Voerdoeltreffendheid kan ’n spelbreker wees
Voer is ná kapitaaluitgawes die grootste enkele uitgawe in die beesproduksiestelsel. Die bedryf moet dus die wetenskap van voerdoeltreffendheid veel beter verstaan.
Die Suid-Afrikaanse beesvleisbedryf het ’n unieke uitdaging. Daar word van beesvleisprodusente verwag om ’n speenkalf te produseer wat moet groei en doeltreffend in die voerkraal moet wees, terwyl dit van ’n koei kom wat vir ses maande in die veld sonder reën loop.
Die grootste deel van die land lê in ’n somerreëngebied waarin hoëwaardegewasse verbou kan word. En die droë winters wat in dié gebiede ervaar word, beteken dat die voerkraalbedryf, na my mening, sal aanhou om die beesvleisproduksiestelsel te oorheers.
Sowat 80% van ál die land se speenkalwers word tans in voerkrale vetgemaak. Die voortdurende styging in grondpryse beteken ook dat die land meer vleis uit minder hulpbronne moet produseer. Selfs in ’n land soos Brasilië het die beesvleisbedryf onlangs besluit om sy voerkraalbedryf in die volgende dekade te verdubbel, grootliks vanweë die groter vraag na vleis wêreldwyd en duur grond.
Van die voerkrale in Suid-Afrika voer nou duurder snitte uit na markte waar meer daarvoor betaal word, soos die Midde-Ooste. Ek twyfel nie dat beesvleispryse in Suid-Afrika in die volgende paar jaar aansienlik gaan styg nie. Australië en Amerika het tans die kleinste kuddes nóg weens droogtes. In die laaste ses maande tot ’n jaar het die prys van beesvleis daar weens die droogte en ’n groter vraag wêreldwyd met 10% tot 25% gestyg.
INVLOED VAN VOERKOSTE
Een van die grootste struikelblokke vir ’n doeltreffende beesvleisproduksiestelsel vergeleke met mededingende bedrywe, soos die hoender- en varkbedryf, is die toename in voerkoste. In die beesvleisbedryf is voer (ná kapitaaluitgawes) tans die grootste enkele uitgawe in die produksiestelsel.
Dit is maklik om aan te voer dat ’n mens bloot ’n slagos-produksiestelsel moet hê en beeste moet gebruik om gras in vleis om te sit. Die meeste van die Afrikalande wat ek besoek, het ’n produksiestelsel met ’n grasbasis, maar die grootste struikelblok vir dié lande is om op die hoëwaardemarkte mee te ding. Ethiopië voer 700 000 tot 800 000 lewende diere uit. Die meeste word nou in voerkrale gevoer om ’n bestendige voorraad en produk te verseker. Baie ander ontwikkelende lande in Noord-Afrika en Asië begin nou óf voerkrale bou óf brei hul voerkraalbedryf uit om toegang tot nuwe markte te kry en waarde toe te voeg.
Boere in die beesbedryf het dus persoonlik belang daarby om te verseker dat plaaslike boere beeste kan produseer wat gras en graan doeltreffender in vleis omskep.
Dit beteken nie dat produksiekoste moet styg nie. Om die waarheid te sê, presies die teenoorgestelde is nodig. Die boe- re met wie ek werk, besef hoe belangrik dit is om die kilogram vleis per hektaar te verhoog en terselfdertyd die produksiekoste te verlaag.
Kommersiële boere moet dus deeglik bewus wees van die produksiekoste per kilogram vleis geproduseer. Met die stygende koste van arbeid moet hulle ook hierdie koste op ’n per-werker-grondslag by hul berekeninge insluit.
VOV VERHOOG KOEIGEWIG
Terwyl voerkraaleienaars die voeromsettingsverhouding (VOV) as ’n maatstaf vir doeltreffendheid gebruik, is die werklikheid vir kommersiële sowel as stoetboere dat die VOV, bereken as voerinname/ gemiddelde daaglikse toename (GDT) en gemeet in kilogram nie ’n nuttige maatstaf vir doeltreffendheid nie.
Dit is omdat die VOV grootliks geassosieer (gekorreleer) is met groei (GDT), asook volwassekoeigewig. Die korrelasie is na raming 50%-70%. Diere met ’n beter, oftewel laer, VOV, neig dus om van swaarder koeie te kom, of bulle met ’n goeie VOV sal in die algemeen verse teel wat as koeie swaarder as die gemiddelde sal wees.
Dus, terwyl die VOV die ideale kenmerk vir die voerkraalbedryf is, is dit nie die ideale kenmerk vir die kommersiële of stoetboer wat doeltreffender diere wil lewer nie.
Dit is een van die hoofredes hoekom die wetenskaplikes in ’n land soos Australië nog nooit die toetsing van bulle vir die VOV in toetsstasies ondersteun het nie.
Vooruitgang in die meting van voerdoeltreffendheid in die laaste dekade het egter getoon dat ’n voerdoeltreffend-
heidsmaatstaf gevind moet word wat voerdoeltreffendheid op só ’n manier uitwerk dat dit onafhanklik is van die volwassekoeigewig. Dit wil sê die seleksie vir voerdoeltreffendheid moenie koeigewig beïnvloed nie.
Indien die maatstaf korrek in ’n seleksieprogram gebruik word, moet dit steeds speenkalwers toelaat wat vinniger groei. Dit is egter belangrik dat die maatstaf onafhanklik van die koeigewig moet wees.
Daar is baie faktore wat die benutting van voer beïnvloed. Dit sluit in die groeitempo van die dier, die volwassewordingspatroon (vroeë vs. laat volwassenheid) en die samestelling van groei (byvoorbeeld, die vermoë van ’n dier binne ’n ras om óf vet aan te sit óf maer te bly).
