IS DIE DOOD AL GENADE?
Genadedood is weer in die nuus nadat ’n professor weens moord aangekla is, maar dis nie al hofsaak oor dié omstrede kwessie nie. Baie ander terminaal siekes wil die reg hê om self oor hul dood te besluit.
InsygloriedaewasJohnvanD yk’nkranigerugbyspeler.HyhetassentervirWPDisauit gedraf,enwast otkortvoorsydiag nosemetmot orneuronsiektedieafrigt ervandieElsiesrivierUnited-klub.
Syweduwee,YolandavanD yk,vanKraaifonteinbuiteKaapstad,onthulnoudatJohnenkelew ekevoorsydoodinFebruarievanjaarvir’ ngenadedoodgevrahet.Ná’ nsiek bedvanvierjaarwasdiepyneenvoudignett eveel,endist oedathygepleithet:“Ekisger eedomt egaan.Helpm y,asseblief.”
Hoeweldiéhulpk reetniealdagindieopenbaargehoorw ordnie,isditeenwaarmeediefamilievant erminaalsiekesgoedbekendis .Nouw end’nJohannesburgsedokterSueW alter,haart otdieSuid-GautengseHooggeregshofvirst erwendesse“reg”omdeurgenadedoodvanhulp ynverlosteword.
Daaristansook’ nvoorgestelde“doodswet”watindieparlementt ertafelgelêisomt erminaalsiekpasiënt etehelpommedikasieteweierwatbedoelisomhullewensteverleng.Diéw ethetegt erniksmetgenadedoodt edoennieenbaiewatermoetnogindieseeloopv oorsó’nwetinw erkingk antree.
Disdalkmak likomt eoordeelasjynognieselfinhaarskoenegestaanhetnie,maarSueisber eidomt othaarlaast easemvirgenadedoodt eveg.
Ditis’ nstr ydwatsydalknieinhaar leeftydsalw ennieomdatsyselfst erwendis.Haarbloedk anker-diagnoseinFebruarievanjaarwasvirhaar’ nuitk lophou–’ nsiektewatsyas“martelend”beskryf.Doktersrekensygaannognet’ njaarlewe,dalkt weeassygeluk kigis.
VRA HOF
Sue,’nouddirekteurvandieHought onHospice,hetasg rootbaasvandie11Angels-stigtingeerstehandseer varingvandiepynenly dingwatt erminaalsiekesinhullaastedaebeleef .Syen’ n69-jarigepasiënt,DiethelmHar ck,hetdiehofsaamgenadervirdier egomhuleielew emetdiehulpvan’ ndoktertebeëindig.
Harckhetmot orneuronsiekte(MNS)–dieselfdesiektewatJohnendieoud-Bok - kapteinJoostvanderW esthuizen,selewensgeëishet.MNSis’ nterminalesiekte.Mensemetdiésiekt ehetnog’ nrukomtelyv oordathullegaanst erf.Dokterskandusniksmeerdoennie ,buitenomhulpyninhullaast edaet everlig.
YolandavertelJohnhethaarinsylaastedaegevraomsydokt ertevraomhomtehelp“omaant ebeweeg”.“Ditwaseenvandiemeesp ynlikevraewathymyooitgevrahet,maarekhetv erstaan.Vierjaarsep yn,lydingendepr essiewasgenoegvirhom. ”
HoewelYolandaaanvanklikniksvanhaaroudrugbymansev ersoekomb ystanddood(geassisteerdegenade -enselfdood)wouweetnie,hetsyuit eindelik “met’nswaarhar t”naJohnsedokt ergegaan.Hyhetbeg ripgehadvirJohnsepleidooi,maarkonnetbelo weomsypasiënt“sogemak likmoontlik ”temaak.
“Johnhetm yangstigingewagt oeekdieaandnáw erkbydiehuiskom, ”onthouYolanda.“Hywassot eleurgesteldtoeekdiedokt erseboodsk apoordra.Inmyhar twasékblydaar oor,maarekkonookniem ymansely dingmeerv erdranie.Dithetonbesk ryflikseergemaakt otenmeth ysylaast easemuit geblaashet.”
’nPalliatieweonkoloog,dr.MargieVenter,sêhaareiepasiënt evrasomsoordiemoontlikheidvangenadedood .Dítspruitvolgenshaaruitmenseseonsekerheidenvr eseoordiepr osesvandoodgaan.
“Daarisgew oonlik’nvreeswatagt erpasiëntesevraeoorgenadedoodskuil .Hulleisdalkbekommer dooronbeheerbarepynofafhank likheidvanhulfamilies.Ekvinddatmenseniew eeroorgenadedooduitvraashulleeersv ersekerisdatdiep yn(vant erminalesiektes)goedbeheerk anword,ofdat’ nondersteuningsnetwerkinplekisnie .”
Mensehet,v olgenshaar,tans“dievolstereg”ommediesebehandelingt eweier.“Behandeling,sooschemot erapie,wordopniemandaf gedwingnie.Dikwelsisgenesingselfniediedoelwitingev orderdeterapienie,maareer derdiev erlengingvan’ nleweofp ynverligting.Ditisandersasself doodwaariemandaktief’ n
manier soek om sy lewe te beëindig.”
Sy waarsku ook dat genadedood nie noodwendig minder ingewikkeld is nie.
“Emosies, beide vir die pasiënt en sy familie, is baie kompleks en genadedood is nie ’ n maklike oplossing nie.”
