SAMEWERKING KAN DRUK OP SANDVELDBOERE VERLIG
AARTAPPELBOERE in die Sandveld behoort beter saam te werk, nie net om omgewingshulpbronne suksesvoller aan te wend nie, maar ook ter wille van finansiële oorlewing.
Mnr. Jan van Zyl is die voorsitter van die Sandveldse Aartappelkwekersorganisasie (Sako). Hy het op die liggaam se jaarvergadering op Lambertsbaai gesê altesame 7 205 ha aartappels is in die vorige seisoen in die streek geplant, waarvan meer as 33 miljoen sakkies aartappels vir die vars mark gelewer is. Sowat 20% van die Sandveld se aartappelproduksie gaan na die verwerkingsmark.
“Ons is geleë in ’n reënvalstreek waar ons 12 maande van die jaar aartappels kan verbou. Ons sandgrond is arm, maar dit lewer ’n uitstekende produk. Die voordele wat ons in die Sandveld geniet, kom egter nie sonder probleme nie. Aartappelvirusse en hoë produksiekoste is twee van die grootste struikelblokke waarmee ons stoei.”
Volgens Van Zyl was daar die afgelope jaar die hoogste voorkoms van virussiektes tot nog toe in die Sandveld. Dit lei daartoe dat al hoe minder moere in die streek gelewer word.
“Hoe ons virusse bestuur, sal ons toekoms bepaal. Om die geleenthede te ontgin, moet ons mooi dink oor hoe ons ons medeboere sien – as vennote, mededingers of as die vyand?
“As ons vennote is, sal ons moet saamwerk om die markte te bestuur, maar nie te manipuleer nie.
“Te min van die produk is ook nadelig. Ons moet streef na volhoubaarheid en gesonde mededinging is goed.”
DRUK
Prof. Johann Kirsten, direkteur van die buro vir ekonomiese navorsing by die Universiteit Stellenbosch, het die druk op waterbronne en biodiversiteit in die Sandveld as ander omgewingswerklikhede aangedui. Hy meen dit is noodsaaklik dat boere saamwerk in ’n situasie soos hierdie waar winsmarges én hulpbronne onder druk is.
“Jy moet uitbrei, of nuwe, duur werktuie aanskaf, of jy moet begin dink aan die waardeketting. Jy kan nog waarde ontsluit deur die waardeketting beter te bestuur, maar dit beteken dan ook samewerking.”
Vertikale integrasie is ’n uiterste vorm van koördinasie. ’n Ander opsie is om horisontaal saam te werk.
“Ons moet saam aartappels pak, vervoer of bemark.
“Só bou ons vertroue, ruil inligting en kry bedingingsmag. Waarde moet beskerm word deur samewerking.”
Volgens Kirsten is daar ook ’n behoefte om produksiestelsels aan te pas en om te swaai na produksie met lae insetkoste. Dit is nie net kostebesparend nie, maar is ook tot voordeel van die omgewing.
“Wins en volhoubaarheid kan verbeter word deur samewerking, maar dis moeilik . . . amper teen ons aard en wese. Vermy konflik en apatie, want dis aspekte wat enige samewerking en saamstaan kan kelder.”
–