Alles wat ouers moet weet oor ADHD

As ’n onnie sê jy moet jou kind op Ritalin sit, kan jy maar op jou hoede wees. Dit vat ’n kundige om jou kind met ADHD te diagnoseer en dié medikasie voor te skryf en die proses is ook baie meer gekompliseerd as wat jy sou dink.

In stampvol klasse waar ’n onderwyser veertig of meer kinders moet leer, dissiplineer en beheer, kan dinge maklik handuit ruk. Daar sal beslis ’n paar woelwaters wees wat die situasie uitbuit om hul sin te kry, of ’n stouterd wat ander doelbewus uit die werk probeer hou.

Daar is egter ’n groot verskil tussen stout, spelerig en kinders met aandagafleibaarheidsindroom (ADHD).

Hoe maak jy wanneer jou kind se onnie vir jou sê sy vermoed jou kind ly aan ADHD en dat jy asseblief medikasie moet oorweeg?

Dit gebeur dikwels dat ’n etiket van ADHD verkeerdelik om ’n kind se nek gehang word as daardie kind te woelig of vol kattekwaad is. Elke ouer wil net die beste vir sy kind hê en wanneer hul opvoeding onder woeligheid begin ly, is dit dalk tyd om so iets te oorweeg.

Maar hokaai voor jy sommer op die band wagon spring, want daar is ’n helse klomp goed wat jy moet weet voordat jy sommer jou kind op dié tipe medikasie laat sit.

JuFFROU sê sÓ . . .

Bernadine Thomm het haar kind, Tristan (7), na ’n neuroloog geneem nadat die skool gesê het hulle tel tekens van ADHD by hom op.“Ek het nie gedink hy’t ADHD nie, maar het wel gesien hy is bietjie teruggetrokke en vergeetagtig. Hy was nooit stout en hiperaktief nie, maar wel soms angstig en kon nooit regtig effektief konsentreer nie,”vertel sy. ADHD is toe wel by hom gediagnoseer.

Bernadine wou eers kyk of hulle die ADHD onder beheer kon bring deur aan Tristan se gedrag te werk.“Ons was by ’n ouerskapseminaar waar hulle jou en jou kind leer dat hy verantwoordelik is vir sy aksies en dat elke aksie ’n reaksie het. Dit het bietjie gehelp, maar sy konsentrasie het nie verbeter nie, hoewel hy regtig sy beste probeer het. Ons het toe besluit om hom op Ritalin te sit. Toe Tristan agterkom hy kan konsentreer, was dit asof hy sy kop begin‘train’het om te doen wat hy wil hê. Twee jaar later het ons hom van die Ritalin afgehaal. Hy doen nou fine. Dis asof hy homself geleer het om om sy ADHD te werk.” Op haar beurt vertel Janice Roset*

haar dogter was in gr. 4 (11 jaar oud) toe die onderwysers begin kla het sy sukkel om te konsentreer, ’n swak geheue het en dat haar werk begin agteruitgaan.

“Sy kon nie stilsit in die klas nie, het boeke en huiswerk vergeet en baie lank gevat om van die bord af te skryf en dus nie altyd haar werk klaar gekry nie. Die juffrou het gesê sy ly aan ADHD. Ek het haar na ’n sielkundige gevat vir ’n evaluasie. Een van die vrae wat die sielkundige my gevra het, is of sy ook só was by die huis. En nee, sy was baie beslis ’n ander kind by die huis. Sy het gehelp met takies, kon stilsit en boek lees (die tipe boeke waarvan sy hou) en het nie gedraai met goed nie. Ek het nie gedink dat sy aan ADHD ly nie, maar die juffrou het ’n saadjie in my kop geplant. Ek is in die mediese veld en was bewus van ADHD-medisyne se vermoë om geheue aan te help.

“Ek het my kind na ons GP toe gevat en die simptome aangedik. Eintlik was dit nie so moeilik om dit (die medikasie) in die hande te kry nie. “Waar my kind so onder die laaste vyf in die klas was, was sy die volgende termyn onder die eerste drie. Dit het wondere vir haar selfbeeld gedoen. Sy

is nou in gr. 10 en ’n bogemiddelde presteerder. Sy is gelukkig en almal om haar ook. Ek kan geen nagevolge sien nie.”

