Tien wenke vir herstel van veeboerdery
Veeboerderye se winsgewendheid en volhoubaarheid is kwaai onder druk. Gelukkig het die leierboer mnr. Mecki Schneider vir ekstensiewe bees- én skaapboere raad.
V eeboerdery trek oral in Suider-Afrika noustrop weens sporadiese droogtes, stygende produksiekoste en wisselvallige veepryse. Mnr. Mecki Schneider, beesboer van Grootfontein in Namibië wat verlede jaar as voorsitter van dié land se Lewende hawe produsente-organisasie( LP O) uitgetree het, sê die produksiekoste vir bees- en skaapboerdery in Namibië het in die afgelope tien jaar met 163% opgeskiet. Terselfdertyd het die inkomste uit beesboerdery met slegs 59% gestyg en dié uit skaapboerdery met 147%.
Die groot gaping tussen inkomste en uitgawes beteken dat beesboere oor die afgelope tien jaar jaarliks 8% winsgewender moes boer of doeltreffender moes wees net om op dieselfde winsvlak te bly. Skaapboere moes hul doeltreffendheid elke jaar met 3% verhoog. ’n Beesboer moet derhalwe vandag 80% doeltreffender as tien jaar gelede wees, wat in geen onderneming haalbaar is nie. GRAFIEK 1 (bees- en skaapboerdery se inkomste en totale uitgawes) en
GRAFIEK 2 (bees- en skaapboerdery se winsmarges) vertel ’n verhaal op sigself.
Mecki se veeboerdery-opset bestaan reeds 103 jaar. Hy het tien strategieë waarmee veeboere die kwessies van dalende winsgewendheid kan aanpak. “Dit is nogal ingewikkeld en hang af van jou persoonlike omstandighede. Hierdie benadering is nietemin vanuit ’n praktiese perspektief ontwikkel en boere moet deeglike, deurlopende aandag aan ’n wye reeks faktore gee om weer op die pad van winsgewendheid te kom.
“Dit is soos ’n klipmuur – as jy een steen (of faset van boerdery) onder uittrek, kan die hele muur inmekaar tuimel.” Die tien strategieë word hieronder uiteengesit. 1 WEIVELD Natuurlike weiding is die grondvesting wat kuddes onderhou. Daarom is die benutting en voortdurende monitering van die weiveld se toestand noodsaaklik. Satelliettegnologie kan gebruik word om die veldtoestand vanuit die ruimte dop te hou en die veld se produktiwiteit op lang termyn te meet.
Mecki ontvang elke twee weke ’n bygewerkte satellietfoto op die webwerf www. namibiarangelands.com van die toestand van elke kamp. Dit toon die huidige toestand teenoor die gemiddelde toestand oor die afgelope 16 jaar.
Reënval word akkuraat aangeteken. Dit is belangrik om veral die verspreiding van die neerslae aan te teken. Die verspreiding oor maande is dikwels belangriker as die hoeveelheid oor ’n baie kort tydperk.
Mecki sê vogbewaring in weivelde is uiters belangrik in enige droë omgewing, veral in Suider-Afrika, wat gereeld droogtes ondervind. Boonop word Namibië as die droogste land met die wisselvalligste reënvalpatroon suid van die Saharawoestyn bestempel.
Boere moet kaal kolle in die veld vermy, want die vogverdamping daar is baie hoog. Sulke kolle verdig, die grond word baie warm en enige reën wat daar val, vloei weg. “Hoewel daar nog nie eenstemmigheid oor die hoeveelheid reën is wat Suider-Afrika in die toekoms weens klimaatsverandering gaan kry nie, is dit betreklik seker dat die temperatuur met tot 4 °C gaan styg. Vir elke graad wat die temperatuur toeneem, styg die verdamping van vog uit die grond met 5%. Dus gaan die verdamping met 20% toeneem,” verduidelik hy die erns van die saak.
