VEEARTSE MAAN OOR KITSTOETSE
Waak teen onetiese en onakkurate kitstoetse vir dieresiektes, waarsku die SA Veterinêre Wetenskaplike Forum.
Kitstoestande vir algemene siektes en toestande, soos voëlgriep, Newcastlesiekte, besmetlike misgeboorte (BM), tuberkulose by beeste, bek-en-klouseer, omlope, hondesiekte, hondsdolheid, en nog meer, is beskikbaar. Dit is vir gebruikers aantreklik omdat dit goedkoop en vinnig is, en vervaardigers het vinnig daaruit voordeel getrek. In sommige gevalle kom egter opvallende akkuraatheidsverskille tussen kitstoetse voor, waarsku die forum.
Boere behoort versigtig te wees en moenie alle sogenaamde spesialiste vertrou nie, veral as hulle beweer dat hul algehele siektebeheer met ’n bepaalde kitstoets kan doen, maan die forum. “Siektes en ander toestande van diere word met ’n groot verskeidenheid toetse deur veeartse, wetenskaplikes en in laboratoriums gediagnoseer en die getalle van sulke toetse neem steeds toe.
“Kitstoetse is al vir baie jare beskikbaar, waarvan die swangerskapstoets seker die bekendste is. Toestelle vir kitstoetse is by aptekers beskikbaar, hoef nie koud gehou te word nie en kan deur gewone mense sonder enige wetenskaplike opleiding gebruik word.
“Met elke kitstoets word egter gewaarsku dat die uitslae met ’n veearts of mediese praktisyn bespreek en bevestig moet word. Ingewikkelder kitstoetse moet in ’n laboratorium gedoen word, maar het die voordeel dat uitslae vinnig beskikbaar is.
“Akkurate kitstoetse wat korrek gebruik word, veral drukgangtoetse, bring baie voordele mee. In die hande van kundiges voorsien hulle nuttige aanduidings vir verdere toetse en ondersoeke om die toestand te bevestig,” sê die wetenskaplikes van die forum.
SIFTING
Siektes word gewoonlik met twee of meer toetsstelsels gediagnoseer. ’n Siftingstoets word eers ingespan om moontlike toestande aan te dui. Siftingstoetse, soos die Rose Bengal-toets vir BM, is gewoonlik vinnig en goedkoop, maar net nie so akkuraat soos ’n tweede, bevestigende toets nie. Bevestigingstoetse is dikwels tydrowender en duurder as die siftingstoets.
In party gevalle is daar opvallende akkuraatheidsverskille tussen kitstoetse, maan die wetenskaplikes. “Die buiteverpakking is maklik genoeg om te ontwerp en alle kitstoetse kan ewe aantreklik voorkom. Die bewerings wat in die voubiljet gemaak word, is nie noodwendig akkuraat nie.
“Jy kan ook nie volgens die prys oordeel nie, want ’n swak produk kan uitermatig duur wees. Die kitstoets kan in die land van oorsprong akkuraat wees, maar nie in Suid-Afrika nie, waar ander stamme van die siekte kan voorkom. Die kitstoets kan wel akkuraat vir beeste en skape in die land van oorsprong wees, maar nie vir inheemse Suid-Afrikaanse rasse nie. Ander kitstoetse is dalk te sensitief vir die land. Baie BM-toetse kan waardevol wees in ’n land waar die siekte grootliks uitgeroei is, maar nie in Suid-Afrika nie waar baie inentings gebruik word en BM algemeen voorkom.
“Van die toetse is teen kamertemperatuur stabiel, maar ander moet koud gehou word. Dit is nie moontlik om dit net met die oog vas te stel nie.
“Wees op jou hoede. Gebruikers behoort die swak kitstoetse self te kan identifiseer, maar dis om twee hoofredes nie moontlik nie. Die eerste is dat die owerhede aanmeldbare siektes akkuraat moet kan bepaal om die korrekte beheermaatreëls om verspreiding te voorkom, in te kan stel. Onder die lys kitstoetse is baie sulke aanmeldbare siektes.
“Die tweede rede is in- en uitvoerbeheer. Die owerhede in Suid-Afrika en ander lande wil nie siek diere en hul besmette produkte invoer nie; daarom is daar verpligte toetse voor en gedurende die invoerproses. Min kitstoetse is al deur die internasionale dieregesondheidsorganisasie (OIE) goedgekeur.”
DEPARTEMENT VAN LANDBOU
Die forum voeg by dat die Suid-Afrikaanse Departement van Landbou, Bosbou en Visserye sulke toetse vir binnelandse gebruik moet evalueer en goedkeur, veral wat aanmeldbare siektes betref.
Die regulasies maak voorsiening vir die vergelyking van die toets met bestaande toetse op ’n groot aantal Suid-Afrikaanse diere. Die vergelykende toets moet deur die Nasionale Akkreditasiestelsel (Sanas) se geakkrediteerde laboratoriums gedoen word, wat al die korrekte prosedures wat deur Sanas neergelê word, moet volg. As die vergelykingstoets goed afloop, moet die uitslae aan die Departement van Landbou gestuur word. As hy dit goedkeur, mag die toets in Suid-Afrika gebruik word.
Daar is ander redes om onetiese kitstoetse te vermy. In die verkeerde hande kan sulke kitstoetse ongewenste gevolge hê. ’n Kitstoets kan, byvoorbeeld, voor veilings diere wat positief vir ’n siekte toets, vinnig identifiseer. Dié diere word dan verwyder. Die res van die groep, wat waarskynlik draers is, word dan as “negatief getoets” verkoop.
’n Ander probleem wat kan voorkom, is dat ’n dier onnodig geslag word as hy/sy as vals-positief geïdentifiseer word.
“’n Vals-negatiewe hondsdolheidstoets kan die gevolg hê dat die besmette hond nóg meer mense byt. Niemand sal dus betyds mediese hulp besoek nie.”
Dit sou verstandig wees om ’n kenner op dié gebied te raadpleeg of om ’n staatsveearts of ’n verteenwoordiger van die departement
te kontak om vas te stel of ’n bepaalde toets aanvaarbaar is voor jy jou diere laat toets, is die forum se raad.