Abantu abakhulekayo emakhaya ngamakhosikazi
SISEPHEZU komkhuleko onqala, umgonqo nokugoya. Iyagonqa intombi ngomkhehlo wayo. Isuke isemkhulekweni wokusuka kwabo iyokwakha umuzi wendoda. Kulapho igqokiswa khona isidwaba ikhehle inhloko. Lokhu kuyizimpawu zokuthi seyidlulile esigabeni sobuntombi seyingena ebufazini. Lezi zimpawu ziyivikela nasezeshelini. Ithola isizotha esisha nesigubu sokuba inkosikazi. Ukulungiselela ubukhosikazi inkehli ikuqala kwabo. Isuke inethuba lokufundiswa ngawonina ngaphambi kokuya koninazala emzini.
Nasemakholweni kusenzeka ukukhehla. Umehluko ukuthi khona ingoduso iyambeswa. Abazali, kakhulukazi izalukazi ziyayeluleka ingoduso. Umgonqo wakhona ukuba ingoduso ibe nomhlalisi noma umhlaleli. Ukuhlalisa kuwuphawu lokuzinza. Umalokazana kumele azinze emzini wakhe. Lokho ukuqala esekwabo.
Iyagonqa intombi ngomncamo wayo. Isuke seyibizwa ngomntwana njengoba seyilungiselelwa ukuya lapho ingeyakhona. Kungena izigaba ezahlukene zizoyala umntwana. Onina, oyise, izalukazi, odadewabo nabafowabo imbala bangena bededelana bezoyala umntwana. Bonke baqhakambisa inkonzo enhle phambili emzini. Baqhakambisa ukuthi kuyahlonishwa emzini. Kuhlonishwa indoda, oyisezala, onina, umndeni wonke ngisho nekati lakhona. Uma kuthakathwa naye kumele enze njalo. Liyafihlwa ihlazo lasemzini. Lokhu kugonqa ukuqedela emzini lapho efika agoye khona.
Ukugoya kukamalokazane kubaluleke ukwedlula ukwenza ekhaya. Yikona okuyisisekelo sokwakha umndeni. Umndeni wakhiwa inkosikazi. Kuba inkosikazi enesisekelo. Isisekelo esimqoka inhlonipho. Inkosikazi inhlonipho eningi iyifunda isagoyile. Ukubekezelela indoda akwakhiwa ngelanga elilodwa. Mabhinca ninenhlanhla ngokungena emshadweni ongcwele ongenasici. Aningeni ngalucingo, aningeni ngasitifiketi. Ningena ngothando nje kuphela. Ningena ngenhlonipho yokwazi ukuthi ningena emzini wendoda. Ngokuhlonipha emzini nihlonipha ikwenu. Nithi inkonzo enhle kubakhozi. Leso sisekelo sihamba ibanga.
Ukuzilela umyeni lapho esefile kuwukuphetha imbenge. Kuyisicongo sokuzila nokugoya kowesifazane. Asikho isidingo sokubuzwa ukuthi uzomzilela yini umyeni wakhe amhlalele isikhathi esingaka. Amakhosikazi adlule emigonqweni eyahlukene azila kalula ngoba akujwayele ukubekezela. Inzilo ayiwesindi.
Imigonqo eminingi ngeyabesifazane. Yibona abaqiniswayo ngoba yibona abakha imizi yamadoda. Yibona futhi ababhidliza imizi. Ngesikhathi sokukhuleka, bezilile belulekwa kakhulu ngokuphatha kahle isitsha somnumzane.
Amadoda aqave ngokushisa impepho kepha abantu abakhulekayo ngamakhosikazi. Akhuleka ngokuzila. Nangezikhathi ezinzima kungateteki yizalukazi eziphuma nemishanelo zishaye izindlu zibuza ukuthi konakelephi. Iqhaza lamakhosikazi likhulu kwaZulu. Amandla abesifazane akukhulunywa ngawo, ayenziwa. Basuke bengagqilazwa uma bekha amanzi bethwala iminyaba yezinkuni, besinda, benza yonke imisebenzi yasekhaya. Yibona abaphethe imizi.
Kabaphethe ngolaka nangokulwa, yilungelo labo. Ineshwa indoda eshaywayo kwayo ngoba isuke ithole isimukanandwendwe. Inkosikazi eshaya indoda isuke seyinamathemba amasha. Likhona nasesiZulwini izwi elithi umfazi ohlakaniphileyo wakha indlu yakhe, oyisiwula uyibulala yena zandla zakhe.
Imigonqo iwuphawu lobunye nethuba lokuhlanganisa umndeni nesizwe. Ukusina kwengane ngomthombiso kuwuphawu lokuhlangana nokuyikhulekela ukuba ikhule. Ukuthombisa kusho ukwelekelela izingane ekuthombeni kwazo. Sithe abahlalisi bomthombi abaphumi bengangenanga esikhathini. Umthombiso uchaza lonke lolo chungechunge. Olunye uphawu ngolomhlwehlwe ngomemulo. Intombi eyemuliswayo yembeswa umhlwehlwe wenkomo yomemulo. Isina ngawo esigcawini. Uma udabuka lokho kuwuphawu lokuthi ayiziphathanga kahle. Nangomgcagco umalokazane usina ngesinqindi sakwabo ekhombisa ukusuka esigabeni esidala engena kwesisha. Uhaya inkondlo yakhe akhuleka nabalisa ngayo. Ngaleso sikhathi unina usele ekhaya ubambe insika ebibanjwe nguyena encama. Ukuncama ukudela. Uma umuntu ethi uzokuncamisa usuke ethi uzokuvova inkani. Yiwona amakhosikazi angena emseleni lapho kufiwe. Yiwona azilayo ngesikhathi sempi; aphendulela izidwaba amise izinkukho.
Nangezikhathi ezinzima mhlawumbe kunesomiso, kukhuleka bona abesifazane. Kukhishwa izintombi ziyokhuleka kuNomkhubulwane. Zisuke zinqunu zihuba amahubo kaNomkhubulwane.■ UMakhoba umbhali wencwadi Amagugu Esizwe. Ikheli lasemoyeni; makhobak@ unizulu.ac.za