Berei só voor vir die dektyd
Die somerdektyd vir beeste is hier, en sekere voorbereidings is noodsaaklik om te verseker koeie en verse raak goed beset sodat boere ’n winsgewende onderneming in die volgende somerkalftyd sal hê.
Boere se mikpunt moet wees is om ’n speenpersentasie van 85 te kry, met minstens 50% van die kalwers wat in die eerste maand van die kalftyd gebore word. Die voorbereidings wat nou gedoen word, moet gesien word as ’n langtermynbelegging, aangesien dit in die middel van 2017 vir boere ’n goeie kalweroes gaan verseker. Dié voorbereidings sluit in: Inentings om die kudde teen infeksiesiektes te beskerm. Die ondersoek en seleksie van die teelbulle. Die ondersoek en seleksie van die vroulike diere, veral die nuwe, jong verse wat by die teelkudde gaan aansluit. Voedingsbestuur.
INENTING
Dit is die eerste stap wat boere moet doen, aangesien dit in meeste gevalle ’n paar weke duur vir diere om ’n sterk immuniteit op te bou ná die inenting. Sommige entstowwe, spesifiek sommige van die lewende entstowwe, kan ’n noemenswaardige inflammatoriese reaksie in die dier ontlok. ’n Mens wil seker maak dat ál hierdie reaksies voor die begin van die dektyd uitgewoed is. Inentings moet dus verkieslik ’n maand voor die dektyd reeds afgehandel wees.
Inentings wat voor die dektyd gedoen moet word, sluit die volgende in: Brucellose (skraagdosis). Brucellose in die nasionale beeskudde is tans ’n ernstige probleem, en dit is dus raadsaam om bykomende inentings teen dié siekte te doen ten einde die kalweroes te beskerm. (Lees ook die artikel op bl. 54.) Verse van vier maande tot agt maande oud moet met Brucella- entstof (stam 19) ingeënt word. Verder moet die kudde gereeld deur die staatsveearts getoets word om te bevestig dat dit as geheel negatief vir brucellose is. Boere kan voor die dektyd alle nie-dragtige vroulike diere met ’n skraagdosis van die RB51-stam van brucellose inent om die diere se immuniteit te verhoog. Dit sal nie die kudde teen die infeksie beskerm nie, maar sal ten minste verliese in die vorm van aborsies beperk indien die siekte per ongeluk in die kudde beland. Campylo- bakteriose ( vibrio). Vibriose is ’n belangrike veneries oordraagbare siekte van beeste en kan in ’n groot mate suksesvol deur inenting bekamp kan word. Aangesien die entstowwe wat in Suid-Afrika geregistreer is, heel doeltreffend is, behoort geen kuddes produksieverliese weens dié siekte te ly nie. Tog kom die siekte steeds algemeen voor, en boere word aangeraai om eerder voorkomend op te tree. Die entstowwe is baie kostedoeltreffendheid – indien ál die bulle en verse geënt word, hoef slegs een kalf meer gespeen te word in ’n kudde van 500 koeie om die koste te regverdig. In die siekterapportering van die Herkouerveterinêre Vereniging van Suid-Afrika (RuVasa) wat in Augustus vanjaar gedoen is, het vibriose skielik ’n sterk toename getoon (sien die KAART op bl. 45). Beesvirusdiarree (BVD) en ander virussiektes. Die algemene virusse wat reproduksie nadelig kan raak, sluit BVD en die beesherpesvirus (tipe 1) in. Dié virusse kom baie algemeen in die nasionale beeskudde voor. Indien ’n koei of vers nog nooit voorheen blootgestel was nie, kan dit baie skadelik wees tydens die dektyd of dragtigheid. Indien jy dink dat hierdie siektes nog nooit in jou kudde voorgekom het nie en dus nie ’n risiko is nie, maak jy ’n groot fout. Dit is juis in sulke kuddes waar dié siektes die skrikwekkendste
gevolge sal hê. Dit is dus veral in heel ekstensiewe gebiede en in geslote kuddes met minimale blootstelling aan ander beeste waar inenting teen hierdie siektes baie belangrik is.
■ Leptospirose. Nes die virussiektes, kom leptospirose wyd oor Suid-Afrika voor. Dit kan verliese aan dragtigheid veroorsaak, wat jou wins kan vreet. Kombinasie-entstowwe is vir beskerming teen leptospirose geregistreer.