Volgens Yolanda besef mense nie altyd hoe traumaties dit is wanneer ’ n geliefde sterwend is nie. “Ek het in safe mode gegaan. John het my nóg ’ n moeilike taak gegee. Hy het my gevra om sy susters een Sondagmiddag oor te nooi sodat hy hulle kon groet. En omdat hy nie meer kon praat nie, moes ek die boodskap oordra. ‘ Ek het nie meer lank om te lewe nie,’ was die eerste deel van sy groetboodskap. Ek moes verduidelik watter soort begrafnis hy wou hê en dat ons nie moet bang wees nie, want hy is nie.”
Nou – enkele maande ná haar geliefde se dood – weet Yolanda steeds nie of sy bystanddood steun nie. “Ek het nie ’ n antwoord nie, want dit maak nie saak of ek ja of nee sê nie. Jy staan nog altyd ’ n geliefde aan die dood af. Jy kan aan niks anders dink as om te wonder hoe jy die lewe sonder die liefde van jou lewe sal aanpak nie; hoe die seuns sonder ’ n pa gaan grootword nie. Jy kan aan niks anders dink as hoe sy susters die lewe sal aanpak sonder hul enigste broer nie, en hoe lank die leemte daar gaan wees nie.”
WAT VAN GELOWIGES?
Volgens dr. Chris Jones, teoloog en navorser by die Universiteit Stellenbosch se eenheid vir morele leierskap, hoef gelowiges nie skuldig te voel as hulle genadedood vir terminaal siekes oorweeg nie. Hoewel hy twyfel of wetgewing vorentoe sal verander, is hy daarvan oortuig dat elkeen van ons die reg het om self te besluit wanneer ons wil sterf.
Jones sê: “Mens sou kon reken dat jy geregtigheid aan iemand wat terminaal siek en in ondraaglike pyn is, laat geskied, juis oor jy hulle uit liefde en deernis van ondraaglike pyn en lyding wil bevry. Dikwels help jy op hierdie wyse ook iemand om meer waardig te sterf.”
Maar is gelowiges nie besig om God te speel nie? Jones dink nie so nie. “Vra liewer: Is dit moreel aanvaarbaar om lewe aan die gang te hou as die lewe geen aanduibare lewensfunksie en -gehalte meer toon nie? Waar daar nie meer spra- ke van persoonlike lewe is nie, net biologiese funksies? As iemand terminaal siek is, erg ly en tot die dood afgetakel is, kan daar nie ’n sterk morele saak uitgemaak word dat dit in orde sou wees as só iemand, onder streng gereguleerde, medies-etiese omstandighede met die sterwensproses gehelp word nie?”
VEG VIR SORG
Venter bewyer haar intussen vir groter toegang tot breedvoerdige palliatiewe sorg – iets wat nie nou behoorlik deur die staat of selfs siekefondse befonds word nie. Palliatiewe sorg fokus op die bestuur van pyn, angs en staking van liggaamsfunksies in ’n pasiënt se laaste dae.
Sy beskryf vroegtydige sorgbeplanning as ’n baie sinvolle proses. “Om besluite te kan maak oor ’n pasiënt se sorg, het ek vroegtydig ’n gesprek oor hul vrese en wense oor hul mediese sorg. Dit gee mense die gemoedsrus dat hulle self hul mediese sorg kan bestuur.”
Chemo- en radioterapie het steeds ’n belangrike plek in palliatiewe sorg, sê Venter. “Ek wonder wel of eerlike en ingeligte gesprekke tussen pasiënte, families en kankerdokters nie pasiënte die keuse sou gee om nee te sê vir aktiewe behandeling nie. Die fokus behoort nie te wees oor of hulle behandeling wil hê of nie, maar wat die beste onder die omstandighede vir húlle is, en hoe om daardie resultate ten beste te bereik.”
In Sue-hulle se hofaansoek word geargumenteer dat dit nie onwettig is om selfdood te pleeg nie, en ook nie vir ’n dokter onwettig is om medisyne voor te skryf wat vir selfdood gebruik kan word nie. Die pasiënt moet egter self dié medisyne inneem – sonder ’n dokter se hulp.
Sue en Diethelm vra dus dat die wet verander word wat tans genadedood met die bystand van ’n dokter verbied. Hulle glo dat dokters nie gestraf behoort te word as hulle terminaal siekes help om te sterf nie. Dis nie die eerste keer dat die genadedood-kwessie in die hof draai nie. Die Pretoriase hoogge- regshof het in 2015 ’ n aansoek om genadedood deur ’n voormalige advokaat, Robin Stransham-Ford, goedgekeur. Hy is egter ure ná die hof se groen lig oorlede. Die hoogste hof van appèl het dié beslissing omgekeer. Dit beteken genadedood is steeds onwettig.
Intussen sê Breederivier Hospice se mediabestuurder, Priscilla Cloete, dat palliatiewe sorg eerder ’ n aanvaarbare opsie vir terminaal siekes is. “Palliatiewe sorg bevestig die waarde van lewe en beskou die dood as ’ n normale proses. Ons wil nie die dood aanjaag óf uitstel nie. Ons glo elke Suid-Afrikaner het die mensereg tot palliatiewe sorg en dat genadedood nie deel van palliatiewe sorg is nie.”
In die nuutste verwikkeling oor genadedood, is prof. Sean Davison, stigter van DignitySA, wat hom beywer vir die “reg om te sterf”, onlangs op ’n aanklag van moord gearresteer nadat hy na bewering sy vriend Anrich Burger, ’n kwadrupleeg, in 2013 gehelp het om te sterf. Die staat voer aan dat Davison dalk by ander soortgelyke misdade betrokke was. Davison is op borgtog van R20 000 vrygelaat en het aangedui hy gaan skuld ontken, berig News24.
Emosies, beide vir die pasiënt en sy familie, is baie kompleks en genadedood is nie ’n maklike oplossing nie. DR. MARGIE VENTER