Prehistoriese tyd
Ons kyk na die mens se ontwikkeling van oermense tot oorwinnaars
WETENSKAPLIKES skat die ouderdom van die Aarde op sowat 4,5 miljard jaar. Daarteenoor reken hulle die mens en sy aapagtige voorsate bewandel die planeet maar net die afgelope 3,4 miljoen jaar. Dit is maar ’n fraksie van ’n baie lang geskiedenis. Met ander woorde – ons is die nuwelinge in die buurt!
Die mensdom het nietemin gedurende die paar miljoen jaar sedert ons op die Aarde is groot vordering gemaak in hoe ons leef en wat ons alles kan doen. Onthou, in ’n stadium van ons geskiedenis was die wiel die jongste tegnologie.
Die tyd voor ons al ons kennis begin neerskryf het, was die prehistoriese tydperk (voortyd). Dit word in drie argeologiese tydperke ingedeel: die Steentydperk, Bronstydperk en Ystertydperk. Dié periodes het hul name te danke aan hoe die mens destyds gereedskap en wapens gemaak het.
Hou in gedagte dat enige jaartalle wat aan hierdie tydperke gekoppel word eintlik maar vae raaiskote is. Die verandering van steen- na brons- en eindelik na ystergereedskap het nie oornag plaasgevind nie. Boonop het verskillende kulture oor die wêreld heen teen hul eie pas vooruitgegaan. In dele van Afrika het mense direk oorgegaan van die Steentydperk na die Ystertydperk. Die skryfkuns is ook op uiteenlopende tye en plekke in die Ou Wêreld (Eurasië en Noord-Afrika) ontwikkel, sodat die voortyd op verskillende tye y tot ’n einde g gekom het.
DIE STEENTYDPERK
Die Steentydperk het sowat 3,4 miljoen jaar geduur. Dit het rofweg 5 000 jaar gelede in die Ou Wêreld geëindig nadat mense in die Nabye Ooste gereedskap en wapens van metaal begin maak het.
Steentydperkvoorwerpe wat opgegrawe is, sluit gereedskap in wat deur die moderne mens ( Homo sapiens) gebruik is, sowel as heelwat ouer o gereedskap wat deur voorganger- en verwante w spesies gemaak is.
Ter wille van oorlewing het die oermense klip en e been begin gebruik om vir hulself wapens en gereedskap g te maak. Die vermoë om hulself te kan k beskerm en te kan jag vir kos het beteken dat d die oermense nie meer so uiters kwesbaar was w nie. Ons onderskei drie hoofperiodes in die Steentydperk, S naamlik die Paleolitikum, Mesolitikum l en Neolitikum.
DIE PALEOLITIKUM
Tydens hierdie tyd was die oermense nomadiese jagter-versamelaars. Dit beteken b hulle het nie lank op dieselfde plek gebly g nie. Hulle het in tydelike hutte of grotte gewoon, g en gedurig verder beweeg na gebiede met m meer beskikbare kos, juis omdat hulle nog nie n geleer het hoe om hul eie kos te plant en oes nie. n Klein stamme (groepe mense) het vrugte en
bessies versamel, en ook diere soos bokke vir vleis en velle gejag. Ons het vandag nog bewyse van grottekeninge wat dié oermense gemaak het. Dis ook in dié vroeë tyd dat die mens vuur ontdek het.
DIE MESOLITIKUM
In hierdie tydperk het die oermense hul jagvernuf verder ontwikkel ele deur spiese en pyle van skerp, gepunte klip v vasgeheg aan stokke te maak. Hulle het ook o k harpoene uitgevind om vis mee te jag. Hul vermoë ermoëe om te jag het daartoe gelei dat hierdie i erdie stamme nie meer voortdurend agter kos oso aan moes trek nie.
Hulle het dus in meer permanente strukt trukture begin bly. Hulle het ook begin om diered diere mak te maak, waaronder die hond. In s somommige gebiede het mense tekstiel en potteo ottebakkery begin ontwikkel.
DIE NEOLITIKUM
Dit is die laaste periode van nn die Steentydperk. In dié tydvak het die mens met talle belangrike uitvindsels vorendag gekom. Dit sluit dinge in soos seile vir hul vaartuie waarmee hulle meer vis kon
vang; vroeë landboumetodes en die ploeg, wat die verbou ing van voedsel moont moontlik tlik gemaak het; asook die ontdekking wat die grootste gro oots omwenteling in die men m mens se geskiedenis meegebring b het – die wie wiel. el.
Sow Sowat wat 1 10 000 jaar gelede het mense onder meer oook ook skape, bokke en beeste begin aanhou. Jy sal sa besef dat al hierdie verbeterings in hul l lewe lew ook sou lei tot ’n toename in die bevol bevolking. lkin Mense het permanente nedersettings ges gestig wat ál groter sou groei. Die ontwikk wikkeling kelin van metaalwerk het eindelik die einde e va van die Steentydperk beteken en die begin van die Bronstydperk ingelui.
DIE BRONSTYDPERK
In vergelyking met die Steentydperk was die Bronstydperk van korte duur – van omstreeks 3300 v.C tot 1200 v.C.
In hierdie i di tydperk d kh het t die mense uitgevind hulle kan metaal soos koper en tin bewerk wat teen ’n relatief lae temperatuur smelt. Hulle het agtergekom as hulle gesmelte koper en tin meng, kry hulle ’n sterker metaalmengsel – brons. So ’ n gekombineerde metaal staan bekend as ’n allooi. Met brons, wat sterker is as suiwer koper of tin, kon hul hulle beter wapens en ger gereedskap maak.
N Nog ’n groot tree vorentoe vir die mens in dié tydper perk is die ontwikkeling van handel. In sy vroegste vor vorm het handel behels dat nedersettings ware so soos oortollige voedsel me met ander geruil het vir di dinge wat hulle nodig ge gehad het. Dit word ruilha handel genoem. Handelsroetes oor land en see het ook in dié tyd tot stand gekom, wat state en koninkryke laat floreer het.
DIE YSTERTYDPERK
Die Ystertydperk het van omstreeks 1200 v.C tot 550 v.C geduur. Benewens die ontwikkeling van ystergereedskap en ysterwapens, was dit ook die tydperk waarin die eerste groot ryke tot stand gekom het, soos die Assiriese en Persiese Ryk.
Yster het brons vervang, omdat dit goedkoper en sterker is, én omdat daar baie meer daarvan beskikbaar is. Met groeiende bevolkings en ryke wat uitbrei, het hierdie sterk metaal ’ n groot rol gespeel in die maak van gereedskap en wapens wat sterker en doeltreffender as ooit tevore was. Yster het die ontwikkeling van nuwe vervoermiddels soos die strydwa ook moontlik gemaak. In die Ystertydperk kon die mens sterk vestings bou om inwoners selfs in oorlogstyd beter te beskerm.
In hierdie gemeenskappe kon opwindende nuwe ontwikkelings plaasvind. Danksy beter gereedskap en ysterspykers het timmerwerk en argitektuur verbeter. Godsdienste is gevestig en kunsvorme het groot aftrek gekry. Vir Europa het die Ystertydperk min of meer ten einde geloop met die opkoms van die Romeinse beskawing.