’n Kwessie van klas

Ontevredenheid oor die rooivleisklassifikasiestelsel broei al ’n geruime tyd, veral omdat net ouderdom en vetheid die karkasklas bepaal. Baie mense meen die 25 jaar oue stelsel het reusebemarkingsleemtes tot gevolg.

Ná 25 jaar se vooruitgang in genetiese en voedingstegnologie en veranderinge in die voorkeure van verbruikers is die klassifikasiestelsel vir rooivleis steeds onveranderd. In hierdie tyd is die graderingstelsel, wat reeds in die 1950’s ontwikkel is, geskrap sonder om vervang te word. Die enigste stelsel waarmee een stuk rooivleis van ’n ander in Suid-Afrika onderskei kan word, is dus met dié klassifikasiestelsel. As gevolg van dié situasie het die Rooivleisbedryfsforum drie jaar gelede ’n klassifikasiekomitee onder leiding van dr. Philip Strydom in die lewe geroep.

Die klassifikasiestelsel is ontwikkel en bestaan steeds slegs om karkasse te beskryf, verduidelik Philip, navorsingspanbestuurder by die Landbounavorsingsraad (LNR) se Instituut vir Diereproduksie. “Die doel van die beskrywing is om die koper – die slagter – in te lig oor die karkas wat hy of sy aankoop se ouderdom en vetbedekking. Die stelsel doen dít baie doeltreffend.

Die gehalte van die vleis aan die karkas en die behandeling wat die karkas deurgemaak het, soos die gebruik van groeibevorderaars, voordoodse spanning, elektriese skokbehandeling, veroudering en die doeltreffendheid van verkoeling, word egter nie in aanmerking geneem nie. “Dit is juis dié faktore wat moontlik ’n groot rol begin speel het in variasie in eetgehalte sedert die klassifikasiestelsel in die 1990’s toegepas is, hoofsaaklik weens die deregulering in die bedryf en die ontstaan van vertikale integrasie. Baie eenhede, in elk van die skakels in

die waardeketting, in teenstelling met staatsinstellings (soos die ontbondelde Abakor), dra by dat die waardeketting meer vlakke van variasie het as voor deregulasie.

“Daarmee saam het veranderings in die voerkraalbedryf ook tot variasie bygedra. Of dié bykomende bronne van variasie doeltreffend in ’n klassifikasiestelsel beskryf kan word, is debatteerbaar. Dat dit nie deur ouderdom en vetopleg alleen beskryf word nie, is egter ’n feit,” meen Philip.

BEMARKINGSLEEMTES

Volgens prof. Frikkie Neser, dieregenetikus aan die Universiteit van die Vrystaat, is daar reuse-bemarkingsleemtes in die rooivleiswaardeketting vanweë hierdie gebrekkige inligting binne die bedryf. “Die stelsel moes uit die staanspoor waardetoevoegingsaspekte vir die verbruiker bevat het, maar daardie geleentheid is nooit met die klassifikasiestelsel ontgin nie. Ek twyfel dus sterk of die stelsel steeds vir die eindverbruiker relevant is, maar ten minste hét ons ’n stelsel.”

Mnr. Gerhard Schutte, uitvoerende hoof van die Rooivleisprodusente-organisasie, meen egter dat die stelsel beslis nog toepaslik is. Volgens hom is daar steeds ’n groot behoefte aan ’n eenvoudige stelsel om karkasse te beskryf. “Ons woon en boer in ’n dualistiese land, met Eerste- en Derdewêreldse elemente in die mark. Daar moet in albei voorsien word. Anders as lande waar omvattende gehaltereguleringstelsels aan die orde van die dag is, soos Australië en Amerika, gaan ’n gesofistikeerde, komplekse stelsel nie sommer hier werk nie.

“Ons moet die stelsel beslis wysig, en ons weet dit al ‘n geruime tyd. Vanweë die uiteenlopende belangegroepe binne die rooivleiswaardeketting het ons besluit om ’n onafhanklike groep wetenskaplikes binne die klassifikasiekomitee bymekaar te roep. Hul taak is om die hele waardeketting te ondersoek en om wetenskaplike aanbevelings te maak oor wysigings, toevoegings en weglatings aan die huidige stelsel,” sê Gerhard.

Volgens mnr. Dave Ford, voorsitter van die Suid-Afrikaanse Voerkraalvereniging, is ’n verandering aan die huidige stelsel egter nog ver in die toekoms. “Die stelsel werk en dit werk goed. Boonop is die klassifikasiestelsel nie ’n wetlike verpligting nie. Die boer wat meen dat sy of haar diere nie binne die huidige stelsel tot hul reg kom nie, kan met die volste reg die diere aan ’n slagplaas lewer wat nie die stelsel gebruik nie – daar is baie van hulle deur die hele Suid-Afrika.”

KAN NIE WAARDE BEPAAL

Mnr. Bok Erasmus, beesboer van die Dundee-omgewing, meen egter die stelsel koppel ’ n onakkurate waarde aan vleis. “Nie alle beeste van dieselfde ouderdom met dieselfde vetbedekking se vleis is eenderse nie. Daarbenewens hanteer elke slagplaas, waarvan daar talle in Suid-Afrika is, karkasse en vleis op verskillende wyses. Dit beïnvloed die vleis se gehalte verder.

