’n Groen droogte vir SA boere?
Suid-Afrika se landbousektor groei, maar tog is dit kwesbaar midde-in die plaaslike resessie en staan dit nie op ’n stewige grondslag nie. Kan dit verdere aanslae oorleef?
Ná agt opeenvolgende kwartale van onderprestasie of resessie waarin die landbou homself bevind het, was die onlangse nuus oor die herstel van die sektor meer as goeie nuus. Dit kom juis te midde van die aankondiging dat die Suid-Afrikaanse ekonomie nou amptelik in ’n resessie is.
Slegs twee sektore – die landbou (met 22,2%) en die mynbou (met 12,8%) – het gunstige groeineigings getoon. Te midde van makro-ekonomiese prestasie wat daagliks swakker word, kan die vraag tereg gevra word waar hierdie situasie die landbou laat.
Prof. Johan Willemse, ekonomiese rubriekskrywer van Landbouweekblad, het al verlede jaar in twee rubrieke van 23 September (“Landbou ervaar diep resessie”) en 30 Sep- tember (“Departement sê landbou se inkomste styg”) sy kommer uitgespreek oor die kwesbare onderbou van die landbousektor ná die droogte. In ’n meer onlangse persverklaring het mnr. Wessel Lemmer, ’n senior Absa-ekonoom, ook gewys op die moontlik nadelige impak van die stand van die makroekonomie op die landbou.
Die sikliese verloop in landbouwelvaart word hoofsaaklik beïnvloed en bepaal deur die klimaat en ekonomie of makro-omgewing, waarvan die binne- en buiteland deel is.
Wat die klimaat betref, het die binneland waarskynlik verlede jaar die draaipunt van die droogtesiklus bereik. Die suidelike deel van Suid-Afrika, wat die binnelandse siklus met nagenoeg ’n jaar volg, is hopelik nou by die omkeerpunt. Rekordoeste is in die somersaaigebiede aangeteken, en selfs die Kaapse gebiede het bo verwagting gepresteer ten spyte van erge klimaatstoestande.
Die vraag is egter hoe ekonomiese prestasie in die sektor en breër omgewing gaan verloop en watter impak dit op die landbousektor gaan hê.
DROOGTE, WELVAART SE PAD
Sedert 1918 het Suid-Afrika 11 droogtes beleef, waarvan vier langer as drie jaar geduur het. ’n Ontleding van die geskiedenis van welvaartpatrone dui duidelike patrone aan (sien tabel 1).
Lae ekonomiese welvaart is vroeër ook aangeteken tussen 1800 en 1805 (dit was ’n droogtetydperk), 1821, 1849, 1875, 18871888, 1892 en 1896-97 (waartydens runderpes voorgekom het).
As ’n mens dit met die 20ste en 21ste eeu vergelyk, kom duidelik herhalende patrone na vore met ’n groter waarskynlikheid van droogtes in sekere tydperke. Droogtesiklusse kom grootliks in die eerste helfte van ’n dekade voor en gunstige reënval oorwegend in die tweede helfte van ’n dekade, met die hoogste waarskynlikheid vir bogemiddelde reënval in jare 7 en 8.
Sonder uitsondering val droogtes ook saam met algemene swak ekonomiese prestasie. Dit gaan ook die afswaai in die groter ekonomie vooraf.
’n Vergelyking van Suid-Afrika se ekonomiese welvaart met dié van sy handels-
vennootlande toon vanaf die sestigerjare slegs een uitsondering – 1961 – waarin die Suid-Afrikaanse siklus uit pas was met dié van sy handelsvennote. Die sterk invloed van die wêreldomgewing op die Suid-Afrikaanse ekonomie is dus duidelik. Dit is des te meer so in die hede en in die toekoms met ’n groter wordende oop ekonomie.
Die swak ekonomiese prestasie van Suid-Afrika se handelsvennote, die Suid-Afrikaanse makro-ekonomie, asook die geïntegreerde wisselwerking daarvan op die landbousektor, maak die huidige situasie uiters kompleks. Dit is des te meer die geval teen die agtergrond van die droogtesiklus en dit is bepalend vir die pad na herstel.
HOEKOM DIE HUIDIGE VERSKIL?
Siklusse verskil vanweë omstandighede, deur die aard en omvang van én die invloed op veranderlikes, en dit bepaal uiteraard die herstel en ekonomiese prestasie van die landboubedryf.
