Meer geld met dekgewasse? 3 Vrystaatse boere sê ja!
Boere in Suid-Afrika se somersaaigebiede besef ál meer dat dekgewasse nie net noodsaaklik vir grondherstel is nie, maar ten minste in sommige jare ’n winsgewender opsie as kontantgewasse kan wees, veral as dit bewei word.
Vir mnr. Ashley Whitfield, vierdegeslagboer van die plaas Belvedere tussen Viljoenskroon en Kroonstad, het ’n kombinasie van stygende produksiekoste, luierende opbrengste en die afgelope rekorddroogte die deurslag gegee.
“Toe ek in 1983 begin boer het, het ek 20 kg stikstof en 10 kg fosfaat per hektaar toegedien om 1,5 ton sonneblomsaad per hektaar af te haal. Nou het ons hierdie geneties gevorderde saad wat in party dele van Suid-Afrika glo selfs 4 ton sonneblomsaad per hektaar lewer, maar die kunsmismaatskappy se aanbevelings is nou drie keer soveel stikstof. Die fosfaat wat jy moet toedien, is 15 kg per hektaar en terwyl ons voorheen geen kalium toegedien het nie, is die aanbeveling nou 7,5 kg per hektaar. Dan het daar nog ander elemente ook bygekom.
“Ten spyte van al die genetiese vordering en bykomende kunsmis haal ons nogtans meestal steeds dieselfde opbrengste af.
“Dit is omdat ons nie meer organiese materiaal en koolstof in ons grond het nie. Ons het ons grond oor 150 jaar vernietig. My oupagrootjie het eers in die jare dertig kunsmis begin gebruik, want teen daardie tyd was die organiese materiaal in die grond uitgeput.”
Die enigste manier om die koolstofsiklus in sy grond weer te aktiveer en die koolstofreserwes op te bou, is om met dekgewasse te begin, sê Ashley. “Dit help nie jy doen net geenbewerking en los plantmateriaal bo-op die grond nie; jy moet ondergronds ook sake regstel, met lewende wortels van ’n mengsel dekgewassoorte. Dan sal jy stelselmatig weer ál minder kunsmis kan gebruik.”
Hy noem die voorbeeld van ’n nuwe stuk grond waarop hy vanjaar mielies geplant het. Op ’n deel van die lande was vir ’n paar jaar aangeplante gras, teenoor die res waarop kontantgewasse verbou was. Toe hulle vanjaar gestroop het, was die gemiddelde opbrengs op daardie stuk grond 9,25 ton per ha, maar op die deel waar voorheen gras was, het die stropermonitor gedurig 11-12 ton per hektaar gewys.
‘HOU OP PLANT AGTER SKULD AAN’
Ashley sê hy het twee seisoene gelede, in die middel van die droogte, besef dit help nie hy plant nie, “want dan plant jy net agter skuld aan.
“Nou wat maak jy met jou lande? Só ’n tyd dwing jou om te verander, wat ook maar goed is, anders verval jy net nog verder in jou gemaksone.”
Hy het besluit om ’n land akkerbone te plant, wat ’n groot sukses was.
Intussen het hy ’n nuwe werktuig uit Australië ingevoer, ’n diamantvormige skyfeg van die ingenieursfirma Kelly.
Dié werktuig span ’n reeks van vier skyfkettings in, wat in die vorm van ’n diamant gerangskik, om oesreste op die grond fyn te kap en vlak in te werk. Dit is nie net geskik
vir saadbeddingvoorbereiding nie, maar bekamp ook onkruid. Dis veral nuttig in die bestryding van weerstandbiedende onkruid, soos skraalhans die afgelope seisoen. Dit ontwortel die onkruidplante letterlik en kap dit dan saam met die ander plantreste op.
Die twee voorste kettings dolwe ’n vlak lagie bogrond boontoe en die twee agterste kettings draai dit weer ondertoe en meng dit met die verwerkte plantreste.
