Kom beurtkos? ‘SA níks sonder sy boere’
Politieke uitsprake maak dit duidelik dat die Regering se lojaliteit nie by kommersiële boere lê nie. Dit is egter dié groep, met entrepreneursbloed in hul are en ’n praktiese sake-insig, wat vir voedselsekerheid verantwoordelik is.
Honger, wanvoeding en hongersnood bedreig vrede en stabiliteit in Suid-Afrika. In dié opsig het die kommersiële landbou- en sakesektor ’n deurslaggewende rol om te speel, naamlik om te vergoed vir die staat se mislukking om sy eie strategieë oor maatskaplike beskerming en ekonomiese groei doeltreffend toe te pas.
Hoewel huishoudelike toegang tot voedsel in Suid-Afrika verbeter het, het die algemene huishoudingopname (AHO) deur Statistieke Suid-Afrika in 2015 getoon 14,3 miljoen mense het steeds onvoldoende of erg onvoldoende toegang tot voedsel (sien TABEL ).
Die fiskale krisis in Suid-Afrika vererger ook by die dag. Die totale staatskuld is R2,2 triljoen. Die verhouding van skuld tot bruto binnelandse produk (BBP) was 23% in 2009, maar word nou op 50,7% gereken. Die dienskoste van die totale staatskuld het gestyg van R147 miljard in 2016-’17 tot R162 miljard vanjaar, en sal op mediumtermyn tot meer as R200 miljard styg.
Staatswaarborge aan mislukte staatsondernemings (SOE’s) beloop R477 miljard, met die SAL en Eskom wat die grootste voordeel uit hierdie waarborge trek.
DALENDE BELASTING-INKOMSTE
Nog ’n groot bekommernis is die feit dat die Tesourie se bruto belastinginkomste vir 2016-’17 sowat 32R30,4 miljard laer gaan wees as die oorspronklike beraming in die 2016-begroting. Persoonlike inkomstebelasting, doeaneregte en BTW op invoer sal na verwagting almal groot tekorte toon, met kleiner tekorte wat vir die brandstofheffing en spesifiek uitvoerheffings voorspel word.
Inkomste uit korporatiewe inkomstebelasting sal na verwagting projeksies marginaal oorskry vanweë hoër kommoditeitspryse en arbeidstabiliteit in die mynbousektor, saam met sterk vertonings in die finansiële sektor. Wat betref belastingprestasie in 2016-’17 teenoor die teiken van die 2016-begroting, is daar onsekerheid oor die manier van belastingsinsameling. Risiko’s sluit in ekonomiese groei wat swakker as die verwagting is, en kwellings oor belastingmoraliteit, -nakoming en -administrasie. Sien ook GRAFIEK 1 .
’n Afname in die inkomste uit inkomstebelasting bring besondere uitdagings vir voedselsekerheid omdat minder geld beskikbaar gestel word aan staatsdepartemente wat voedselproduksie en huishoudelike voedselsekerheid moet verseker.
Dít word in die 2017-’18-begroting weerspieël. Terwyl groot klem geplaas word op opleiding, gesondheidsdienste en munisipale funksies in landelike gebiede deur netto toenames in die finansiering van naskoolse opleiding, basiese skoolopleiding en ekonomiese en gesondheidsake, is die algehele begrote bedrag vir die landbou, landelike ontwikkeling en grondhervorming in die nasionale begroting slegs R26,5 miljard. Dit is slegs 2% van die totale begroting. Nog meer kommerwekkend is die jaarlikse afname in besteding aan die landboubedryf (sien GRAFIEK 2 ).
Dit maak dit toenemend moeilik vir die Departement van Landbou, Bosbou en Visserye om sy mandaat uit te voer, naamlik om hom toe te spits op die verbetering van voedselsekerheid, die skep van behoorlike werkgeleenthede, en om die bydrae van die landbou-, bosbou- en visseryebedryf tot die BBP volhoubaar te verhoog.
