REUSETAAK LÊ VOOR GRONDEIS-KOMMISSIE

NAGENOEG 7 000 onafgehandelde grondeise moet binne die volgende 14 maande afgehandel word. Operasie Phakisa het dié teiken aan die Kommissie vir die Herstel van Grondregte gestel, en me. Nomfundo Gobodo (foto), hoofgrondeisekommissaris, het onlangs aan die Parlement se portefeuljekomitee vir landelike ontwikkeling en grondhervorming uiteengesit hoe hulle beplan om dié mikpunt te bereik.

Volgens Gobodo is altesame 6 989 van die nagenoeg 80 000 eise wat ingedien is, nog nie afgehandel nie. Teen einde Desember verlede jaar was 79 212 eise afgehandel. Gobodo het verduidelik die verskil in die syfers is omdat daar op party eisvorms meer as een stuk grond geëis is.

“Jy kan tien grondregte op een eisvorm hê. Ons het voorheen net die eisvorms getel en nie die grondregte nie.”

Sy het verder verduidelik dat sommige familielede elkeen ’n eis vir ’n spesifieke stuk grond ingestel het en nie as ’n eenheid nie.

HULPBRONNE

Vir die kommissie om die doelwit te bereik, sal hy verskeie administratiewe en besigheidsprosesse moet hersien om ou eise te bespoedig. In 2015 het die kommissie aangedui sy navorsingspan het nie die vermoë om die eise voldoende na te vors nie. Junior personeel van die Departement van Landelike Ontwikkeling en Grondhervorming sonder navorsingskundigheid is met die navorsing belas.

Maar nadat die nuwe ronde grondeise – wat in 2014 ingestel is – verlede jaar deur die Grondwethof ongeldig verklaar is, kan geld en hulpbronne wat vir nuwe grondeise bewillig was, nou aangewend word vir die ou eise.

Gobodo het gesê deur die afgehandelde 79 212 eise is 3,3 miljoen hektaar grond aan begunstigdes oorgedra en R11,63 miljard se vergoeding uitbetaal. As diegene wat vir geldelike vergoeding gevra het, eerder die grond geneem het, sou ’n verdere 2,7 miljoen ha grondregte herstel kon word.

Die koste van die afgehandelde eise is R36,5 miljard.

AFGEHANDEL?

’n Eis word as afgehandel beskou wanneer die navorsing voltooi is, die geldigheid daarvan bepaal is en die Minister vir Landelike Ontwikkeling en Grondhervorming dit bekragtig het.

’n Eis word as gefinaliseer beskou wanneer die vergoeding aan die begunstigde uitbetaal is of die titelakte van die grond in die naam van die begunstigde geregistreer is. Die kommissie beoog om 1 001 eise in die huidige boekjaar af te handel en wil 724 eise in die huidige boekjaar finaliseer, 832 in die 2018’19boekjaar en 865 in die 2019’20boekjaar.

LANDBOUGROND

Komiteelede wou by amptenare weet hoeveel van die 3,3 miljoen hektaar grond wat oorgedra is, is landbougrond. Volgens me. Candith MashegoDlamini, adjunkminister vir landelike ont wikkeling, is dié grond egter nog nie gekategoriseer nie omdat die nasionale grondoudit nog nie afgehandel is nie.

Me. Leona Archary, adjunkdirekteurgeneraal vir landelike infrastruktuurontwikkeling en waarnemende direkteurgeneraal, het gesê die grondoudit rakende private grond het reeds voor die kabinet gedien. Dit is terug na die departement gestuur om verfyn te word en sal hopelik weer voor einde Mei voor die kabinet dien, waarna dit bekend gemaak sal word.

Volgens dié oudit besit die staat sowat 26 miljoen hektaar (22%), en private entiteite 96 miljoen hektaar (78%). Die departement het in dié oudit gesukkel om die rasprofiel van private eienaars te bepaal omdat die aktekantoor sedert 1994 nie vir ras voorsiening maak nie.

‘Ons het voorheen net die eisvorms getel en nie die grondregte nie.’