In die begin van verlede jaar het Ashley besluit om 65 ha aan twee winter-dekgewasmengsels af te staan. Groter sade het hy met ’n Fan Jet-strooier, wat hy voor aan die trekker gemonteer het, breedwerpig uitgestrooi. Daarna het hy nog ’n slag die Kelly-eg daaroor getrek om te verseker dit word diep genoeg geplaas. Geen planter was nodig nie.
Die fyner sade het hy ook met die strooier uitgestrooi, maar hulle net met drie rolmoere vasgerol wat hy by ’n plaaslike ingenieursfirma laat maak het in ruil vir skroot-afval van die plaas.
Die eerste helfte van die 65 ha het hy begin
Maart met ’n mengsel van swarthawer, stoelrog, korog, boor-, Nooitgedacht- en Groundhog-radyse, asook geënte wiekesaad beplant.
Die tweede helfte van die 65 ha dekgewasse het hy twee maande later geplant. Dit was ’n mengsel van swarthawer, kanola, Tonic-plantain, Chicory Choice-sigorei, Spitfire Cabbage-boerkool, erte en Australiese rape (Australian Purpletop).
Oor hoe jy besluit watter sade in jou dekgewas-mengsel moet wees, sê Ashley die beste riglyn is om te gaan kyk wat reeds op jou plaas groei, soos mielies, sonneblomme en
voersorghum. Gebruik onder meer enige saad wat jy kan terughou, is sy raad.
Ashley is vas oortuig dat geenbewerking net een van die skakels in die bewaringslandbou-ketting is. “Dit help nie jy doen dit sonder die dekgewasse nie.”
Hy het dus besluit om by dekgewasse te begin en beskou die Kelly-eg as een van die gereedskapstukke in die gereedskapskis om uiteindelik by geenbewerking uit te kom.
Die eg verbruik 3,5 liter diesel per uur, en het al tot 246 ha in 24 uur bewerk. Dit werk gewoonlik 2,5 cm tot 5 cm diep.
NOG VILJOENSKROON-LESSE
Mnr. Cobus van Coller, ook van die distrik Viljoenskroon, sê hy het in 2006 al met dekgewasse begin eksperimenteer, destyds met akkerbone. Die afgelope twee jaar gee hy voluit aandag aan hierdie komponent.
In verlede jaar se droogte het hy ’n derde van sy lande met dekgewasse beplant met sy geenbewerkingplanter en vanjaar ’n tiende met ’n winterdekgewas, hoofsaaklik hawer.
Hy sê hy plant nog nie mengsels nie omdat dit nog ’n probleem is om die regte mengsels te kry wat in sy gebied werk. Hy plant alles op droëlande.
Cobus se somerdekgewasse, tot dusver nog hoofsaaklik voersorghums, plant hy met ’n 4:2:1-kunsmismengsel van sowat 100-150 kg per hektaar, en die winterdekgewasse sonder enige bemesting. Sy skape en beeste bewei die dekgewasse en word daagliks met behulp van elektriese drade verskuif.
Die besluit om ’n dekgewasland te bewei word deur die oorspronklike mikpunt bepaal: As die dekgewas ’n bedekkingslaag moes opbou, moet jy dit liefs nie laat afwei nie. Saadkoste wissel van R200-R1 000/ha. Cobus het tot dusver die volgende geleer:
■ Moenie net dekgewassaad uitstrooi en hoop dit kom op nie. Doen dieselfde moeite daarmee as met kontantgewassaad. “As jy mielies plant, moet minstens 96% van die saad opkom. Dieselfde geld jou dekgewasse.”
■ Bou ’n geskikte planter as jy nie een het nie, of gaan kyk by ander boere wat dit al gedoen het, na wat vir hulle werk.
■ Wees baie bewus van die chemiese middels, veral breëblaaronkruiddoders, wat jy vroeër toegedien het as jy ’n dekgewas kies. Maak seker só ’n middel se nawerking gaan nie die dekgewas benadeel nie. Atrasien kan byvoorbeeld maklik radyse benadeel, en die nawerking van Euro Lightning (reg. nr. L8436, Wet 36 van 1947), wat algemeen op sonneblomlande toegedien word, duur agt tot nege maande.