As ’n voorbeeld: Op mediumtermyn beoog die departement om sowat 435000 bestaan s boer een kleinboere te ondersteun deur boerdery gereedskap, heinings, kunsmis, saailinge en ander noodsaaklikhede te verskaf en om ’n subsidie deur die omvattende landbou ondersteunings program uit te betaal. Maar met ’n netto afname van R889,7 miljoen, grotendeels weens verlagings in die omvattende landbou ondersteunings program, s also ’n verhewe ideaal ’n droombeeld bly.
GEBREK AAN VERTROUE
Kan die Regering vertrou word om voedselsekerheid te verseker?
Beslis nie. Gegewe die fiskale beperkings en die swak bestuurde SOE’s kan die Regering glad nie vertrou word met die versekering van voedselsekerheid nie.
Verder, luidens navorsing deur die Nasionale Landbou bemarkingsraad( LB R) en die Buro vir Voedsel- en Landboubeleid (BFAP), het die drie regerings inisiatiewe, die Regering se omvattende steunprogram vir landbou (Casp), die Regering se leningsprojek vir swartboere( Ma fis a) en die he r kapitaliserings projek( Re ca p ), wat spesifiek vir opkomende boere ontwikkel is, nie voldoende vordering gemaak om daardie boere volhoubaar en selfonderhoudend te maak nie. Ook het dit nie hierdie boere genoegsaam bemagtig om aansienlike voedselsekerheid en werkskepping teweeg te bring nie.
GEBREK AAN STAATSTEUN VERLAAG VOEDSELSEKERHEID
Die gebrek aan ondersteuning vir kommersiële boere, wat op hierdie tydstip ’n kritieke rol speel om sonder staatsteun voedselsekerheid te verseker, bring ’n spesifieke uitdaging vir voedselsekerheid mee. Hierdie gebrek aan ondersteuning kan teruggevoer word na die era van markderegulering en handelsbevryding ná 1994, wat hand aan hand gegaan het met die nuwe Regering wat nuwe beleide ingestel het wat in werklikheid gelei het tot die onttrekking van steun aan die kommersiële sektor, die uitfasering van tariefbeskerming s vir Suid-Afrikaanse boere en verdere afnames in landbou subsidiëring.
Dit was deels gegrond op die aanbevelings van die Internasionale Monetêre Fonds (IMF), die Wêreldbank en die Washington-konsensus, wat Suid-Afrika aangemoeis dig het om minder aansporings aan die produksiesektor te bied. As gevolg daarvan het die produsent ondersteunings beraming vir Suid-Afrikaanse produsente tot sowat 3% gedaal – ver onder die gemiddelde van 20% van die Organisasie vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling (OESO).
Die mate waartoe die vorige tariefregime verlaag is, het verder gegaan as wat ingevolge die Uruguay-ooreenkoms oor die landbou vereis is. Terwyl Suid-Afrika oorboord gegaan het met die verlaging van steun, het ander lande lippediens aan bogenoemde internasionale ooreenkomste gegee. Suid-Afrika betaal nou inderdaad die prys vir die onttrekking van steun aan sy produksiesektore.
Die huidige deurmekaarspul wat betref die kommersiële lewensvatbaarheid en werkskepping s potensiaal van die pluimveebedryf is ’n goeie voorbeeld daarvan. Suid-Afrika produseer hoendervleis doeltreffender en goedkoper as sy Europese eweknieë. EU-produsente ontvang egter regstreekse en onregstreekse subsidies, uitvoerbystand en kwotabeskerming. Subsidies van R800 miljard is in 2014 aan die Europese landbou betaal.
ONBEHOLPE BESTUUR VAN GRONDHERVORMING
Luidens ’n onlangse verslag van die Kommissie vir die Herstel van Grondregte is nagenoeg 80 000 grondeise ingedien, waarvan 79 212 teen 31 Desember 2016 afgehandel is. Dit het gelei tot die oordrag van 3,3 miljoen hektaar grond en R11,63 miljard finansiële vergoeding, wat aan 2,03 miljoen begunstigdes toegeken is.
As al die eisers wat finansiële vergoeding verkies het, grondrestitusie verkies het, sou nog 2,7 miljoen hektaar oorgedra moes geword het. Die totale koste van die skikking van hierdie eise beloop R36,5 miljard. Daar 6 989 eise wat voor die 1998-afsnydatum ingedien is wat steeds uitstaande is.