■ Corynebacterium/Actinomyces. ’n Ou probleem wat elke nou en dan kop uitsteek, is besmetting met die bakterie Trueperella pyogenes. Hierdie organisme het al verskeie name gehad en is bekend vir die rol wat dit speel in absesse by beeste. Veral by jonger diere, en veral in kuddes waar absesse algemeen voorkom, is daar ’n betekenisvolle risiko vir aborsies weens besmetting van die fetus met dié organisme. Die entstof is ongelukkig nie hoogs doeltreffend nie. Herhaalde inentings word aanbeveel, asook ’n skraagdosis voor die dektyd.
■ Trichomoniase. Soos brucellose, is trichomoniase tans ’n groot probleem in Suid-Afrika. Die skrikwekkende voorkoms van die siekte kan in RuVasa se siekterapportering (www.ruvasa. co.za/disease-reporting/) gesien word. Inenting teen trichomoniase word in die algemeen net voorgestel wanneer daar ’n probleem in ’n kudde is. Boere word aangeraai om hul kuddeveearts hieroor te raadpleeg. Hoewel die geregistreerde trichomoniase-entstof kan help om verliese in die vorm van resorpsies en aborsies te beperk, beskerm dit ongelukkig nie ’n kudde teen die infeksie nie. Die gereelde en akkurate toetsing van bulle deur die veearts is dus noodsaaklik.
■ Drie-dae-stywesiekte. Hierdie virussiekte, wat deur bytende insekte oorgedra word, kan rampspoedige gevolge hê wanneer ’n uitbreking tydens die dektyd voorkom. Dit is juis in die somerdektyd wanneer groot skade dikwels voorkom as veral verse nie geënt was nie. Ouer koeie is dikwels gesout vanweë die algemene jaarlikse voorkoms van die siekte, maar verse wat vir die eerste keer bul toe gaan, asook die teelbulle, behoort voor die somerdektyd geënt te word.
■ Ander infeksiesiektes. Indien die kudde nog nie teen die algemene siektes, soos knopvel-, lam-, spons- en miltsiekte, asook slenkdalkoors, geënt is nie, moet dit dringend gedoen word.
BULLE
Een van die aksies wat die grootste impak op die sukses van ’n teeltyd by beeste kan hê, is om die bulle deur ’n veearts te laat ondersoek vir teelgeskiktheid. Die doel hiervan is om bulle wat ’n risiko vir swak prestasie in die komende dektyd het, uit die teelkudde te haal.
Goeie beplanning is nodig, aangesien die bulle verkieslik ’n maand voor die begin van die dektyd ondersoek moet word. Indien dit baie langer as ’n maand vooraf gedoen word, bestaan die moontlikheid dat iets intussen met die bul kon verkeerd gegaan het, veral teen die einde van die dektyd.
Aan die ander kant, indien dit slegs ’n paar dae voor die dektyd gedoen word en daar ’n probleem is, is daar nie genoeg tyd om alternatiewe te oorweeg sonder dat die begin van dektyd uitgestel word nie. Die uitstel van die begin van die dektyd kan ernstige finansiële implikasies hê. Die ander belangrike rede waarom die ondersoek nie te laat gedoen moet word nie, is om te verseker die veearts het genoeg tyd om die relevante laboratoriumresultate terug te kry ten einde betyds ’n sinvolle verslag op te stel.
Dit is belangrik om te verduidelik wat bedoel word met ’n teelgeskikheidsondersoek. In boeretaal praat ons van ’n vrugbaarheidsondersoek, maar dié begrip is verkeerd. Vir ’n bul om vrugbaar te wees, moet hy ’n koei of vers kan dragtig kry. ’n Bul wat teelgeskik is, is een wat deur die loop van die dektyd sy werk
met gemak en suksesvol op die veld sal kan doen. Dit behels dus heelwat meer as die toets van die bul se semen.
RuVasa gebruik ’n stelsel waaraan meer as 250 veeartse regoor Suid-Afrika deelneem (RuVasa Bull Power) waarmee die teelgeskiktheid van bulle bepaal word. Hierdie stelsel is gegrond op robuuste kliniese toetse met wetenskaplik bewese resultate en word op ’n eenvormige manier deur alle veeartse toegepas. RuVasa se nuwe kategorisering van bulle, volgens hierdie toetse, word gedoen soos in die TABEL hierbo aangedui.