Ander faktore sluit in die benutting van voer, die metaboliese tempo, hoe doeltreffend die dier voedingstowwe kan absorbeer, die doeltreffendheid van weefselgroei, die aktiwiteitsvlak van die dier, die omgewing en laastens die liggaamsgewig wat behou moet word.
MEET SÓ
Die voerdoeltreffendheid van individuele diere word in die stoetbedryf binne ’n voerstasie (soortgelyk aan die fase Ctoets) gemeet. Om ’n akkurate teelwaarde vir doeltreffendheid te kry, vereis ’n Leachman Profit is ’n Leachman Angusbul met ’n voeromsetting van 3,2:1 en het 6,82 kg droëmateriaal per dag gevreet. Hy het 2,13 kg per dag opgetel en is in die boonste 0,01% van die dollar-winsindeks van die Leachman-beesmaatskappy in Amerika. Leachman toets jaarliks honderde bulle vir residuele voerinname. aantal bulle van dieselfde bestuursgroep (d.w.s. dieselfde trop, dieselfde jaar van geboorte, dieselfde geslag en dieselfde seisoen van geboorte) wat in ’n voerdoeltreffendheidstoets getoets word.
Daar word aanbeveel dat die nageslag van minstens vyf bulle uit minstens twee stoetbulle getoets word, waarvan die een bul verkieslik ook nageslag op ander plase het wat ook vir voerdoeltreffendheid getoets word. Kuddes en diere wat getoets word, word dus verbind deur die gemeenskaplike gebruik van bulle of verkieslik deur die gebruik van kunsmatige inseminasie.
Moderner toetsgeriewe gebruik ook radiofrekwensietoestelle om diere se inligting aan te teken soos hulle inkom om te vreet. Die gewig en voerinname van elke dier word dus oombliklik gemeet, en ’n databasis met duisende registers van elke dier word geskep om akkurate metings te voorsien.
Die statistiese model laat dan toe dat die vereistes vir onderhoud en groei aangepas kan word deur die dier se werklike voerinname en ook sy werklike voerinname gegrond op grootte en groei oor ’n spesifieke tydperk in ag te neem. Sy werklike voerinname word dan vergelyk met sy verwagte inname bereken as ’n voorspellingsvergelyking vir elke ras, soos in die TABEL hiernaas geïllustreer.
Hierdie maatstaf van doeltreffendheid word die residuele voerinname (RVI) genoem. Van die ander maatstawwe van doeltreffendheid word bereken as die residuele daaglikse toename (RDT) of die voerinname (VI) op sigself, maar word gebruik as deel van ’n ekonomiese seleksie-indeks wat die RVI sowel as die RDT gebruik. ’n Ekonomiese seleksie-indeks voorsien ’n ekonomiese waarde vir ’n dier deur ál die ekonomies relevante eienskappe in een winswaarde vir ’n
spesifieke omgewing saam te voeg. Die uitkoms vir die bedryf wanneer vir voerdoeltreffendheid geselekteer word, kan aansienlik wees, soos getoon in die tabel van ’n aanbieding by die Aldam-veeskool verlede jaar deur dr. Paul Arthur, ’n wêreldkenner oor voerdoeltreffendheid by beeste. In sy illustrasie het albei bulle dieselfde GDT, maar aan die einde van die toets het bul A altesame 2,5 kg minder voer per dag as bul B gevreet. In die praktyk en in proewe is merkwaardige genetiese voordele vir doeltreffendheid gedemonstreer.
VELD EN VOERKRAAL
Die vraag wat boere dikwels vra, is wat die korrelasie of assosiasie tussen die doeltreffendheid van diere in die veld en dié in die voerkraal is. Met ander woorde, gaan die toets van diere in ’n voerkraal die doeltreffendheid in die koeikudde verbeter?
Die antwoord is dat dit natuurlik moeilik is om individuele voerinname in die veld te meet. Wat die bewyse wel vir die Bos taurus- (Britse en Europese) rasse toon, is dat vroulike diere wat as speenkalwers doeltreffender op voer is, ook doeltreffender as ouer koeie op die veld bly.
Dit dui dus op ’n gunstige en voordelige verwantskap tussen voerdoeltreffendheid in die veld en voerkraalprestasie. Meer navorsing is egter nog nodig om hierdie verwantskap by inheemse rasse te ondersoek.
DIE TOEKOMS
Op ’n ligter trant, selfs mense weet dat sommige van ons doeltreffender voeromsetters as ander is. Sommige van ons eet minder kos en sit dit in spiere om, ander eet baie en tel glad nie gewig op nie of skakel kos regstreeks in vet om. Net so besef die meeste boere dat doeltreffender én ondoeltreffende diere binne rasse en tussen rasse voorkom.
Die beesvleisbedryf moet die wetenskap agter voerdoeltreffendheid leer verstaan omdat die meting van dié eienskap die vermoë het om die bedryf aansienlik te verander. Toetsgeriewe waar individuele voerinname ingespan is, kan ’n kostebesparing van sowat R500 per dier oor ’n tydperk van 120 dae wys. Op stoetvlak word sommige diere geselekteer wat minder as 4 kg voer kan vreet per 1 kg beesvleis geproduseer (dus ’n VOV van 4:1).
By die kuddes wat ons op ’n onlangse besoek aan Australië besigtig het, is in een kontrolegroep meer as 200 bulle wat nou getoets word. Die bewyse ten gunste van die toets vir voerdoeltreffendheid is oorweldigend, en baie SuidAfrikaanse en Namibiese boere belê nou in dié tegnologie.
My dank gaan aan prof. Frikkie Neser en van SuiderAfrika se voorste telers vir hul bydraes tot die artikel.