Verder beloop restitusie vir die boekjaar 2017-’18 net minder as R3,25 miljard. Altesaam R10,3 miljard is toegeken vir die afhandeling van grondrestitusie-eise tydens die mediumtermyn-uitgawe raamwerk tydperk( M TEF-tydperk ), wat 31,9% van die Departement van Landelike Ontwikkeling en Grondhervomring se begroting uitmaak.
Dit is egter opmerklik dat konsultante op groot skaal ingespan word as deel van die vooraf skikking van eise, veral as waardeerders, aktebesorgers en spesialis navorsers. Volgens die Kommissie vir die Herstel van Grondregte is dit ’n groot kostefaktor in die grond hervormingsprogram. In die M TEF tydperk sal R 503,7 miljoen aan sulke konsultante bestee word.
GEBREK AAN BEGRIP OOR GRONDBEGINSELS
Die voortdurende, eentonige uitsprake van leidende politici dat grond genasionaliseer of dat landbougrond sonder vergoeding onteien moet word, weerspieël ’n duidelike partydigheid vir bestaansboerdery en baie min aptyt of begrip vir die rol van volhoubare, kommersiële boerderye wat betref voedselsekerheid en landelike ontwikkeling.
In gebiede met hoë vlakke van bestaansboerdery is daar hoë vlakke van armoede. In teenstelling daarmee is daar laer vlakke van armoede en hoër vlakke van indiensneming in gebiede waar kommersiële boerdery plaasvind. Navorsing deur Statistieke SA toon dat Limpopo in 2006 die hoogste persentasie van mense (74,4%) gehad het wat onder die broodlyn leef, gevolg deur die Oos-Kaap met 69,5% en KwaZulu-Natal met 69,1%.
Dit is ten spyte daarvan dat landelike mense in daardie provinsies toegang tot grond
vir landbou produksie doeleindes hete n dat die staat baie geld belê in kommunale gebiede om produksie te stimuleer.
Laasgenoemde stelling word ondersteun deur gegewens vervat in Statistieke SA se gemeenskap s opname in 2016 by landboukundige huishoudings. Dit toon dat 35,4% van huishoudings in die Oos-Kaap betrokke is by die landbou, gevolg deur Limpopo (33,0%) en KwaZulu-Natal (28,2%), en dat die grootste verhouding van landboukundige huishoudings steeds in die Oos-Kaap (27,9%), Limpopo (24,1%) en KwaZulu-Natal (18,6%) is (sien KAART 1 en KAART 2 ).
VALUTAVERDIENSTE GESKEP
Die beraamde waarde van invoer vir 2015’16 was R76 511 miljoen, ’n toename van 22,1% vanaf R62 648 miljoen in 2014-’15. Die waarde van uitvoer het met 0,2% toegeneem van R82 839 miljoen in 2014-’15 tot R 83022 miljoen in 2015-’16. Sleutel kommoditeite, soos sitrusvrugte( R 12565 miljoen ), wyn( R 8036 miljoen ), druiwe (R6 584 miljoen), appels, pere en kwepers (R6 255 miljoen) en mielies (R3 467 miljoen), was die belangrikste landbou-uitvoerprodukte. Koring en gemengde graan (R6 373 miljoen), mielies (R5 997 miljoen), rys (R5 607 miljoen), vleis (R5 227 miljoen) en ongedenatureerde etielalkohol (R3 903 miljoen) was wat waarde betref, die belangrikste invoerprodukte.
In 2015-’16 was Nederland, met uitvoer van R8 615 miljoen, Brittanje (R7 714 miljoen), Mosambiek (R6 021 miljoen), Zimbabwe (R5 116 miljoen) en China (R3 946 miljoen) die vyf grootste handelsvennote van Suid-Afrika wat uitvoer bestemmings vir landbouprodukte betref. Sowat 19,7% van die totale waarde van landboukundige uitvoer vanaf Suid-Afrika vir die tydperk Julie 2015 tot Junie 2016 het na Nederland en Brittanje gegaan.