Die antwoord lê in ’n langtermynstrategie om die groeikragtigheid van die veldweiding te verbeter. Dit behels die verbetering van die bedekking met meerjarige grasse, die versterking van die wortelstelsel, die bedekking van kaal grond en dus die vermyding van grondverdigting en erosie, en die stelselmatige bekamping van bosindringing. “Veeboere moet hul veld se drakrag voluit benut om te oorleef in ’n omgewing waar lae winsgewendheid ’n werklikheid is. As bosse uitgeroei en die veld verbeter kan word, sal die volhoubare drakrag verhoog.
“Leer om met min en ongereelde reënval saam te leef deur ’n konserwatiewer benadering met veldbenutting te volg.”
Mecki se agt beginsels van goeie weiveldbestuur is: Ken jou hulpbronbasis (grond, plantsamestelling en meerjarige grasse). Bestuur vir doeltreffende herstel en veldrus, wat die bevordering van wortelontwikkeling insluit, veral in die laatsomer. Bestuur vir die doeltreffende benutting van plante. Bevorder die grondtoestand deur maksimum grondbedekking en organiese materiaal. Bestry bosindringing deur indringerbosse selektief te bekamp. Beplan vooruit vir droogtes waarvoor ’n uitgewerkte strategie nodig is, soos om betyds ’n bepaalde gedeelte van die vee te verkoop of te verskuif. Moniteer die hulpbronbasis voortdurend, veral aan die einde van die reëntyd, maar ook oor dekades. Beplan die infrastruktuur deeglik. Mecki volg ’n praktiese benadering tot veldbenutting. Tydens die reëntyd evalueer hy die veld in die middel van Februarie. As dit droog is, stel hy sy droogteaksieplan in werking.
In die tweede helfte van Mei doen hy ’n finale evaluering van die veldtoestand om te bepaal of hy genoeg weiding tot einde Desember sal hê. Dit sluit in sy droogtereserwes, spaarkampe, 10% van elke plaas wat op ’ n rotasiegrondslag rus, en gebiede wat lig bewei word. Die hoeveelheid gras en die gehalte daarvan in elke kamp word geëvalueer, dit kry ’n punt op ’n skaal van 1 tot 100 en word daarvolgens bewei.
WINSGEWENDE KUDDE
’n Doeltreffende koeikudde moet ’n speenpersentasie van minstens 85 hê, sê Mecki. Seleksie vir vrugbaarheid
is dus uiters belangrik. Wins word ook bepaal deur die wyse waarop die boer sy weiding benut. Die winsbepaler is die veebelading. Mecki werk die veebelading uit volgens kilogram biomassa (of lewende gewig van die hele kudde) per hektaar veld. Met goeie bestuur behoort die produksie per kilogram lewende gewig per hektaar 32-38% van die veebelading te wees. Teen 30 kg veebelading per hektaar is die produksie ongeveer 10 kg lewende gewig per hektaar, wat teen R30 per kilogram (speenkalfprys) op R300 produksie per jaar per hektaar uitwerk. Dit is moontlik danksy Mecki se goeie weidingbestuur, wat sy drakrag én produksie laat verdubbel het.
Die gebruik van geneties meerderwaardige bulle (volgens beraamde teelwaardes en ekonomiese seleksie-indekse) met uitstekende semengehalte dra by tot die kudde se winsgewendheid.
3 HOU DEEGLIK AANTEKENINGE
Akkurate aantekeninge is deel van Mecki se sukses. ’n Boer moet op die hoogte van die vereiste norme en riglyne wees om betyds besluite te kan neem. Die belangrikste riglyne is: Produksie (in kg/ha) moet minstens een derde van die veebelading (ook kg/ha) wees. ’n Speenpersentasie van meer as 85. Die verlangde groei van speenkalwers in droë toestande behoort 100-130 kg vanaf speen tot op 18 maande te wees.