■ Vra raad sodat jy nie onnodig skoolgeld hoef te betaal nie. Dié boere wat aanvanklik met geenbewerking begin het, het reeds die skoolgeld betaal. Dekgewasse is nou die volgende vlak. Doen ook eers proewe op kleiner skaal (20-50 ha) om te kyk watter gewasse op jou plaas gaan werk.
■ Besluit wat jou doel met ’n bepaalde dekgewas is. As jy jou grond se struktuur wil verbeter en verdigting wil teenwerk, is radyse ’n goeie opsie. As jy egter die laag plantmateriaal op jou grond wil opbou, is iets soos voersorghum die antwoord.
EN IN DIE OOS-VRYSTAAT . . .
Die Theunissens van Bethlehem sê hul sukses met lammers op dekgewasse het hulle al vir twee seisoene laat besluit om nie mielies of sojabone te plant nie. Hul syfers regverdig dié besluit.
Boere in hul omgewing stroop vanjaar rekordopbrengste van nagenoeg 8 ton per hektaar mielies en 3 ton per hektaar sojabone. Teen die heersende lae pryse vir dié kontantgewasse gaan hulle egter maar net soveel wins maak as in ’n normale jaar. Met die dekgewasse is hulle (die Theunissens) net so goed daaraan toe, indien nie bietjie beter nie, sê dr. Philip Theunissen.
Hy en sy seun, Ruhan, en vrou, Marlize, boer op die plaas Sophia by Daniëlsrus buite Bethlehem. Hul tradisionele wisselboustelsel was sojabone en mielies op droëland, met vee in die winter op die oesreste. Verlede somer se rekorddroogte het hierdie program lelik omvergegooi.
Die lande was droog en het ’n verdigtingslaag gehad, wat hulle op dekgewasse laat besluit het, wat hul skape bewei het. Dit was só suksesvol dat hulle vanjaar weer dekgewasse geplant het.
Die aanplanting is gedoen met die steun van Graan SA en die Landbounavorsingsraad wat die saad vir proewe van 10 ha elk se somer- en winterdekgewasse verskaf het.
Philip sê hulle was aanvanklik langtand oor die somerdekgewas, maar aangesien hulle die saad gekry het, het hulle dit geplant. “Nou is ons baie opgewonde en bly dat ons dit wél gedoen het.”
Dit was ’n mengsel van babala, akkerbone en radyse. Kort nadat die ooie teen einde April klaar gelam het, het hulle die lakterende ooie met hul lammers daarop laat wei. Al die diere is ter aanvang geweeg. Die 107 ooie en 147 lammers het vir 49 dae op die dekgewasse gewei tot die lammers op 16 Junie gespeen is.
Oor die 49 dae het die ooie as groep 420 kg opgetel, terwyl lakterende ooie gewoonlik in hierdie tyd gewig verloor. Die totale ooitrop het gemiddeld 4 kg per ooi opgetel, en teen R24 per kg (vir ou ooie) is dit gelykstaande aan ’n waarde van R10 080.
Die lammers het in dieselfde tyd 1 661 kg (gemiddeld 11 kg per lam) opgetel. Teen ’n produsenteprys van R32/kg het dit R53 152 verteenwoordig. Saam met die ooie was die wins uit die dekgewasbeweiding dus R63 232. “Dit is R6 323/ha se vleiswaarde wat ons uit die somerdekgewas gekry het.”
Philip sê uitgawes, soos saad en byvoedings, moet wel nog daarvan afgetrek word, maar dan is daar ook ’n onderhoudskomponent wat as vleiswaarde by die ooie getel moet word.
Teen einde Junie het hul pas gespeende lammers op die winterdekgewas geloop. Dit het nie so mooi soos die vorige jaar gelyk nie, maar die somerdekgewasse het hulle baie gehelp om nie so swaar op die wintergewasse te moet steun nie, sê Philip. Die vooruitsig was dat hulle die lammers op die wintergewasse kon afrond om die eerstes teen einde Julie te verkoop, en dan die res in Augustus en September.