Die vyf grootste handelsvennote vir Suid-Afrika se ingevoerde landbouprodukte gedurende 2015-’16 was Argentinië (R8 841 miljoen), Brasilië (R5 008 miljoen), Brittanje (R4 340 miljoen), Nederland (R3 990 miljoen) en Amerika (R3 653 miljoen). Sowat 18,1% van die totale waarde van landbou-invoer deur Suid-Afrika tydens die tydperk Julie 2015 tot Junie 2016 was uit Argentinië en Brittanje.
EKONOMIESE BYDRAE VAN KOMMERSIËLE BOERDERY
Kommersiële boere het in 2016 belasting op bruto plaasinkomste ten bedrae van R259 miljard betaal. Uitgawe aan landboukundige goedere en dienste het in 2016 R133 miljard bedra, wat dit ’n vername ekonomiese deelnemer in landelike gebiede maak.
Salarisse en lone was in 2016 sowat R17 miljard. Die sektor verskaf werk aan 900 000 werknemers. Kommersiële boere en landboukundige verwerkings maatskappye betaal ook heffings, wa tin 2016 sowat R400 miljoen beloop het, om die AgriSetas se ontwikkelingsprogramme te finansier.
EKONOMIESE BEMAGTIGING
Kommersiële boere verskaf ook huisvesting en ander voordele aan plaaswerkers. Boederyskuld het in 2016 R144 miljard beloop en is ’n aanduiding van die yslike verbintenis van kommersiële boere tot voedselproduksie, en op die lange duur voedselsekerheid. Die koms van die grond hervormingsprogram in Suid-Afrika het ook vereis dat kommersiële boere hul kennis aan opkomende boere oordra ten einde die vereiste vaardighede oor te dra en ’n nuwe geslag suksesvolle boere te skep. Die bydrae tot boer ontwikkelingsprogramme deur van Agri SA se affiliasies het van R46 555 828 in die 2011-’2012-produksiejaar tot R141 695 054 in 2015-’2016 gestyg. Meer as R445 miljoen is oor dié tydperk bestee.
Die uiteindelike bydrae van die totale waardeketting om aan die spits te staan van transformasie in die landbousektor beloop miljarde. Meer as 40 000 opkomende boere trek jaarliks voordeel uit die verskeie projekte. Kommersiële boere kan dus met voedselsekerheid vertrou word.
NET KOMMERSIËLE BOERE SAL VOEDSELBEURTKRAG VOORKOM
Suksesvolle kommersiële boerdery is die hart van voedselsekerheid in lande oor die wêreld heen. In lande waar regerings voedselproduksie wil beheer en bestuur deur hoë vlakke van sentralisasie en nasionalisering van die manier van produksie, lei sulke ingryping deur die staat onafwendbaar tot voedseltekorte en selfs hongersnood.
Die rede daarvoor is duidelik. Gesentraliseerde ekonomiese modelle gee die mag en beheer oor voedselproduksie aan individue in die regering wat baie min weet van boerdery en hul posisies misbruik om hulself deur korrupte praktyke te verryk.
Voedselproduksie deur kommersiële boere vereis daarenteen harde werk, dissipline, persoonlike dryfkrag en vasbeslotenheid. Hulle weet ’n boerdery is ’n onderneming met hoë risiko’s en dat die produksie van bekostigbare voedsel van goeie gehalte ’n daaglikse, praktiese benadering vereis.
Harry Emerson Fosdick, ’n Amerikaanse pastoor en uitgesproke teenstander van rassisme en onreg, het dit só opgesom: “No horse gets anywhere until it is harnessed. No steam or gas ever drives anything until it is confined. No waterfall is ever turned into light and power until it is tunneled. No life ever grows great until it is focused, dedicated, and disciplined.”
Kommersiële boere weet dit maar alte goed. Iemand kan al die grond en gereedskap in die wêreld hê, maar as entrepreneurskap en kommersiële, praktiese sake-insig ontbreek, sal geen grootskaalse voedselproduksie plaasvind nie. Kom ons ondersteun ons kommersiële boere ongeag of hulle groot, klein, swart of wit is, want hulle is die enigstes wat “voedselbeurtkrag” en grootskaalse honger in Suid-Afrika sal voorkom.