Inenting noodsaaklik om bloutong te keer
Ten spyte van ’n El Niño wat vir die somerreëngebied voorspel word, kan bloutong, ’n insek-gedraagde siekte, steeds kop uitsteek. Hierdie artikel verduidelik hoe ’n mens bloutong moet behandel en bekamp.
Die meeste boere in Suider-Afrika is redelik bekend met bloutong by skape. Dit is egter nie algemeen bekend dat beeste en feitlik alle inheemse wildsbokke vatbaar is vir die bloutongvirus nie. Hoewel beeste en inheemse wildsbokke nie kliniese tekens van besmetting toon nie, speel hulle ’n belangrike rol in die vermeerdering en instandhouding van bloutongvirusse.
Verskillende skaaprasse se kliniese vatbaarheid vir bloutong verskil. Inheemse skaaprasse kan met die bloutongvirus besmet raak, maar toon geen kliniese tekens van die siekte nie, soos by die inheemse wildsbokke. Daarteenoor is uitheemse skaaprasse, veral Britse vleisrasse, buitengewoon gevoelig. Kruisings tussen inheemse en uitheemse rasse het ’n redelike mate van weerstand, en vrektes kom nie so algemeen voor nie.
OORSAAK
Bloutong word veroorsaak deur virusse wat tot die genus Orbivirus behoort. Daar is minstens 24 verskillende bloutongvirus-serotipes, waarvan 21 in Suid-Afrika voorkom. Al die virusse in ’n bepaalde serotipe verleen volledige kruisbeskerming teen mekaar, maar teenliggame teen een serotipe sal nie virusse van ander serotipes volledig neutraliseer nie. Daarom is ’n skaap wat herstel het van bloutong slegs immuun teen die serotipe wat hy of sy opgedoen het, en nie teen die ander 23 serotipes nie.
Bloutong versprei nie deur regstreekse kontak nie. Die virus word biologies oorgedra deur bloedsuiende muggies van die genus Culicoides. Biologiese oordraging beteken dat die virus ná opname uit die bloed van ’n besmette dier in die dermkanaal van die muggie vermeerder en daarna versprei na die speekselkliere van die muggie, waar verdere vermenigvuldiging plaasvind. Wanneer so ’n muggie 7-10 dae later weer ’n bloedmaaltyd neem, word die virus saam met die speeksel in die dier ingespuit.
Die belangrikste vektor van die bloutongvirus in Afrika is Culicoides imicola.
Die feit dat bloutong ’n insek-oorgedraagde siekte is, verklaar waarom die voorkoms van die siekte baie hoër is in gebiede en toestande wat gunstig is vir die uitbroei van groot getalle insekte. Bloutong is ’n seisoenale siekte wat in die somer en veral herfs volop is, veral ná goeie somerreën. In baie koue gebiede verdwyn die siekte gewoonlik ongeveer twee weke ná die eerste ryp, maar in gebiede met matige winters kan gevalle dwarsdeur die jaar voorkom, hoewel steeds met ’n hoogtepunt in die somer en herfs.
TEKENS EN LETSELS
Die primêre letsel van bloutongbesmetting by skape is beskadiging van die endoteelselle van veral klein bloedvate. Dit lei tot die uitlek van serum in weefsels en liggaamsholtes, asook ’n neiging tot puntbloedings op slymvliese en in weefsels.
Klinies word dié selskade waargeneem as koors, asook swelling van die lippe en ander dele van die gesig (en soms die ore). Ander kenmerkende letsels sluit in bloeding in die papille van die lippe, die neusspieël en die oogslymvliese. Erosies van die oppervlakkige epiteel word gesien op die neusspieël, die rande van die neusgate en die bekslymvliese (veral regoor die snytande en kiestande). Die tong kan ook baie vergroot vanweë swelling en kan selfs by die bek uitsteek. Vanweë die swak bloedsirkulasie vertoon die tong blou-pers, vandaar die naam bloutong. (Net ’n klein persentasie van skape vertoon egter ’n duidelike blou tong.) Waar
die geswolle tong teen die skerp kiestande raak, kan diep, pynlike sere ontwikkel. Die weefsel van die onderkaak en keelarea kan ook dik geswel wees.
Die bekletsels is baie pynlik. So ’n skaap sal nie normaal kan wei nie en gevolglik gewig verloor.
