Asingalibali ukukhipha ubukoloni obusemakhanda

BENGETHAMELE ingqungquthela yezingcithabuchopho eNyuvesi. Bekukhulunywa ngobuNkiphabukoloni/ ubukoloninya, phecelezi i-decolonization. Ngicabanga ukuthi siqonde ukukhipha ubukoloni obusemakhanda kithina. Ubukoloni bacatshangwa, bahlelwa, batshikitshelwa emakhanda ethu. Angazi-ke ukuthi ubukoloninya buhlelwe kangakanani. Kungenzeka ukuthi sinefundululo lentukuthelo yokulwa “nobulima” esangena kubo. Siqaphele singabi yizilima kakhulu sesizama ukukhipha ubukoloni esesiphile nabo iminyaka. Ngifisa sibuyele ekhaya, sikhohlwe okusingenile.

Masenze njengeziboshwa. Ukuboshwa kusha esiZulwini. Umuntu olahlwe yicala ubengasuswa emphakathini, ayogqunywa ejele. Ukukhishwa kweziboshwa kwehlukene kaningi. Kukhona ezikhishwa sekuphele isigwebo. Kukhona ezikhishwa ngoshwele. Kukhona ezeqayo. Isiboshwa esathola ushwele siphila ngemithetho nemibandela kashwele. Eseqa ejele siphila ngokujeqeza. Esaphuma ngemvume sikhululekile. Iningi leziboshwa ezavuthwa ejele zinomsebenzi ezibonga ngawo emphakathini.

Iziboshwa ezibuyisela umbongo emphakathini yilezo eziphuma ziqonde ekhaya. Ngifisa nathi senze kanjalo, siphindele ekhaya. Singalibali ukukhiphana nobukoloni. Uma kungathiwa angibale yonke impoqabulungu eyangena kobabamkhulu, sayincela emabeleni awomame, kungaphela isikhala sokubhala. Ezinye zalezi ziboshwa esezakhululeka, ziyakha, ziyadweba, ziyabhala, ziyashumayela. Kuningi kakhulu okwenziwa isiboshwa “esabona” ukuthi siboshelwe ini.

Masibuyele ekhaya sesinolwazi oluthe xaxa. Masingasolani ngolwazi esiluthole esiLungwini. Ubukoloni mabusihlanganise. Abantu abacindezelwe bayahlangana. Bahlanganiswa wukuthi umcindezeli wabo wayezama ukubehlukanisa. Ngiyayithanda indaba kaDaniyeli nabangane bakhe eBhayibhelini. Babethunjelwe eBhabhiloni. UNebukhadinesari, ingonyama ehlakaniphile, waqoqa abafana abazalwa ebukhosini bakwaIsrayeli. Wayebazi ukuthi baqeqeshiwe. Wathi abafundiswe ulimi lwamaKhaledi namasiko awo. Bazonikwa isabelo sokudla kwenkosi newayini layo. Kepha uDaniyeli wasola ukuthi akuthandwa bona la, bayasetshenziswa. Wacela ukuba bona banikwe imifino namanzi, ukudla abakujwayele.

Ngicabanga ukuvula iqembu elisiqubulo salo sithi; “Ingqondo! Eyethu!” Emveni kwenkululeko kumele kwenziwe loku okubizwa ngokugudluza imingcele (paradigm shift). Kumele siyiguqule indlela esicabanga ngayo. Kumele impilo siyibuke njengabanqobi. Kuyamangalisa ukuthi izingane zethu zisacula iculo esasilihuba ngeminyaka yama-76; “Amabhunu Ayizinja! Senzenzeni na?” Sibuza kubani? Obani kanti abaphathi bezwe? Ngicela singalibali ukuzama ukukhipha ubukoloni obusemakhanda ethu. Namhlanje umlungu akasasifaki lutho ekhanda, sesiyazenzela. Akasasho ukuthi asithenge izinwele zabo. Siyazithengela ngisho silamba esiswini.

Kunezinto zethu okungamele sizicele kubelungu. Eyokuqala ingqondo yokuzisungulela. Kuningi kakhulu esesakusungula. Imvunulo yakithi iphelele ayidinge kulungiswa umlungu. Ukulima into yakithi edinga ukuvuselelwa yithina. Ukufuya into yakithi edinga thina. Esikudingayo ukubuyisa ukuzethemba nokukholelwa kwesikwenzayo. Akulula kodwa uma sisenhlakanhlaka. Singavumi ukwehlukaniswa. Masidlule ebukolonini siye ebunyeni njengesizwe. Masizifune sizithole. Ngamsukwana sazithola ukuthi singabandawonye, sidlala abezizwe, siyozwana. Siyoyeka ukuba nhlakanhlaka.

Ukungethembani kwethu kwafakwa kancane kancane, iminyaka ngeminyaka. Kuzodingeka sibekezelelane. Kuzosithatha iminyaka ukuba sibone ngaso linye. Singayikhumula nemifaniswano esemakhanda. Mihle imifaniswano kepha mibi uma isehlukanisa. Mibi uma ithi ungcono owethu. Nombala wawo uyawubona nje ukuthi ugqame kanjani.

Amandla akithina. Sidinga ukuwaqoqa sisebenzisane. Asashonaphi amalima? Ukhona yini owathi kunobungozi ukusebenzisana nokwelekelelana nokubambisana? Salibala ukubangisana nokubangelana umsindo? Masibuye ekusisweni, sibuyele ekhaya. Ngiyabezwa nje abantu bekhala ngezinkomo ezasiswa, sengathi yithina uqobo amasiso. Inkomo esisiwe yenza njengalapho isiselwe khona. Sidinga mveli velayo avule ibandla lesintu. Esilungwini indawo incane futhi akusiyona eyethu. Asikwazi ukukhonza kahle simpintshene. Ekhaya sinodadawe lwendawo.

UMakhoba umbhali wAmagugu Esizwe. Ikheli lasemoyeni; makhobak@ unizulu. ac.za