Wat presies is ADHD?

Prof. André Venter, hoof van die kliniese departemente van pediatrie en kindergesondheid aan die Universiteit van die Vrystaat, verduidelik ADHD is nié ’n siekte nie. Dit is ’n versteuring wat ’n groep simptome insluit. Hy sê baie mense het dit, maar die toestand is nie noodwendig by hulle gediagnoseer nie.“Jy het slegs ’n diagnose wanneer die groep simptome of tekens aanduiding gee dat jy nie die mas kan opkom tot die mate wat jy behoort te kan ten opsigte van jou vermoëns nie,”sê hy.“Ons maak nie ’n diagnose tot hierdie simptome inbraak maak op jou vermoë om te funksioneer nie. Ons gebruik dus suiwer die diagnose as dit inmeng met jou daaglikse lewe en jy sukkel om te cope.”

Volgens Venter is die diagnose sindroomgedrewe en het dit drie groot pilare: Aandagtekort, hiperaktiwiteit en impulsiwiteit. Hy sê dit is ’n mite dat kinders (of volwassenes) met ADHD nie kan aandag gee nie. Hulle kán aandag gee, maar nie as dit kom by aktiwiteite wat hulle moet herhaal, wat veeleisend of vervelig is of wat hulle as irrelevant ag nie. Hulle kan nie effektief konsentreer wanneer hulle móét nie. Daarom speel sulke kinders vir ure aaneen rekenaarspeletjies of kyk TV, want dit verg nie konsentrasie nie. Hulle hou nie van lees nie, want dis iets waar hulle baie aandag moet skenk. Hiperaktiwiteit beteken nie noodwendig dat die kind soos ’n mal haas rondhardloop nie. Dit is liewer‘n konstante gevroetel. “Dit lyk eintlik asof hierdie kinders seer kry as hulle lank moet stil sit. Hulle wriemel vreeslik ,” verduidelik Venter verder. Of dit is ’n kind wat baie praat.“En hiér is dit die outjie wat nie sin maak as hy praat nie. Hy sal lang stories vertel, halfpad die draad verloor, nie tot ’n punt kom nie en sinne herhaal.” Impulsiwiteit is ’n baie belangrike kenmerk van ADHD, meen hy.“Dit beteken nie dat hulle mal of gevaarlike goed aanvang nie, maar eerder dat hierdie kind nie sy beurt kan afwag nie. Hy wil alles onmiddellik hê. Hulle het baie keer ’n impulsiewe styl, soos dat hulle in die skool dom foute maak omdat hulle net nie verder wil dink nie. Hy sal sommer enige antwoord of woord skryf, want hy wil nie moeite doen om ’n woord uit te dink nie. Dis iets wat hulle baie punte op skool laat verloor. En ’n mens moet in hul boeke kyk om dit op te tel.” Venter sê ’n mens moet baie mooi na ’n kind se geskiedenis kyk as jy ’n diagnose wil maak, want elkeen van hierdie simptome kan verkeerd geïnterpreteer word. “Kyk dus na die hele pakket, en verstaan die hele pakket, as jy hierdie diagnose wil maak.”

Wie mag diagnoseer?

In ’n perfekte wêreld sal ADHD slegs deur ’n kinderpsigiater of pediater wat in kin der ontwikkeling spesialiseer ,’ n kliniese of opvoedkundige sielkundige opgelei in ADHD, of kinderneuroloog met opleiding in ADHD, gediagnoseer word.“Maar ons land het nie die nodige mannekrag nie. Agt uit elke 100 kinders het ADHD. In SuidAfrika word baie keer van GP’s gebruik gemaak wat (hopelik) ’n belangstelling in ADHD het. Dit is nie altyd ideaal nie, maar in baie gevalle beter as niks. Ons gebruik ook paramediese personeel (spraakterapeute, arbeidsterapeute en dies meer) om hierdie kinders te identifiseer. Hoewel hulle nie ’n diagnose mag maak nie, kan hulle hulle vir verdere evaluasie verwys.

Die pille moet help met konsentrasie en nie om die kind soeter te maak nie.