Mecki meet die opbrengs in kilogram lewende gewig oor die kudde elke jaar haarfyn. Die totale kudde se eindgewig einde Augustus vanjaar, minus die totale kuddegewig begin September verlede jaar, plus verkope, plus vrektes en verliese (want dit is in kilogram geproduseer), minus aankope, gee die algehele kuddeproduksie oor die jaar. Aan die finansiële kant sal die gemiddelde prys per kilogram oor die jaar natuurlik laer wees weens die vrektes en verliese.
Lekkoste is een van die grootste uitgawes. Meet die kudde se lekinname om die individuele inname per bees uit te werk en die lekkoste per dag per bees te bepaal. Teken die jaarlikse algehele lekkoste aan en verseker optimale benutting.
4 BEMARKING
’n Kudde wat nie net speenkalwers of -lammers nie, maar eerder osse of hamels lewer, verleen meer buigsaamheid aan die boer, want dit is minder kwesbaar vir risiko’s en droogtes. Dit is winsgewender om osse te lewer wanneer die speenkalfprys tot onder 66% van die karkasprys daal. As dit tussen Februarie en Mei baie droog is, moet die boer sy veegetalle betyds minder maak.
GRAFIEK 3 toon die seisoenale prysindeks van 2000 tot 2015. Daarvolgens is daar ’n prysverskil van 9-10% tussen die middel en einde van die jaar. Gedurende ’n droogtejaar is daar ’n prysverskil van 40% tussen Januarie en Maart. Die verkoop van jong osse teen 300 kg in Januarie is winsgewender as speenkalwers (220 kg) gedurende die vorige Augustus of stoorosse (350 kg) in Mei.
5 FINANSIËLE OORWEGINGS
Pas die finansiële prosesse wat in enige onderneming geld, op die boerdery toe. Dit behels onder meer ’n jaarlikse begroting en ’n gedetailleerde opsomming van inkomste en uitgawes per eenheid (per hektaar en per koei of ooi waar dit moontlik is). Hou hoëkoste-uitgawes goed dop.
Werk die plaasinkomste of netto boerdery-inkomste sekuur uit. Dit is die som van die bruto inkomste waarvan die lopende koste afgetrek word. Die netto boerdery-inkomste behoort minstens 50% van die bruto boerdery-inkomste te wees. Die netto wins is die netto inkomste waarvan huur en rente afgetrek is. Kapitaalprojekte behoort indien moontlik in moeilike tye afgeskaal te word.
6 BESTUUR ARBEID
Arbeid is een van die grootste produksieuitgawes op ’n veeplaas, maar baie boere gee te min aandag daaraan. “Ons sal meer toegespits moet wees op arbeidsbestuurspraktyke, en dit gaan nie net oor betaling nie, maar oor menslike verhoudings,” sê Mecki.
Hy sê opleiding is baie belangrik. ’n Toegewyde, gemotiveerde groep werkers lewer een van die belangrikste bydraes tot ’n suksesvolle boerdery. “As jy mense verantwoordelikheid gee, is dit verbasend watter energie daaruit kan kom en watter waarde hulle kan toevoeg.”
Wanneer groter verantwoordelikhede oorgedra word, doen dit die wêreld se goed aan sy produktiwiteit.
7 BENUT EN PAS TEGNOLOGIE TOE
Daar is moderne tegnologie beskikbaar om die boer met sy bestuur by te staan: Outomatiese weegstasies werk inligting oor voerinname en groei uit. Mecki en sy swaer, mnr. Ebbi Fischer, het ver-
lede jaar ’n GrowSafe-voerstasie op Ebbi se plaas by Hochfeld geïnstalleer (“Voeromsetting nou per gram gemeet”, Landbou Vee 2016). Daarmee werk hulle haarfyn uit hoe doeltreffend ’n bul se voerinname teenoor sy groei is. Hul doelwit is die seleksie van doeltreffender diere. Daarmee saam gaan elektroniese oorplaatjies wat op ’n rekenaar registreer wanneer ’n bees geweeg word sodat die gewig outomaties by die betrokke bees se inligting oor byvoorbeeld geboortes en inentings gevoeg kan word. Ultrasoniese skandering meet karkaseienskappe sodat daardie beeste geselekteer kan word om vleisgehalte te verbeter. Rekenaarprogramme vir talle toepassings en rekordhouding. Met selfoon toepassings kan’ n boer data, soos gewig en genetiese eienskappe, aanteken en selfs gevorderde seleksie doen. Inligting oor vrugbaarheid moet ook op ’n rekenaar aangeteken word. Afstandswaarneming deur middel van satelliet tegnologie stel’ n boerin staat om die toestand van sy weiding dop te hou.
