NET DIE TYD SAL LEER

Kenners meen die Onteieningswet op sigself bedreig nie eiendomsreg nie, maar kommer heers steeds oor sekere bepalings.

DIE Onteieningswet, wat nou net pres. Jacob Zuma se handtekening kort om wet te word, gee nie aan die Regering magte wat hy nie voorheen gehad het nie. Trouens, die staat was nog altyd by magte om grond vir grondhervorming onder markwaarde te onteien, maar het dit nie gedoennie.

Só sê prof. Elmien du Plessis, kenner van onteieningswetgewing aan die Noordwes-Universiteit. Sy het verlede week gereageer op kommer dat dié wetgewing die einde van die “gewillige koper, gewillige verkoper”-benadering tot grondhervorming beteken.

“In dieselfde asem kan ek sê dit is ook onmoontlik om grond sonder vergoeding te onteien tensy die Grondwet verander word. Die nuwe wet bied eerder groter beskerming aan die eienaar omdat die staat verplig word om eers ’n ooreenkoms te probeer beding.”

Die Nasionale Vergadering het die wet voorverlede week goedgekeur nadat agt jaar lank aan wysigings aan die huidige Wet op Onteiening (Wet 63 van 1975) gewerk is om dit in ooreenstemming met die Grondwet te bring.

Du Plessis het aan Landbouweekblad gesê enige wet kan natuurlik verkeerd geïmplementeer word, maar dit beteken nie Mnr. Nico Groenewald daar is fout met die wet nie.

“Volgens my ervaring het die Departement van Openbare Werke nog altyd die onteieningswetgewing korrek nagekom. Wat grondhervorming betref, kan ek nie sien hoe die onteieningswetgewing iets gaan verander as die staat in die afgelope 20 jaar grondhervorming nie doeltreffend kon toepas nie.”

GRYS GEBIEDE

Mnr. Nico Groenewald, hoof van Agribesigheid by Standard Bank, sê die wet sal nie die bank se benadering drasties verander nie. “Ons gaan nie ons modus operandi verander nie en ons gaan ook nie ons leningskrane toedraai as gevolg van die wet nie. Ons wag vir die howe om die grys gebiede in die wet te toets, soos die begrip ‘openbare belang’.

“Waarna ons wél gaan kyk, is om ander tipe finansiering te doen as om so swaar te steun op grond as sekuriteit. As gevolg van ons geskiedenis is dit ’n redelike kopskuif wat gemaak moet word. Daar is verskillende redes daarvoor. Gaan kyk byvoorbeeld bo en behalwe die wet na wat die koste van produksiemiddele deesdae is, teenoor wat die grond werd is.

“Ek meen sowat 65% van die bank se blootstelling aan die landbou is versekureer deur Dr. Anthea Jeffery grond. Dit is dus ’n veilige hawe vir enige finansier.

“Ek meen hierdie wet gaan dit nou net meer relevant maak dat ons gaan kyk na verskillende maniere van finansiering.”

Dr. Piet Croucamp, politieke ontleder, glo die onteieningswetsontwerp is nie só drakonies as wat algemeen gedink word nie.

“As ’n mens, nes die Suid-Afrikaanse Instituut vir Rasseverhoudinge (IRV) doen, die wetgewing in konteks plaas van ander stukke wetgewing wat aan die Regering wyer magte gee om by eiendomsreg in te meng, kan jy die kommer verstaan. Die voornemens van die staat word egter deur die regstelsel gepolisieer.

“Ek stem saam daar kan kommer wees oor die staat se interpretasie van die onteieningswetgewing en die uitvoering daarvan, maar daar sal regstelling deur die howe wees indien dit uitgebuit word.”

Croucamp sê op ’n skaal van bedreigings teen die landbou, sal hy dit nie onder die boonstes plaas nie. “Dinge soos die gevolge van die droogte en die ekonomie is veel eerder dinge waaroor boere hulle moet kwel.”

Volgens Agri SA se regs- en beleidsraadgewer, me. Annelize Crosby, is boere se twee groot kwellings dat die staat in die toepassing van die wet as ’n standaardbenadering minder as markwaarde se vergoeding sal aanbied, asook die koste verbonde daaraan om dan ’n dispuut in die howe te beveg.

“Ons sal in elk geval die toepassing daarvan fyn in die oog hou en, indien nodig, sal Agri SA toetree om boere by te staan.”

EIENDOM

Dr. Anthea Jeffery, hoof van beleidsnavorsing van die IRV, sê die gebruik van Artikel 25 van die Grondwet se definisie van eiendom maak verskeie soorte eiendom, soos vee en ander roerende bates, myne, en dalk ook plase en ander lopende ondernemings, kwesbaar vir onteiening. Saam met die grond bekom die staat “ook onroerende verbeterings, toerusting, voertuie en ander roerende bates”, sê sy. Jeffery sê dit is tans nie duidelik of dié definisie ook bates, soos ’n pensioenfonds, insluit nie.

As ’n eiendom onteien word, word die verband op so ’n eiendom ook beeïndig. Die moontlikheid bestaan dat die vergoeding vir die onteiende eiendom nie genoeg is om die uitstaande lening te betaal nie. Die onteiende eienaar bly dan steeds verantwoordelik vir die uitstaande bedrag op sy lening.

–