ISINKWE...
ISINKWE yisilwane esitholakala e-Afrika. NgesiBhunu kuthiwa yi- nagapie ( nag = ebusuku; apie = small monkey) okusho ukuthi yisilwane esihobayo emini sivuke ebusuku. Ngolimi lwesayensi kuthiwa yi- galago.
Ukuthi yi- bush baby abanye bakususela emsindweni esiwenzayo noma endleleni esibukeka ngayo. Izibalo zaso e-Afrika zikhombisa ukuthi kasikho engozini yokushabalala.
ENingizimu Afrika sikhona eKruger National Park, eSkhukhuza, eHluhluwe-Mfolozi, eSt Lucia Wetland, eMkhuze, ikakhulukazi ezindaweni esezivikelwe zaba yiziqiwu.
ISIMO NOKUBUKEKA KWASO
Sisho ngezimbokodo zamehlo ayizindilinga abuka agqolozele, akujamele sengathi ngawesikhova, asiza isinkwe ukuba sibone kahle ebusuku.
Isikhumba saso siyimvukumvuku, simpunga umbala. Imilenze yangemuva iqatha kanti sinjalo nje isinkwe lesi, sinodlebe. Sisho ngogaqasi lomsila okuthiwa ubude bawo bungaphezulu komzimba nekhanda kuhlangene, wona-ke uselekelela kulokho kugxuma esidume ngakho.
Amadlebe lawa angamagwagwa athi mawafane nawelulwane, okwenza sikwazi ukulandela izinambuzane ebusuku. Amadlebe siwagoqa abheke emuva njengoba sichushachusha ezihlahleni eziminyene noma uma siphumule. Sinamazipho kuwona wonke amalunga ezidladla kanti “umunwe” wesibili wezidladla zangemuva sizicwala ngawo.
IMIKHUBA YEMPILO YASO
Impilo yesinkwe ixube ukuhlala ngasodwa nokuba phakathi kwezinye. Lokhu kuvela kahle uma zidlala, zigxuma emagatsheni noma zikhwele ziye kwelenyoni bese ziphonsa phansi izinto.
Uma zindawonye ziye zicwalane, zidlale ukuxoshana noma zilwe. Ukuxoshana zikwenza ngokuba ezimbili zigxume nje isigubhukane zihubhane ezihlahleni.
Lezo esezindala, zithanda ukuzihlalela ngazodwana, ziziphumulele bese lezo ezisakhula zithande ukuba semdibini nezinye.
Ukucwalana yinsakavukela konkabi laba njengoba kungadluli lusuku bengazicwalanga. Lokhu isinkwe sikwenza ngaphambi kokuba siphumule, nalapho siphumule nangemuva kokuphumula.
Izinkunzi yizona ezikhonze ukucwala ezinye kanti izinsikazi zivame ukuzichiliza izinkunzi uma zithi zizama ukuzicwala.
UKUXHUMANA:
Isinkwe sixhumana nezinye ngokukhala ngendlela ethile futhi senze umkhondo ngomshobingo. Ngokulandela iphunga lomshobingo, siyakwazi ukubuyela ngqo egatsheni lomuthi ebesisukele kulona.
Sikwazi ukumemeza ngomsindo wohlobo lwaso kanjalo nokuzikhangisa ngawo. Le misindo yenza imisebenzi eminingi eyahlukene. Omunye wayo wukuzichaza uhlobo lwaso ngisho sikude, kangangoba ngisho nososayensi bakwazi ukuzehlukanisa ngawo umsindo lona izinhlobo zaso.
Uma sekusa, amalunga eqoqo elithile abizana ngayo imisindo lena ukuba kuyolalwa esidlekeni esenziwe ngamahlamvu noma emhhumeni oqoshwe emthini.
UKUGXUMA:
Isinkwe siyinsephe yokugxuma. Sekwake kwaqapheleka ukuthi siyakwazi ukugxuma siphakame u-2,25m.
Ucwaningo olwashicilelwa yiRoyal Society e-England, luthi isimo somzimba wesinkwe ngokwezicubu nemisipha ingxenye yakho elinganiselwa ema-25% wesiqu sonke kungasenza sigxume ngokuphindwe izikhathi eziyisi-6 kangcono kunexoxo.
Imbangela yalokhu kucatshangwa ukuthi kungaba yimisipha yemilenze yangemuva. Uma sisemoyeni siyayifinyeza imikhono nemilenze isondelane nomzimba, size siyelule uma sekusele kancane sibambelele egatsheni.
Ukushesha kwaso uma sigxuma kungasenza sihambe ibanga elili10m ngemizuzwana. Kuthiwa kuyenzeka isinkwe sigxume ngemilenze kuphela kuhle kwesandlulane (i-kangaroo).
SIDLANI?
Njengoba sekushiwo, ukudla kwaso okuhamba phambili yizinambuzane esizibamba zihamba phansi noma-ke sizinqakathele emoyeni zindiza, kanjalo nezithelo zasendle.
UKUZALANA:
Emuva kokumitha izinsuku ezili-110-133, insikazi izala abantwana abanamehlo afifiyele futhi abangakwazi ukuzihambela.
Emuva kwezinsuku eziyisi-6-8, unina ukwazi ukukhwela emthini nomntwana khona encela.
Isinkwe sizala umntwana abe munye noma amaphahla, kokunye abathathu.
Ngesikhathi ezalwa umntwana, uba ngaphansi kwama-28.3g isisindo kanti-ke ngaleso sikhathi unina kalufakwa, wala ukhasha! Ezinsukwini ezintathu zokuqala, abantwana kabehlukani nonina.
Unina ubancelisa kuze kuphele amasonto ayisi-6 bese bekwazi ukuzidlela emuva kwezinyanga ezimbili. Abantwana laba bakhula ngokushesha, okwenza unina ahambe kanzima uma ebathutha.
Insikazi yenza imingcele yendawo yayo nabantwana bayo. Abantwana abangamaduna bayamshiya unina uma sebengena ebudaleni
Lokhu kwenza ukuba endaweni eyodwa kube nezinsikazi ezihlobene. Amaduna asekhule ngokuphelele, ahlala kwezawo izindawo ezahlukene kodwa eziye zigamanxele kwezezinsikazi.
Inkunzi lena izikhwela zonke izinsikazi ezisuke zikuleyo ndawo yayo. Lezi esingathi “yizimpohlo” zihlala amaqoqwana azo zodwa.
UBUDLELWANO BASO NABANTU
Nakuba kungakhuthazwa ukusifuya isinkwe no
kho abantu bayakwenza lokhu. Isinkwe, njengezinye izilwane ezisamuntu ( pri
mates), kungenzeka zibe ngabathwali bezifo ezingagcina sezingene nakubantu. Ukuthengisela amanye amazwe kungakudonsela amanzi ngomsele ezikhulwini ezithelisa impahla engenayo nephu
mayo ezweni.
IMPILO YASO
Kuthiwa isinkwe esivalelwe siyakwazi ukuhlanganisa iminyaka eli-12 kuya kweli-16 siphila, okusho ukuthi isikhathi esivamile sempilo yaso yi-10 leminyaka kweve.