GENETIESE VORDERING
Die verbetering van ’n kudde se vrugbaarheid is slegs moontlik as ’n boer bulle en ramme met goeie syfers vir vrugbaarheid gebruik.
Wat vleisbeeste betref, moet hy koeie wat vroeg gekalf het en vroegryp verse selekteer om met dié bulle gepaar te word. Dit verseker genetiese vordering en verbeter winsgewendheid. Mecki beklemtoon dat elke vroulike dier se reproduktiewe prestasies aangeteken moet word. Selekteer vroulike diere wat ná die eerste kalf weer maklik dragtig raak, aangesien eerstekalfkoeie dikwels ’n langer tyd nodig het om weer dragtig te raak. In die seleksieproses moet die boer voorrang gee aan koeie met ’n lae beraamde teelwaarde vir die aantal dae tot kalf (vandat sy gedek is) en bulle met ’n groot skrotumomtrek. Albei is eienskappe vir hoë vrugbaarheid.
Vermy ekstreme gevalle met groei en konsentreer eerder op koeie met ’n beraamde teelwaarde vir ’n lae volwasse gewig.
Breedplan het beraamde teelwaardes vir gewenste karkaseienskappe, soos groot oogspier oppervlakte en rib-en kruisvet. Ander vleisgehalte-eienskappe word tans bepaal. “Dit gaan oor ’n beter eetervaring vir die verbruiker.” Ander beraamde teelwaardes waarvoor die boer moet selekteer, sluit in ekonomiese indekse (in randwaarde) vir die produksie-omgewing en markte, voer doeltreffendheid( netto voerinname) wat die wins verhoog omdat doeltreffende diere minder vreet om ’n gegewe teiken met groei te behaal, asook genomika en genotipering. Laasgenoemde twee is die nuutste hulp- middels wat vir Suider-Afrika ontwikkel word sodat boere nóg akkurater vir gewenste eienskappe kan selekteer. Deelname aan die vleisbeesgenomikaprogram met die samewerking van die Landbounavorsingsraad is noodsaaklik vir telers sodat kommersiële boere uiteindelik winsgewender met beter teelmateriaal kan boer.
WAARDETOEVOEGING
Boere kan hul inkomste verhoog deur sover moontlik waarde by hul produk te voeg. Dit sluit os- en hamelproduksie in. “Wees trots op jou produk en volg verkope op om klantetevredenheid te monitor. Dink altyd aan die finale produk wat by die verbruiker gaan beland. Jy moet ’n produk van topgehalte lewer, nie ’n kommoditeit nie.”
Seleksie vir meerderwaardige genetiese eienskappe is die eerste stap in waardetoevoeging.
WEES BETROKKE
Mecki, wat meer as 18 jaar lank by die georganiseerde landbou betrokke was, sê dit is noodsaaklik dat boere landbou-instellings moet ondersteun om hul stemme op nasionale vlak en by medebelanghebbendes in die waardeketting te laat hoor. Só word ’n belangrike skakel tussen boere, die bedryf en die regering gevorm. “Ons sal moet saamstaan in landbou-organisasies, die strukture agtermekaar kry en dit steun. Niemand gaan ons hoor as ons nie ’n gesamentlike stem het nie.”