Ekonomie duik terwyl landbou kop optel
Ten spyte van die gunstige groeikoers vir die landbou, dui opeenvolgende negatiewe ekonomiese groeikoerse op ’n resessie. Krediet gaan moeilik bekombaar wees en boere moet waak teen slegte skuld.
Die ekonomiese groeikoers vir vanjaar se eerste kwartaal was ’n negatiewe 0,7%, maar vir die landbou was dit positiewe groei van 22,2%. Die syfers het skokgolwe deur die private sektor gestuur, want die -0,7% volg op die vierde kwartaal van verlede jaar se groeikoers van -0,3%.
Dié syfers beteken Suid-Afrika se ekonomie verkeer volgens die definisie in ’n resessie, met twee opeenvolgende kwartale wat negatiewe groei gerealiseer het. Vooruitsigte vir die res van die jaar is nie goed nie.
Die herstel in die landbou volg ná ’n paar kwartale se diep insinking weens die effek van die droogte. Die verwagting is dat die landbou se groeikoers en bydrae tot die ekonomiese groeikoers in die res van die jaar gunstig sal wees (sien GRAFIEK 1 ).
Die dilemma is dat die landbou se regstreekse bydrae tot die ekonomie relatief klein is. Op sigself kan die landbou nie ’n positiewe totale groeikoers realiseer nie.
Die eerste kwartaal se syfers toon huishoudings se besteding aan voedsel het in dié tydperk met sowat 0,7% gedaal (nadat inflasie i nag geneem is ). Dit klop met voedsel verwerkings maatskappye wat ook berig het dat verkope van sekere voedsel kategorieë in April en Mei vanjaar verder gedaal het.
In die rooivleisbedryf word tans bespiegel of verbruikers nie weerstand gaan opbou teen die heersende hoë pryse nie. Alle voedselverkope is besig om te daal en dít sal ’n mens oor ’n wyer spektrum ervaar; dit geld nie net vleis nie.
Dit gaan regtig sleg in ’n ekonomie as besteding aan voedsel in reële terme begin daal. Dit dui op ’n verslegtende ekonomiese situasie waarin werkloosheid ook bly groei.
Daarom is dit geen wonder dat die kredietgradering s agentskap Moody’s Suid-Afrika finaal in Junie afgegradeer het tot rommelstatus nie. Wat egter sleg is, is dat banke en ander groot Suid-Afrikaanse maatskappye se kredietgradering ook verlaag is. Dit is weens die swak vooruitsigte vir die ekonomie en dus instellings se vermoë om hul langtermynskuld te kan delg.
Onthou, banke, groot ondernemings en staatsondernemings reik effekte uit waarmee hulle hulself finansier. Die afgradering deur Moody’s beteken gewoon dat hul vermoë om die skuld te betaal, verswak het (weens die swak bestuur en swak prestasie van die ekonomie). Hulle sal vorentoe hoër rentekoerse moet betaal om hulself te finansier.
Dit geld ook staatseffekte wat die Regering gebruik om die tekort op sy eie begroting mee te finansier. Rentekoerse in die mark het duurder geword, al het die Reserwebank sy repokoers dieselfde gehou.
Dit is nie ’n maatstaf van wat in die ekonomie gebeur nie. Min banke bied nog krediet aan teen die prima rentekoers minus een of twee persentasiepunte. Die meeste finansiering word gedoen teen die prima rentekoers plus een, twee of drie persentpunte.
Al skep die Reserwebank dus die skyn dat rentekoerse nie verhoog is nie, is die werklikheid vir die man of vrou op straat dat krediet skaarser en duurder geword het. Dit beteken weer dit is moeiliker om krediet te kry vir nuwe beleggings en werkskepping (vir dié besighede wat nog vertroue geniet).
Gevolglik is Suid-Afrika in ’n afwaartse spiraal. Vertroue sal eers weer geskep moet word, wat waarskynlik ’n wyle gaan duur.
Die rand-dollar-wisselkoers bly tog sterker neig, ten spyte van Suid-Afrika se politieke en ekonomiese probleme. Dié situasie het egter eerder te doen met buitelandse faktore en die feit dat Suid-Afrika se rentekoerse baie hoër is as dié vir beleggings in Amerika of Europa. Die groot risiko is dat dié geld baie vlugvoetig is en oornag teruggeplaas kan word na Europa en Amerika, wat ’n vinnige en skerp val in die rand-dollar-wisselkoers kan veroorsaak.