Dit is onmoontlik om akkuraat te voorspel wat die uitkoms van ’n dektyd gaan wees op grond van slegs die teelgeskiktheid van die bulle, aangesien die dragtigheidspersentasie van ’n hele klomp ander faktore afhang. Ons kyk dus eerder na die prognose vir teelgeskiktheid gegrond op die veearts se volledige ondersoek. Daarvolgens kan ons sê dat ’n bul wat sertifiseerbaar is, met vrymoedigheid gebruik kan word. Dit is egter steeds die gebruiker van die bul se verantwoordelikheid om te kyk hoe die bul werk en om te bevestig dat hy die koeie suksesvol dek.
VROULIKE DIERE
Vanselfsprekend sal dit ’n vermorsing van die bulle se energie wees indien hulle by ’n trop koeie ingejaag word waarvan 50% reeds dragtig is. Dit is dus noodsaaklik, vernaam by kuddes wat meer as een dektyd per jaar het, om eers dragtigheidsondersoeke te laat doen ten einde die dragtige koeie uit die teelkudde te verwyder. Dit klink dalk te eenvoudig om waar te wees, maar indien jy die koste gaan uitwerk om bulle onnodig aan te hou, is dit heelwat goedkoper om die dragtige koeie te verwyder.
In sommige gevalle is dit ook raadsaam om sekere koeie wat bemark moet word (weens ouderdom of ander probleme) uit die teelkudde te verwyder voor die dektyd begin. Dit is hartseer om te sien hoe gereeld dragtige koeie geslag word.
Wat verse betref, is daar heelwat meer wat gedoen kan word betreffende seleksie voor die dektyd. Verse dien as vervangingsdiere vir die koeikudde, maar dikwels hou hulle ’n risiko in weens kalfprobleme asook verse wat nog nie puberteit bereik het aan die begin van die dektyd nie. Hoewel dit korrek toegepas moet word, kan pelvismetings en voortplantingskanaal-puntetoekennings wat deur die veearts gedoen word, nuttig wees om verse uit die teelkudde te hou wat later probleme kan veroorsaak.
Nuwe navorsing by die fakulteit veeartsenykunde, Universiteit van Pretoria, het bewys dat die pelvisafmetings, wanneer dit gekorrigeer word vir die gewig van die vers, ’n goeie voorspeller is vir kalfgemak en ’n hoër dragtigheidsyfer by verse. Gevorderder beesboere word aangeraai om dit as ’n verdere bestuursopsie op die proef te stel.
Die gebruik van ’n bul met korrekte teelwaardes vir kalfgemak bly egter noodsaaklik en kan saam met die gebruik van pelvimetrie heelwat gemoedsrus verseker. Onthou dat verliese weens kalfprobleme nie beperk word tot die verlies aan die kalf en/of die koei of vers nie, maar dat kalwers wat by geboorte getrek is, ’n swakker prognose vir oorlewing tot by speentyd het en ook swakker groei.
VOEDINGSBESTUUR
Dit is wetenskaplik bewys dat die kondisie van koeie en verse aan die begin van en tydens die dektyd ’n belangrike uitwerking op die dragtigheidspersentasie het.
Aanvullende voeding is in die meeste gevalle kostedoeltreffend, selfs as die kudde reeds in ’n redelike kondisie is. Soos met talle ander produksiemiddele, is dit soms moeilik om te besluit om uitgawes aan te gaan, aangesien die voordeel eers oor 18 maande duidelik sal wees.
Die aanvulling van makro- en mikrominerale, veral fosfaat, is noodsaaklik (lees die artikel op bl. 24). Tekorte aan dié minerale kan tot uiters swak reproduksieprestasie by beeste lei. Raadpleeg jou voedingkundige of veearts om spesifieke aanbevelings vir elke kudde te maak.
Om saam te vat, beesboerdery in vandag se mededingende ekonomiese klimaat beteken nie meer net dat die bulle by die koeie gesit word nie. Dit is ’n ingewikkelde proses wat deeglik bestuur moet word om te verseker die kudde presteer optimaal. Kom ons spring aan die werk!