’n Ander belangrike teken by bloutong is hoefkroonontsteking (koronitis). Dit word waargeneem as ’n pers-rooi band waar die hoef by die vel van die been aansluit. Dikwels is net die hakke aangetas, maar soms strek die band reg om die hoef. Dit word veroorsaak deur bloeding in die horingkanaaltjies van die hoef.
Aangetaste skape kan kreupel loop of net bly lê. Dié pynlike toestand kan 3-7 dae duur, waartydens ’n aangetaste skaap nie by voer of water kan kom nie. Daar ontstaan ook ’n “breek” in die hoef waar die beskadigde kloutjies ná 3-4 maande heeltemal afgestoot word deur nuwe hoefweefsel.
Die skeletspiere kan ook ernstig aangetas word, met wegsmelting van groter spiere. Dié spierdegenerasie dra grootliks by tot die dramatiese gewigsverlies wat by sommige skape waargeneem word.
Tydens die akute stadium van bloutong kan die vel baie rooi wees (dermatitis). Weens ontsteking van die wolfollikels is die wolvesel wat gevorm word baie dunner en swakker as die normale wolvesel. Wanneer dié swakker deel van die vesel ongeveer 3-4 weke later uitgroei uit die follikels, kan dele of die hele vag verloor word. Selfs al word die vag nie verloor nie, moet dit nie met die res van die skeersel gemeng word nie.
Die vrektesyfer by bloutong kan baie wissel (0-20%). Dit hang af van die skaapras, die virusstam en veral die omgewingstoestande. Sonlig (ultravioletstrale) vererger die siekte. Wanneer siek skape aan koue en veral nat toestande blootgestel word, kan ’n hoë persentasie vrek weens longontsteking.
Die nadoodse letsels sluit in dit wat reeds in die lewende skaap gesien is, sowel as inwendige letsels. Laasgenoemde is gewoonlik vloeistof in die borsholte en hartsak, moontlike longedeem of selfs tekens van longontsteking. ’n Kenmerkende letsel van bloutong is bloeding in die wand van die slagaar wat na die longe gaan. Skeletspiere is gewoonlik bleek en waterig en kan gryswit nekrotiese gebiede toon, soms met verkalking.
’n Skaap met bloutong.
BEHANDELING
Die beste behandeling vir skape met bloutong is goeie versorging met kos, water en skaduwee. Siek skape moet so gou moontlik uit die trop gehaal en in ’n klein kampie met sonskuiling en vars water geplaas word. Sagte groenvoer moet gegee word, maar soms is die skape se bekke só pynlik dat selfs sagte voer nie gekou kan word nie. Die beste oplossing is om voerkorrels van hoë gehalte beskikbaar te stel. Die siek skaap sal dikwels ’n korrel in die bek neem en nadat dit deur speeksel saggemaak is, insluk sonder om dit te kou. Op dié wyse kan die dier genoeg voeding inneem om te oorleef.
Waar ’n groot risiko van longontsteking bestaan, kan jy ’n breëspektrum-antibiotikum oorweeg.
BEKAMPING
Die enigste praktiese en doeltreffende maatreël vir die voorkoming van bloutong by skape is inenting wat korrek en betyds voor die aanbreek van die bloutongtyd toegedien moet word.
Vanweë die groot ekonomiese belang van bloutong in suksesvolle skaapboerdery is daar reeds teen die begin van die 19de eeu besef dat inenting die enigste werklike oplossing teen bloutong is. Die groot hoeveelheid serotipes het sake egter ingewikkeld gemaak. Omdat dit totaal onsinnig sou wees om 15 stamme in een entstof in te sluit, is besluit om drie pentavalente entstowwe (wat elk vyf stamme bevat) saam te stel. Die drie pentavalente entstowwe (gemerk A, B en C) bevat die volgende bloutongvirusstamme: Bottel A: Tipes 1,4, 6, 12 en 14. Bottel B: Tipes 3,8, 9, 10 en 11. Bottel C: Tipes 2,5, 7, 13 en 19. Dié drie entstowwe vorm ’n eenheid, en ál drie kombinasies moet reg toegedien word. Dit is veral noodsaaklik om jong skape korrek in te ent sodra hulle ses maande oud is.
Bloutongentstof kan saam met enige dooie entstof toegedien word, maar nie met ’n lewende virusentstof nie.
Die enting van dragtige ooie is net ’n probleem met die eerste bloutongenting. Indien jong ooitjies voor dekking die drie afsonderlike entstowwe gekry het, kan hulle in die volgende jare met veiligheid selfs tydens dragtigheid geënt word.