“Die stelsel is dus nie foutief nie, maar heeltemal ondoeltreffend om die vleis se gehalte vas te stel. Dít is die probleem. Hoe beter die gehalte van ’n stuk vleis is, hoe meer moet dit werd wees, ongeag hoe oud die dier was,” sê Bok.

Die stelsel was nooit ontwerp as ’ n waardebepaler nie, maar volgens Philip is dit wat oor die jare gebeur het. “Dit is egter nie die stelsel nie, maar die mark wat die waarde van klas A-vleis hoër geag het as dié van klasse AB, B of C. Pryse word nêrens vasgestel en gereguleer nie. Die aanname dat klas A meer werd is as

ander klasse, is nie altyd akkuraat nie. “Ek het onlangs van ’n boer verneem dat hy AB- en B-karkasse teen presies dieselfde prys as wat die heersende prys vir klas A was, aan ’n vooraanstaande supermark verkoop het. Dit was bloot omdat dié AB- en B-karkasse van ’n goeie gehalte was en op ’n voorgeskrewe wyse geslag en gehanteer was. Hierdie vereistes is deur die supermark voorgeskryf. Dit illustreer die geleentheid wat daar bestaan vir die bemarking van vleis.”

ANDER EIENSKAPPE

Bok is verder ontsteld oor die gebrek aan waarde wat die verbruiker uit die stelsel kry. Hy meen die verbruiker het benewens die prys per kilogram bitter min inligting waarvolgens hy ’n besluit in die winkel kan neem.

“Dit beteken dat elke bees, ongeag oorsprong, ras, gehalte en selfs ouderdom, sonder onderskeid aan die verbruiker voorgehou word. Dít terwyl die gehalte van karkasse in dieselfde klas hemelsbreed kan verskil.”

(Vleisgehalte sluit verskeie sensoriese aspekte in, soos kleur, smaak, sappigheid, sagtheid en vetmarmering, maar ook ander aspekte, soos veiligheid, dierewelsyn en die soort produksiestelsel – veld vs. voerkraal. Vir verskillende mense is verskillende aspekte belangriker as ander.)

“Is dit nie die bedryf se plig om die verbruiker in te lig oor variasie in die gehalte van vleis nie? En aangesien daar nie ’n maatstaf vir gehalte is nie, weet die verbruiker nie watter gehalte hy of sy verkies nie en kan die bedryf nie in daardie gehaltevoorkeure voorsien nie. Die enigste maatstaf wat die verbruiker het, is prys. Daar word dus geen waarde aan die ge- halte van vleis gekoppel nie,” sê Bok.

Dit is dus duidelik dat die gebrek aan gehaltebepaling binne die bedryf die hele rooivleisbedryf kan benadeel. Frikkie én Gerhard meen daarin lê ’n enorme geleentheid vir boere en dat die huidige debat oor die doel en doeltreffendheid van die klassifikasiestelsel in ’n waterskeidingsoomblik vir die bedryf moet oorspoel. “Ons moet besef dat die klassifikasiestelsel nie ’n bemarking- of graderingstelsel is nie. Ons kan die verbruiker opvoed oor wat die klassifikasiestelsel impliseer, maar moet onthou dit is eintlik ’n stelsel wat vir die handel ontwerp is,” meen Gerhard.

Frikkie stem saam en reken die boer maak ’n fout as hy meen een produk is verhewe bo die ander. “Die verbruikerstevredenheid is gekoppel aan vleissagtheid en smaak, maar ook aan inligting wat waarde vir geld sal bevestig. As verbruikers deur eerlike, bruikbare inligting volgehoue gehalteversekering kan kry, sal hulle dalk meer tevrede wees. Die oordra van dié bemarking sal egter harde werk, baie koste en foutlose integriteit verg. Ek is nie so seker of die bedryf oorgehaal of gemotiveerd is om dit reg te kry nie.

“Ontwikkelingswerk aan die huidige stelsel is noodsaaklik om die behoeftes van die verbruiker én die verskillende produksiestelsels beter te weerspieël. Die huidige stelsel diskrimineer in ’n mate teen die produsent wat vleis van die veld af wil bemark. Dit neem soveel langer om speenkalwers vet te kry van die veld af. Die prysverskil tussen ’n klas A en ’n AB en ’n klas B maak dit moeilik vir boere om teen voerkrale mee te ding, terwyl die vleis van die ouer diere van die veld af dikwels net so goed soos dié uit die voerkrale kan wees,” meen Frikkie.

Dave meen daar is te veel variasie in die bedryf om só ’n stelsel toe te pas. “Ons gaan in ’n stelsel verval wat nog ingewikkelder is as die huidige een, met ’n legio subkategorieë, as ons elke karaktereienskap van vleis wil klassifiseer. As boere voel dat hul produk iets spesiaals aan die verbruiker bied, maak dit sin dat húlle dit aan die verbruiker oordra,” maan Dave.

Bok voer egter aan dat ’n stelsel wat vleis se gehalte bepaal, by die verbruiker moet begin en dan deur die hele waardeketting tot by die boer toegepas moet word. “’n Enkele stelsel wat vertroue by die verbruiker skep sal mos tot ons almal – voerkraal, boer, slagplaas en verbruiker – se voordeel wees.”