Van vorige bladsy

As jou kind dan nie goed doen op hierdie behandeling deur ’n GP nie, of daar’s goed wat jou pla oor die behandeling, moet jy maar aanhou tot jy by een van die kenners ’n afspraak kan kry,”sê Venter.

Hy sê ook dit is die beste om ’n“span” mense by die diagnose te betrek om die beste moontlike diagnose te maak.“As jy kán, moet jy probeer om die kind se onderwyser, skoolsielkundige, arbeidsterapeut en wie ook al met die kind werk, te betrek sodat jy die beste algehele prentjie kan kry.”

HOe nou gemaak?

Ongelukkig is daar geen bloedtoets of brain scan vir die diagnose van ADHD nie. Die beste manier is om met ouers te praat en dan nie direkte vrae te vra nie, maar eerder ’n scenario te skep. Byvoorbeeld, wat gebeur kort voor dit tyd is om bed toe te gaan; wat gebeur wanneer die kind in die oggend opstaan; en wat gebeur tydens etenstyd?

“Jy moet ’n geheelbeeld kry. Dit is baie belangrik om kollateraal te hê en dit gaan vir my oor die skoolboeke en die skooltoetse as ek dit mag sien, want dan kan ek regtig sien hoe ’n kind in die klaskamer funksioneer. Of as ’n mens ’n vraelys vir die onderwysers kan gee om in te vul, of wie ook al almal deel is van die kind se span,”sê Venter.

Medikasie of nie?

As ’n diagnose gemaak is en daar is geen rede om nié medikasie te gee nie, is ’n proeftydperk op medikasie deel van die eerste besluitneming. ’n Proeftydperk op stimulante (soos Ritalin en Concerta) is twee weke.

Op nie-stimulante is dit vier tot ses weke. “As die proeftydperk goed werk, verken ons dit verder. As dit ’n fiasko is (soos dat jou kind dag en nag huil), kyk ons na ander opsies. Moenie die moontlikheid van medikasie afskryf voordat jy dit getoets het nie,”sê Venter.

Christi Engelbrecht, ’n arbeidsterapeut van Sasolburg, sê medikasie word nie sonder goeie rede voorgeskryf nie. Met medikasie kan ’n mens die simptome meer suksesvol hanteer. As ’n kind nie bereik kan word nie, kan hy nie leer nie. Dit is egter baie belangrik dat die kind die meeste moet baat by die medikasie, en nie die ouer of die onderwyser nie. Die hoofdoel van die medikasie is om konsentrasie (fokus) te verbeter, en impulsiwiteit en hiperaktiwiteit in toom te hou, want dit is eintlik die hiperaktiwiteit wat die kind in die moeilikheid laat beland. Dis belangrik om klem te lê daarop dat die pille hulle help met hul konsentrasie en gevolglik hul skoolwerk, en nié dat dit hulle soeter maak of help dat hulle nie stout is nie.

BEHANDELING

Volgens Christi behoort behandeling te begin met opvoeding (verstaan van die toestand) en dan om die gepaste manier van ondersteuning en hantering te vind. Dit mag al die volgende of sommige daarvan insluit:

Gedragsterapie en opleiding in sosiale vaardighede. ’n Terapeut kan ook help om roetine te skep en om ’n manier te vind om saam met die toestand te werk en nie daarteen nie.

In sommige gevalle kan medikasie nodig wees.

’n Gesonde dieet en aanvullings mag ADHD-simptome verbeter en help met beter konsentrasie. Kry professionele advies oor wat in elke individuele geval die beste sal werk. Wat kan jy doen om te help? Christi sê medikasie is nie die enigste manier waarop ADHD behandel moet word nie. Ouers en opvoeders moet goed ingelig wees oor die toestand, sodat hulle bemagtig is om die kind reg te hanteer. Daar is geen kitsoplossing nie.

Dit is belangrik dat medikasie saam met gedragsmodifikasie gebruik moet word.

Aanvaar die kind as ’n pakkie met positiewe en negatiewe eienskappe (dit is mos hoe ons almal maar saamgestel is)

Aanvaar die kind se hiperaktiwiteit is nie haar eie skuld nie en moenie dink jy kan dit verander nie. As jy haar gaan dwing om stil te sit, sit jy op die ou end met meer probleme. Vermy kritiek en wees meer geduldig.

