GEDENKNAALD VIR ’N VELDKORNET OP DARLING
Op die plaas Kraalbosdam by Darling herinner ’n 13 m hoë gedenknaald aan die suidelikste skermutseling in die Anglo-Boereoorlog.
Omdat almal moes vlug, is die swaar gewonde Hildebrand in die donker in ’n ystervarkgat weggesteek.
Mnr. Barry en mev. Anet Burger en hul seun Chrisjan boer die afgelope tien jaar op Kraalbosdam, 6 km noord van Darling, een van die oudste plase in die distrik. Die plaas, met die datum 1742 op een van die geboue uitgekerf, het voorheen geslagte lank aan die familie Loedolff behoort. Barry en Anet is gebore Natallers wat Kraalbosdam se geskiedenis koester.
“Die geskiedenis is baie belangrik vir ons,” vertel dié egpaar, wat die outentieke plaashuis gerestoureer het voor hulle die perdestal met sy klei-en-klipvloer en oregondennehoutwerk in ’n kerkie met loodglasvensters omskep het. Later het hulle ’n onthaallokaal in die destydse waenhuis met sy swaar geelhoutbalke ingerig. Hulle het ook oregondennehout uit die oorspronklike varkhokke gehaal en dit as ’n basis vir ’n reuse-eettafel en kroegeenheid in die gewese waenhuis gebruik. HILDEBRAND STERF
Die Burgers se kinderjare in Noord-Natal was gevul met verhale en terreine van veldslae uit die Anglo-Boereoorlog.
Ongeveer 300 m van die ou huis op Kraalbosdam staan Klipberg. Daar het die suidelikste skermutseling van die oorlog in die Kaapkolonie op 12 November 1901 uitgebreek. Op dié snikhete namiddag is veldkornet C.P. (Casparus) Hildebrand ernstig gewond terwyl hy en sy 300 manskappe aan die terugval was. Omdat almal moes vlug, is die swaar gewonde Hildebrand in die donker in ’n ystervarkgat weggesteek – ongeveer 1 km van die slagveld af. Sy makkers se plan was om hul veldkornet later die nag te gaan haal, maar weens die donker en die vrees vir hernieude gevegte kon hulle hom nie daardie nag opspoor nie.
Die volgende dag het Klaas Papier, ’n skaapwagter, op sy lyk afgekom. Hy en die destydse plaaseienaar, ene G. Loedolff, het Hildebrand in lakens toegedraai en net daar begrawe.
’n Paar maande later is Hildebrand in ’n behoorlike kis herbegrawe, op dieselfde plek waar hy sy laaste asem uitgeblaas het. ’n Marmergrafsteen het gevolg.
In 1937 het sy makkers gesê hulle wil ’n gedenknaald op die terrein oprig. Die hoeksteenlegging daarvoor is tydens die 16 Desember-herdenking van 1939 gehou. Dertig van sy oudstrydermaats was teenwoordig. Die gedenknaald is presies ’n jaar later onthul en sowat 12 000 feesgangers het die amptelike onthulling bygewoon.
Die eienaar van Kraalbosdam en die NG gemeente op Darling is sedertdien saam verantwoordelikheid vir die instandhouding van dié betonstruktuur. DIEP PUT
Die wapad het destyds oor die grond geloop. Daarom is die ou suipings, ’n handgemaakte put en voerbakke sommer na aan die huis gebou. “Volgens oom Thysie Loedolff, die vorige eienaar, is die put een van die diepste handgemaakte putte in die WesKaap,” vertel die Burgers.
Wat is die kosbaarste oudheid op hul plaas? Anet se oë blink: “Die kosyn en deurdrumpel in die ou huis. Dié deur se skarniere is ook uniek. Dit werk met ’n pennetjie wat deur die skarniere steek. As ek daardie deurgetrapte drumpel so bekyk, wonder ek wie het in die verlede daaroor geloop; watter vreugde en hartseer daar beleef is.”
Sarie Marais-Nell woon in die Swartland. Sy het na historiese skatte op plase gaan soek om vervloë dae se gebruiksvoorwerpe en bouwerk te bewonder.