Woudpapegaaie se toekoms in weegskaal
Weens die uitwissing van geelhoutbome raak woudpapegaaie se belangrikste kos – die vrugte van dié bome – ál skaarser. ’n Gebrekkige dieet maak hulle weer weerloos vir siektes, wat die voortbestaan van dié skaars voël bedreig.
Die woudpapegaai is een van die mees bedreigde papegaaisoorte ter wêreld. Daar is vermoedelik minder as duisend van dié voëls in die natuur oor. Hul lot hang in die weegskaal weens die krimpende woud-bioom in Suid-Afrika.
Die woud-bioom is die kleinste van al Suid-Afrika se natuurlike biome en beslaan slegs 1 062 km2 van die land se oppervlakte. Meer as 40% van Suid-Afrikaanse woude is die afgelope 300 jaar vernietig om plek te maak vir plantasies en boerdery-aktiwiteite.
Harde hout is op groot skaal gebruik vir meubels, spoorwegdwarslêers en die mynbou. Dit het tot die uitwissing van boomsoorte, soos geelhout, stinkhout, ysterhout en talle ander, gelei. Verskeie endemiese voëlsoorte, wat van die stabiliteit van woude afhanklik is, word nou bedreig.
Die endemiese woudpapegaai is ’n groot, groen voël met oranjerooi merke op die skouers en kant van die vlerke, en met rooi bene. Hul koppe is olyfbruin. Die wyfie het gewoonlik oranjerooi op die voorkop, terwyl die jongetjie nie die oranjerooi op die skouers het nie. Volwasse én jong voëls word egter gekenmerk deur hul baie groot snawels.
Voorheen het hulle wydverspreid in KwaZulu-Natal, die voormalige Transkei en die Oos-Kaap voorgekom, maar vandag word die woudpapegaai slegs in gebiede met inheemse woude tussen Hogsback in die Oos-Kaap, en Balgowan en Karkloof in KwaZulu-Natal aangetref. Daar is ook ’n geïsoleerde groep in Magoebaskloof.
Woudpapegaaie is baie sosiaal en word gewoonlik in groot groepe by slaapplekke, waterpunte en vrugtebome aangetref. Familiegroepe van tot 10 voëls kan bedags gesien word, maar hulle slaap in groot groepe van 20 tot 70 voëls in bloekom- en geelhoutbome.
Dié voëls is uiters afhanklik van die vrugte van geelhoutbome, hoewel hulle seisoenaal die vrugte van ander bome sal vreet as dit beskikbaar is. Weens die historiese oorbenutting van geelhoutbome is daar vandag min vroulike bome, wat vrugte dra, oor. Dit is in skrille kontras met vroeër jare toe uitgestrekte woude van hierdie bome op volhoubare wyse dwarsdeur die jaar vrugte gedra het.
Woudpapegaaie het noodgedwonge begin om die vrugte van verskeie uitheemse bome, soos pekanneut- en wattelbome, te vreet. Dié vrugte het egter ’n hoë suiker- en vetinhoud, met drastiese gevolge vir die papegaaie, veral tussen Januarie en Maart as voedsel skaars is. Die ondervoede papegaaie word dan kwesbaar vir die papegaai-bek-en-veervirus (PBVV-virus). Die PBVV-virus is inheems in Australië, maar het vinnig oor die wêreld versprei namate die wettige en onwettige handel in papegaaie toegeneem het.
Die siekte kan oorgedra word deur regstreekse kontak met siek voëls, die inaseming van verestof of deur kos wat volwasse voëls aan kuikens voer. Besmette kuikens kan binne weke vrek. Besmette volwasse voëls toon abnormale en gebuigde vere, ’n verlies aan veredons, en bekke wat skilfer en kraak. Die voëls gaan agteruit weens swak en onvoldoende voedsel en die lang afstande (tot 90 km per dag) wat hulle tussen voedselbronne moet vlieg.
PLANNE OM PAPEGAAIE TE RED
Twee moontlike oplossings is om geskikte inheemse bome in die papegaaie se verspreidingsgebied te plant en neskaste aan te bring. Dit is uiteraard tydsaam om inheemse woude te rehabiliteer, maar dit is van die uiterste belang dat dit voortgaan.
Die woudpapegaai-werkgroep koördineer verskeie pogings om die papegaaie van uitwissing te red. Die groep reël jaarliks ’n sensus om die getalle van die papegaaie te probeer vasstel. Boere in gebiede waar die papegaaie wél nog voorkom, word aangemoedig om aan hierdie tellings deel te neem.
Die onwettige handel in papegaaie is wêreldwyd ’n probleem en dit geld ook die woudpapegaai. Verskeie telers probeer om hierdie papegaaie te teel in ’n poging om die onwettige verwydering van voëls in die natuur teen te werk. Die woudpapegaai-werkgroep poog om ’n teelprogram te vestig om voëls aan die mark te lewer en sodoende voëls in die natuur te beskerm.
Meer inligting oor die werkgoep kan by prof. Colleen Downs by downs@ukzn.ac.za of tel. 033 260 5127 verkry word.
Die hervestiging van natuurlike habitat, die bekamping van onwettige handel met woudpapegaaie en die bekamping van die PBVV-virus is noodsaaklik vir die voortbestaan van hierdie kritiek bedreigde voëlsoort.
’n Groot aantal voëlkykklubs is aktief in Suid-Afrika. Stuur e-pos aan Shireen Gould by membership@birdlife.org.za vir die besonderhede van ’n klub in jou geweste.