Reebuck: Inxala
PHAMBILINI kule ngosi sike sakhuluma ngezinyamazane ezibukeka sengathi zisemndenini owodwa, lapha sikhuluma ngempunzi, unkonka, imbabala, yimpala nezinye. Besingakaze sibikele abafundi ngomgakla (kudu), impofu nezinye. Namuhla-ke sixoxa ngenxala. AmaNgisi-ke athi inxala yi-reedbuck. Ngokwesayensi inxala lena iwumzala wempunzi, yona abayibiza nge-mountain reedbuck. Inxala yinkudlwana kunempunzi futhi ezayo izimpondo zithe xaxa ngobude. Lolu hlobo lwenyamazane lutholakala ngokwemvelo emazweni ayingxenye ye-Afrika kusukela eGabon kuye eTanzania naseNingizimu Afrika.
Luhlala ezindaweni eziyifenya ezinotshani obude nomhlanga wokucasha uma kunesidingo. Inxala ikhona futhi ngokwemvelo e-Angola, eBotswana, eDemocratic Republic of Congo, eMalawi, eMozambique, eSwaziland, Namibia naseZimbabwe.
Ngenxa yokuba kuyinyamazane ezingeleka kalula, isibalo sayo esikhulu esingama-60%, sesiphila ezindaweni ezibiyelwe emazweni ahlukene e-Afrika njengoba kubonakala lokhu eSelous National Park (Tanzania), eKafue National Park (Zambia), eNyika National Park (Malawi), eGoro-ngosa National Park (Mozambique), e-Okavango National Park (Botswana), naseKruger National Park (eNingizimu Afrika) kanti ingxenye eli13% isezindaweni zabanikazi abazimele. Inxala ukuphakama kwayo emahlombe uma imile ngama80-90cm. Ngokuvamile insikazi iba nesisindo esingama- 48kg kanti impongo iba ngama-68kg.
Inomugqa omnyama ngaphambili emikhonweni nasemilenzeni ezansi nayo nombala omhlophe ozungeze amehlo. Isikhumba esinoboya obuntomfontomfo sivame ukuba nombala onsundu ngokuphaphathekile okuyela kompunga, bese ithi mayibe mhlophe entanyeni kanye nasesifubeni.
Ngaphansi kwesisu imhlophe kuze kuyoshaya esilevini nezindebe. Isibhelu noma umsila, umhlophe ngaphansi futhi mfushane bese kuthi emaphethelweni ube neziboya ezimahashahasha ngokuthi makube yishoba. Impongo inezimpondo ezinemivingqi ezigobele ngaphambili, ezingama-35-45cm ubude, zisanjoloba enombala okhanyayo emsukeni wazo. Inxala uyithola iziha- yodwa noma ihambisana nenye. Kuyenzeka zihlangane zibe wumhlambi mbela ongaze ufinyelele ema-20. Uma libalele ithanda ukuzilalela etshanini noma emhlangeni, idle ngesikhathi sokuphuma noma sokushona kwelanga - kokunye nasebusuku. Ekhulile yakha imingcele yendawo ububanzi bayo obungaba nga ma-356 0 he - ktha lapho izihla- lela khona nensikazi eyodwa eyivimbelayo ukuba ingahlangani nezinye izimpongo eziyizimbangi. Izinsikazi nezimpongo ezisakhula, ziye zigidele izimpongo ezindala. Kulokho kutshekula, zigijim a ngejubane elikhulu zigxume, imisila
ziyi- songile bese zikhipha kulokho kho ma. iququ nalokugxu- IDLANI?
Inxala idla okumilayo - okungaba wutshani, wumhlanga namaqabunga. Kayingeni emanzini nakuba ihlala ezindaweni ezinawo. Idinga ukuyophuza njalo emuva kwezinsuku ezimbalwa nezikhathi eziningana ngosuku ngesikhathi lomisile. Kuthiwa ihamba ngomzila ewusebenzisa njalo uma ihlwaya ukudla noma iya lapho kutholakala khona amanzi kanjalo nezindawo ezikahle zokuphumula. Nakuba inxala izala noma yingasiphi isikhathi sonyaka, nokho isikhathi sokukhwelana kuba yilapho kufudumele futhi kunezimvula. Insikazi ilungela ukukhwelwa uma isineminyaka emibili nokulapho ilishiya khona ikhaya.
Izimpongo zilungela ukukhwela sezineminyaka emithathu, okuyisikhathi ezilishiya ngaso ikhaya. Insikazi izala izinyane elilodwa emuva kokumitha izinyanga eziyisi-7 kuya kweziyisi-8. Izinyane liyahoba etshanini obude kuze kuphele izinyanga ezimbili.
Unina akahlali nalo kodwa uyalivakashela imizuzu eli-10 kuya kwengama-30 njalo ngosuku ukuyolincelisa. Endle inxala iyalihlanganisa ishumi leminyaka iphila kanti evalelwe ososayensi bathi iyafinyelela kweli-16 iphila.
Phakathi kwezitha zayo kubalwa ibhubesi, ingwe, ingulule, impisi, inkentshane, inhlwathi nengwenya. Iyakwazi ukuzifihla etshanini isizwa wumbala wayo othi mawufane nendawo ehlala ya- sa. ke. ndo zayo xwayise ngengozi yo. ba ukuthi eDRC, eGabon naseCentral African kuyona. Uma yethukile noma ihlaselwa, iyema ithule inganyakazi bese icasha noma ibaleYenza umsionswininiukuze yeezinye eyibona- Inxala iyadliwa futhi ezinye izizwe ziyayizingela njengomdlalo, okungayikhulisa ingozi yokuba isha- balale. Izimpondo ziyase- benza ekuhlobiseni kanti isikhumba lesi abaqophi bemvunulo besilisa bayasisebenziUkuphazanyiswa kwendawo yayo yemvelo ngokucatshwa kwamahlathi, sekuyibeka engozini yokushabalala eNingizimu Afrika njengokubikwa Republic kayisabonwa.