retrenchMENT BEPLAN vooraf
Retrenchment is ’n werklikheid. Sal jy daarmee kan cope? Wees voorbereid met dié raad.
Dit is almal se grootste nagmerrie: die moontlikheid dat jy dalk jou werk kan verloor. Wie gaan dan jou skuld betaal en hoe gaan julle aan die lewe bly? Dis hoekom dit belangrik is om nou reeds – terwyl jy ’n inkomste verdien – jouself finansieel voor te berei.
Loane Sharpe, ’n arbeidsontleder by die Vryemarkstigting, sê dit gaan maar broekskeur met die meeste maatskappye en baie word gedwing om mense af te lê (retrench).
Boonop is ons weer in die stakingseisoen waar vakbonde aandring op vet verhogings, wat ekstra druk op maatskappye plaas.
Die gevolg? Duisende mense verloor elke maand hul werk omdat werkgewers eenvoudig nie meer kan bekostig om hulle te betaal nie. Veral die vervaardigings-en boubedryf loop deur.
“Die ekonomiese vooruitsigte lyk nie baie rooskleurig nie,”waarsku Ryan Chegwidden, hoof van produkte by Hollard Life. “Werkloosheid neem toe en die privaatsektor sukkel om kop bo water te hou. Dit is hoekom finansiële beskerming vir werkendes krities belangrik is – meer as ooit vantevore.”
Hy sê baie mense weet nie eens dat daar iets soos salarisversekering is, wat jou kan beskerm wanneer jy jou werk verloor omdat ’n maatskappy dalk moet herstruktureer of selfs heeltemal sy deure moet sluit nie. Met dié versekering kry jy, afhangende van die spesifieke dekking wat jy kies, óf ’n lompsomp óf ’n maandelikse bedrag wat jou help om die pot aan die kook te hou.
Volgens Loane is baie onder ’n wanindruk dat die Werkloosheidsversekeringsfonds (UIF) genoeg sal wees om jou deur die droë maande te help. Dit is egter net ’n “tydelike veiligheidsnet”vir korttermynverligting vir mense wat hul werk verloor.
Die wet op werkloosheidversekering
sê duidelik dat jy dan net geregtig is op een dag se voordeel vir elke ses dae wat jy gewerk het – en dan net tot ’n maksimum van 34 weke. Die bedrag geld wat geëis kan word, hang af van hoe lank jy gewerk het. As jy egter vier jaar gewerk het, sal jy die maksimum bedrag kry – tot 58% van jou inkomste, wat oor ’n paar maande uitbetaal word.
Jy kan egter nié UIF eis wanneer jy vrywillig bedank het nie. Eise kan slegs ingedien word as die werkgewer insolvent verklaar is, wanneer jy afgedank word weens wangedrag of swak prestasie, of as die kontrak dalk weens operasionale vereistes deur die werkgewer beëindig word.
“Afleggings kan mens finansieel ruïneer as die regte voorsorgmaatreëls nie getref word nie,”sê Michelle Dubois, ’n regsbemarkingspesialis by die Liberty-groep.
“Dis hoekom ek altyd aanbeveel dat mense ’n aparte bankrekening vir ’n reënerige dag hou – genoeg om drie tot ses maande se lopende uitgawes te kan dek. Dit gee mense gemoedsrus wetend dat hul uitgawes gedek sal word terwyl hulle werk soek.”
Chris Swart, ’n onafhanklike finansiële raadgewer van Bethlehem in die Vrystaat, stel dit só:“Die afleggingsgolf is ongelukkig ’n aaklige lewensfeit in ’n ekonomiese afswaai. Dis een van daardie traumatiese gebeure met dieselfde emosionele impak as ’n egskeiding of dood in ’n familie.”
Hy sê egter jy moet dit nie persoonlik opneem nie (beslis makliker gesê as gedaan!), jouself“optel”en aanhou werk soek.
“Baie mense is skaam om oor hul situasie te praat wanneer hulle afbetaal word en vertel nie vir vriende of familie nie.”
Om jou aflegging óf selfs afdanking te probeer wegsteek, sal jou eerste groot finansiële fout wees.
“Oor die algemeen wil vriende graag help. Wees openlik daaroor en deel dit met hulle om uit te vind of hulle dalk van geleenthede weet.”
KRY JOU DEEL
“Maak seker dat jy die korrekte uitbetaling van jou werkgewer kry vir jou diensjare en alle ander voordele (wanneer jy afgelê is),” sê Chris.“Maak seker dat jou maatskappy jou uitbetaling reg hanteer en nie te veel belasting hef nie. Indien jy nie verstaan hoe jy belas is nie, laat jou salarisafdeling se betaalbeampte jou vertel hoe die syfers werk. Registreer jou daarna as werkloos.
