die regter se besluit in September om die gebruik van dagga tuis te wettig was omstrede.
“Dit sal nie ’n kriminele oortreding wees vir ’n volwasse mens om dagga in (’n) privaat ruimte te gebruik of te besit nie,” het hy in sy uitspraak gesê.
Zondo het ook ten gunste van die EFF beslis in hul aansoek dat oudpres. Jacob Zuma verantwoordelik gehou word vir die onregmatige besteding van belastingbetalers se geld om sy Nkandlawoning op te knap.
SY OPGANG NA BO
Zondo het ’n B.Juris-graad van die Universiteit van Zoeloeland asook drie LL.M.grade (meestersgrade in die regte) van die Universiteit van KwaZulu-Natal en Unisa.
Sy loopbaan van 21 jaar as regter het begin met sy aanstelling in die arbeidshof in 1997.
In 2012 het hy ’n regter in die konstitusionele hof geword en verlede jaar het hy regter Dikgang Moseneke as adjunkhoofregter vervang.