Vanjaar en heel moontlik volgende jaar gaan ekonomies gesproke moeilike jare wees. Daarom sal dit raadsaam wees om baie spaarsamig met jou kontant om te gaan en jou besigheid konserwatief te bestuur.
Die groot risiko vir baie ondernemings is dat hulle produkte op krediet moet verkoop (boere ook) om dit van die hand te sit. Die dilemma is dat daar ’n groot toename in slegte skuld verwag word, wat al in die verlede menige besigheid gepootjie het.
LANDBOU SE PRODUKSIEGROEI
Die groei in landbouproduksie en dus die groot konstruktiewe bydrae daarvan tot die ekonomie is die resultaat van veel groter oeste in die somersaaigebiede – nie die resultaat van groter beleggings en meer vertroue nie. Die meeste sektore in die ekonomie het juis negatiewe groeikoerse gerealiseer.
GRAFIEK 2 toon die jongste gegewens van die Departement van Landbou, Bosbou en Visserye ten opsigte van die bruto inkomste in die landbou vir die jongste jaar op ’n April-tot-Maart-grondslag. Daarvolgens het die bruto produksiewaarde in 2016-’17 sowat 9% gestyg tot R257 miljard en die landbou se netto inkomste met 17,4% tot R135 miljard. Besteding aan aangekoopte produksiemiddele het met 7% gegroei.
Onthou, dit was normale uitgawes. Met ’n veel beter opbrengs sal ’n mens egter nog in die tweede en derde kwartaal ook sterk groeisyfers sien teenoor ’n jaar gelede se resultate weens die droogte.
Dit gaan egter nie genoeg wees om die totale ekonomiese groeikoers ’n gunstige rigting te laat inslaan nie.
Vervaardiging kan wél ’n hupstoot kry danksy die groter oeste. Dit gebeur aangesien die onregstreekse bydrae van die landbou via verwerking en die verskaffing van produksiemiddele op sowat 20% geraam word.
Afgesien van die groter somergraanoeste is daar egter ’n groot inkrimping in die vleisbedryf se produksie, met heelwat minder diere wat geslag word. Dit sal ook in ’n stadium ’n uitwerking hê, gegewe die feit dat die vleis- bedryf die grootste in die landbou is.
VERLOOP VAN PRYSE
In die afgelope jaar was die pryse wat boere vir hul produkte gekry het, gemiddeld 8,9% hoër as in die vorige jaar. Dit skep egter ’n skewe beeld, want as ’n mens na die verskillende bedrywe kyk, het pryse uiteenlopend gereageer, soos in GRAFIEK 3 aangetoon word.
Slegs in die veebedrywe was pryse in Maart vanjaar hoër as in verlede jaar. Dit is die droogte se uitwerking, met die aanbod van slagvee wat gedaal en pryse laat styg het.
In die algemeen het die pryse van produksiemiddele heelwat gestyg. As ’n mens na prysverloop en die pryse van produksiemiddele kyk, het heelwat bedrywe ’n knyptang-effek ervaar, hoewel die Departement van Landbou dit nie so voorhou nie.
Die effek van die huidige resessie kan die landbou knou, want die data toon dat voedselverkope daal. Dit sal noodwendig deurwerk na prysdruk op produksievlak.
Die feit dat werkloosheid styg, is ook nadelig, want as bykans 28% van die potensiële werksmag geen werk en inkomste het nie, het dit ’n nadelige uitwerking op die verbruik van voedsel- en veselprodukte.
Afgesien van die bogenoemde newe-effekte werk banke se sakemodel só dat hulle in tye van’ n verswakking in die ekonomie hul krediet verlenings vereistes baie strenger maak. Dit veroorsaak dat in moeiliker ekonomiese tye – as jy juis krediet nodig het om deur die onderste punt van die siklus te kom – krediet skaarser en duurder raak.
Die ekonomiese groeikoers gaan na aan nul bly of negatief wees en Suid-Afrika sal dus in ’n resessie bly. Rentekoerse in die mark gaan hoër wees, al het die Reserwebank nie amptelik rentekoerse verhoog nie.