Ubonga umthandazo nje, uyazi ubani okuphe inhlanhla?
ANGAZI noma abafowethu nodadewethu abamnyama abasezikhundleni ezinkulu ezinkampanini nakuhulumeni bake bazibuze yini ukuthi ozakwabo bashaywa yini imihla namalanga uma kuqhathaniswa nozakwabo bezinye izinhlanga. Angizodalula magama abantu kodwa uzokuthi ungafunda le ndaba kuzikhanyele kuwena asebeshayekile ezikhundleni kuhulumeni nasezinkampani ezizimele. Uma sebeshayekile uthola abanye bethi sebake bashayeka kodwa basinda ngendlela thizeni, kuyothi lapho kubuya khona kube sekungujuqu. Angithi ithelevishini uyayibuka namaphephanaba uyawafunda? Engikushoyo kuzokwakheka-ke njengebuya emqondweni wakho.
Kunenkinga yokuthi thina ndlu emnyama uma siphiwa izikhundla eziphezulu, siyakhohlwa ukuthi obani abasiphayo. Okwesibili inkinga enkulu ukuzikhukhumeza umuntu abe ligwinya elibiliswe ngembiliso nangengwebu, abile kuze kweqe. Nginenhlanhla ngoba ngibhala nje ngasebenze ezinkampanini ezinkulu kusukeka ngo-1993. Cishe ngaba sethimbeni lesibili labantu abamnyama abangena ezinkampanini eGoli ngoba kuthiwa kwenziwa lokhu olwakuthiwa “ukupha abamnyama amandla”. Sangena saba baningana kodwa sasesaba sishwaywa luvalo ngoba sasingazi silindelwe yini. Sasihlangana sibonisana sixoxa, ingebhe idla lubi. Indaba yonakale ngenkathi sekukhonjwa abathile kuhulumeni ngeminyaka yo-1995, lapho abamnyama bebelangazelela khona izikhundla sebengena ngamagama abanzi afana nomqondisi omkhulu, umqondisi jikelele, angisayiphathi eyokuba ngungqongqoshe esifundazweni nakuzwelonke. Umuntu osebenza kuhulumeni umbona ngisho ehamba ekhukhumele kuhle kwegwinya kodwa okufike kushaye ilapho sekuphela inyanga sekuyobhekwa ebhange ukuthi isikhundla siyakhohlisana neholo eliza ekhaya. Kulapho la kuqale khona inkohlakalo ukuze umuntu aphile impilo ehambisana nesikhundla nempilo alangazelele ukuyiphila.
Izinsizwa nezintokazi zakithi azibuzanga-ke ukuthi uma behlala kulezi zikhundla obani abababeke kuzona. Lihle iqiniso. Lezi zikhundla zenza umuntu abonge lapho engaphiwe khona, akhombe imithandazo nokusonta. Bashayeka kusuka kuhulumeni nasezinkampanini ezizimele. Umbuzo okumele uzibuze wona uthi ngabe kuke kwavakashelwa yini emsamo kuyobhekwa ukuthi ubani lona ongibeke lapha, noma esengibekile, ngike ngabonga na. Noma zishayeka izinsizwa nezintokazi, ziyasinda zedlule kulelo lahle elivuthayo, zithi ziphumelele ngoba ithongo lisuke liqonde ukubanika ithuba lesibili babone kumbe bazibuze ukuthi ngabe kwenzekeni kukuphi lapho konakele khona balungise kodwa lutho. Bazitshela ukuthi uMvelinqangi usebenzile. Kuyothi bengasazi kubuye sekuza njengezikhukhula namagagasi olwandle, kulale ucwayane. Kulapho kungasekho ukulungisa sekuphelile. Ngiyaye ngithike ithongo nedlozi alivele likushaye bese lima. Liqale likuqwashise ngokuthi lithi hhayi bo bheka. Inkinga iba sekutheni uma lenze njalo wena uma selikudedela uyaye uzitshele ukuthi akulona, wukwenzeka nje kwezinto.
Inkinga-ke wukuthi abafowethu nodadewethu basebenzisa umuthi kakhulu. Bahamba izinhlanya nogobela abagaba ngempande. Uzwe ugobela ethi ngeke bakuthinte manje. Uma sekubuya ukushayeka umbuzo uthi umuthi kumbe impande sekushonephi? Inkinga yomuthi /impande isuke ingekho ngesikhathi abakini bekunika isikhundla. Umuntu uthi angasithola isikhundla enikwa yinhlanhla yabakubo bese eyolanda into eyayingekho ngesikhathi enikwa isikhundla. Kokunye naso leso sikhundla sasingakufanele kodwa saphoqwa ngomuthi/ impande, wasithola. Abekho abantu abathanda nabakhonze izinhlanya zempande njengabantu abasezikhundleni ngokukholewa ekutheni yikona okubasimamisayo. Kuthi noma bezigqaja bazi ukuthi akekho ozobathinta ngoba bethembele kuyona.
Okwenzeka ezikhulwini zakithi kufana nehlaya kwezinye izizwe ukuthi ngabe yingoba siyehluleka noma ukungawazi umsebenzi. Sithi uma sesiphethe sigqilaze abantu esibaphethe sibabukise okwezinja, sizibone kungaseyukuphela. Ilokhu engikuthatha njengobulima obuphindiwe ngokuzigqaja uzigabise ngento okungeyona eyakho nayo ephethwe omnyama njengawe okufanele ukuthi ulokhu umnwaya ukuze ahlale ekugcinile ngoba mhlazane kwaphambana imibono kuyobe sekuphelile.
Izikhulu-ke zakithi ezikhundleni ezikuzona ake zifunde ukulungisa umsamo kunokugxila empandeni ebuye iziphendukele. NANSI INDABA Namhlanje ukungena sekwazala ukuphuma.
Bhedlindaba : (033) 5691317/ 0797471911/ 0728792001.