Kontak dadelik die UIF-kantoor. Ja, die lyne is soms baie lank en dit kan vernederend wees vir iemand wat al die jare gewerk het, maar dit betaal regtig om seker te maak of jy nie vir die werkloosheidsvoordeel kwalifiseer nie.
Neem ook bestek van jou geldsake. Hoe om ’n begroting op te stel, is ’n artikel op sy eie, sê Chris, want soveel mense het óf nie ’n begroting nie óf het een wat onvolledig of onvoldoende is. Jy moet presies weet waarheen jou geld elke maand wegsyfer. Hersien onmiddellik alle uitgawes en kanselleer luukses.
“Hoe lank kan jy en jou gesin oorleef sonder jou inkomste? Hoe lank sal jou uitbetaling jou huidige finansiële verpligtinge dek? Moenie die fout maak om te dink dat jy dieselfde leefstyl sal kan voortsit as waaraan jy gewoond was terwyl jy gewerk het nie,”sê hy.
Elkeen se geldsake lyk anders. Gaan sien liewers dadelik ’n finansiële raadgewer of beplanner oor jou geldsake sodat jy ’n professionele perspektief kan kry.
Vertrou slegs mense en instansies met jou geld wat by die Raad op Finansiële Dienste (RFD) geregistreer is, beklemtoon Marlise Kotzé, ’n gesertifiseerde finansiële beplanner van Alexander Forbes. Vra ’n lisensienommer as bewys of soek die maatskappy of adviseur op die RFD se webwerf, www.fsb.co.za op.
SOEK GOU WEER WERK
Nou begin die moeilike proses: Om weer werk te soek.
“Ek kan nie genoeg beklemtoon hoe belangrik dit is om die soeke na werk soos ’n werk te laat klink nie,”sê Chris, wat glo rondsit word baie gou ’n gewoonte. “Mense raak verlore in blokkiesraaisels, TV of ’n ander afleiding. Hou jou besig met werksoek. Vele mense in dieselfde situasie staan elke dag op, trek behoorlik aan, skeer, stort en eet ontbyt. Hulle begin bel teen negeuur en werk heeldag tot vyfuur. Hulle sê dat dissipline en roetine hulle gemotiveerd hou.”
Jou aflegging is ’n kans om te besin oor wat jy nou met jou lewe wil doen.
“Indien jy van jou werk gehou het, stof jou CV af, werk dit by en moenie tyd mors deur vir ’n ander rigting uit te kyk nie,” verduidelik Chris.“Indien jy ontevrede was in jou pos, wat sou jy graag wou doen? Dis ’n kans om jou vaardighede op te knap, en iets anders te probeer.”
Vir eers moet jy nie“onrealistiese verwagtinge van ’n droompos”koester nie. Aanvaar, binne perke, enige werk wat kontant laat invloei – daarna kan jy mettertyd soek na ’n beter pos wat aan jou eie vereistes voldoen.
Chris beveel verder aan jy betaal, indien moontlik, jou korttermynskuld (soos klererekeninge en kredietkaarte) af.“Dit sal jou maandelikse kontantvloei verbeter, omdat jy nie hoef rond te spartel om rekeninge te betaal nie.”
Maar wees versigtig dat jy nie te veel van jou pakket gebruik om skuld te delg nie, sê hy.“Dit kan jou ook sonder kontantvloei los indien jy nie gou weer ’n pos kry nie.” Daarna is dit slim as jy vaste uitgawes soos verband of huishuur, foon, mediese fonds, skoolgeld en so meer, ’n paar maande vooruitbetaal.
Sit geld vir drie tot ses maande se uitgawes in ’n“noodfonds”weg waar jy dit binne ’n paar dae sal kan onttrek indien nodig. Die balans kan jy op ’n langer termyn belê – hoe langer jy dit vasbelê, hoe hoër die rente wat jy kan verdien.
Verder is dit ook belangrik dat jy versigtig met jou skeidingspakket moet omgaan. Dit is die geld wat jy kry wanneer jy afgelê word.
“Die besluit oor wat jy met jou skeidingspakket gaan doen, is een van die grootste finansiële besluite wat jy ooit sal neem en berus op jou diensbaarheid, vaardighede, ouderdom, skuld en ander inkomstebronne,” sê Chris.
“Moenie oorhaastig jou skeidingspakket spandeer of belê of vinnige besluite neem wat jy later sal berou nie. Neem jou tyd en kry advies. Indien jy optimisties is dat jy ’n ander werk sal kry, is jou eerste prioriteit dat jy jou skuld moet verminder.”
Moenie die fout maak om te dink jy kan dieselfde leefstyl voortsit nie. Chris Swart