Skep geleenthede waar die kind van

ADHD kom drie tot vier keer meer algemeen voor by seuns as by meisies.

al haar opgekropte energie ontslae kan raak deur fisieke oefening te doen, maar vermy aktiwiteite wat haar energievlakke te veel kan verhoog, soos bv. trampolien spring vir té lang periodes (enige vinnige herhalende aktiwiteit kan energievlakke verhoog, asook wissel tussen aktiwiteite wat beweging vereis en waar die kind moet stilsit en werk). Dit is die outjie wat jy met ’n swaar boks boeke gou na die sekretaresse stuur . . . net om hom ná ’n ruk se werk weer te stuur om dit te gaan haal.

Sportdeelname waar die kind op ’n gestruktureerde wyse van haar opgehoopte energie kan ontslae raak, is belangrik. Ballet, gimnastiek, stoei, karate en swem is goeie sportkeuses.

Wees ferm in jou verwagting, maar sensitief daarvoor dat die kind nie lank kan konsentreer nie en gou gefrustreerd kan raak. Stel jou grense en wees konsekwent.

Moenie te veel speelgoed of aktiwiteite gelyk uitpak nie – dit sal haar aandag aflei en vir haar moeilik maak om op een ding op ’n slag te konsentreer.

Hou jou huishouding en roetine goed georganiseerd deur elke dag op dieselfde tyd te probeer eet, bad, slaap, ens. Bestuur as’t ware haar dag vir haar. Voorspelbare gebeure maak dit makliker om struktuur te aanvaar. (Berei haar ook voor as die dag anders gaan verloop).

Wees kalm en rustig en gee opdragte duidelik en stadig. As jy gespanne en hiperaktief optree, sal die kind jou gedrag nadoen.

ADHD word deur moegheid en honger vererger. Maak seker jou kind gaan slaap vroeg en eet die volgende oggend ’n goeie ontbyt. Gee ook elke dag ’n multi- vitamien wat omega 3- en omega 6vetsure bevat.

Handhaaf ferm dissipline deur net ’n paar duidelike reëls te hê.

Dissipline moet nooit met fisieke straf gepaard gaan nie, ons wil nie hê dat die kind moet dink geweld is aanvaarbaar nie.

Beloon haar dadelik vir goeie gedrag en straf swak gedrag ook onmiddellik. Moenie in argumente met jou kind betrokke raak nie.

Strek haar aandagspan deur elke dag ’n aktiwiteit te doen wat konsentrasie vereis. Begin by eenvoudige aktiwiteite soos prenteboeke en vervang dit later met die lees van stories.

Wees eerlik met familie, vriende en onderwysers; sodoende het almal meer begrip en kan hulle die kind beter hanteer.

Negatiewe kritiek kan die kind met ADHD se selfbeeld net nog meer skade berokken.

Kan ’n kind ADHD ontgroei?

“Ons dink nie so nie, maar ons dink wel dat jou ADHD só mag afneem dat medikasie uiteindelik nie noodwendig nodig sal wees nie. Jy kan die manier hoe jy funksioneer, aanpas om met sekere fasette van jou ADHD saam te lewe, sodat jy eintlik dan nie meer ADHD het nie. (Want as jy kan funksioneer met die diagnose, het jy mos nie meer die diagnose nie),”sê Venter.

Newe-effekte

By jonger kinders: Huilerigheid; ’n terugvalverskynsel: die medikasie werk goed vir die eerste vier uur van die dag, maar daarna is die kind erger as ooit (in dié geval moet die dosis moontlik verhoog word); jou kind is emosioneel óf afgestomp; eetlusonderdrukking

By tieners: Hulle kla soms dat hulle sosiaal teruggetrokke voel weens die medikasie.“Baie sê hulle lag nie meer nie. En dan moet jy daarna kyk, want vir ’n tiener om sosiaal teruggetrukke te voel, is nie goed nie. Dit is die tyd van sy lewe wat almal om hom sosiaal ontpop. Die probleem kan aangespreek word deur dalk die medikasie te verander,”sê Venter.