Wat maak die welvaartverloop van die landbou en die breër ekonomie dié keer anders as vorige siklusse? Sekere faktore kan in dié opsig uitgesonder word: Suid-Afrika se regeringsbeleid en ingrepe op die ekonomie; hardnekkige berigte oor staatskaping en die Suid-Afrikaanse welvaartsiklus wat uit pas is met dié van die wêreldekonomie. In teenstelling met die buiteland wat op pad na ekonomiese herstel is, toon Suid-Afrika ’n afwaartse neiging.
DIE MAKRO-EKONOMIE
Die makro-ekonomiese prestasie en die skep van ’n vraag na landbouprodukte op die herstelpad vir die landbou is van kritieke belang en kan alleen geskied deur ekonomiese groei.
Onlangs is die sakevertroue-indeks van die Buro vir Ekonomiese Navorsing aan die Universiteit Stellenbosch met 29 punte verlaag tot die laagste vlak sedert die 2009-resessie. ’n Indeks wat die MMI en Unisa opstel om die finansiële kwesbaarheid van verbruikers te meet, is ook afwaarts aangepas met 0,7%.
Die Agbiz-IDC-indeks van landbousakevertroue is met een indekspunt verlaag tot 56. Dit word hoofsaaklik gesteun deur gunstige verwagtinge ten opsigte van kapitaalbelegging, markaandeel, indiensneming, uitvoer en slegte skuldvoorsienings. Dit staan teenoor die ongunstige aspekte van omset, netto bedryfsinkomste, ekonomiese groei, algemene landboutoestande en finansieringskoste.
Die ekonomiese prestasie en herstel van die landbou is tans grootliks op kort en mediumtermyn uitgelewer aan makro-ekonomiese prestasie.
Waarheen is die landbou op pad? Veranderlikes wat ’n wesenlike invloed op die bedryf uitoefen, soos die rentekoers, wisselkoers, invoer, energiekoste, algemene inflasie en produksiekoste, speel op kort en mediumtermyn ’n beduidend groter rol in die landboubedryf. Dit word grootliks beinvloed deur die makro-ekonomie.
Die ekonomiese inkrimping van vanjaar se eerste kwartaal met 0,7% is hoofsaaklik gelei deur die handelsektor met -5,9%, vervaardiging (-3,7%) en vervoer (-1,6%). Ekonomiese groei het reeds sedert 2011 afgeneem.
Die landbou het in 2015 en 2016 met onderskeidelik -6,1% en -7,8% ingekrimp. Dit is ’n voortsetting van ’n afwaartse sakesiklus wat reeds in Desember 2013 begin het.
Die invloed van die afgraderings deur kredietagentskappe, roekelose regeringsbeleid, strooptogte en waardevernietiging wat aan die orde van die dag is, kan egter net bydra tot verdere stagnering.
Die saamgestelde reële groei vir die wêreldekonomie het teen die einde van verlede jaar effens verlangsaam, hoofsaaklik as gevolg van Amerika se ekonomiese prestasie. Wat 2017-’18 betref, voorsien die Internasionale Monetêre Fonds sywaartse groeiprestasie van 3,4%-3,6% (sien GRAFIEK 1 ). Brasilië, Indië en Mexiko word as onderpresteerders uitgesonder.
Volgens die Nederlandse buro vir ekonomiese beleidsontleding (CPB) het wêrelduitvoervolumes vir die laaste drie maande op ’n jaargrondslag met 6,9% gegroei, hoofsaaklik danksy die bydrae van ontwikkelende lande. Ook kommoditeitspryse dui op herstel (sien
GRAFIEK 2 ). Konstruktiewe momentum in die wêreldekonomie en voortgesette hoër kommoditeitspryse behoort vir die Suid-Afrikaanse ekonomie en die landbou ’n gunstige belofte in te hou.
Die wisselkoers het bo verwagting gepresteer ná die vloedgolf nadelige gebeure uit die politiek en die Regering. ’n Effense verswakking kan egter te wagte wees as nagevolge van die jongste regeringsaankondiging oor onder meer die mynwese. Dit is egter weer gunstig vir uitvoerders uit Suid-Afrika.
Voortgesette swak sake- en verbruikersvertroue gaan sigbaar wees in voortgesette, lae beleggingsvlakke deur die private sektor en swak huishoudelike verbruikersbesteding. Alles werk deur na indiensneming en ’n mens sien reeds die uitwerking daarvan in stygende werkloosheid, wat later vanjaar kan vererger.
Van 2014 tot 2016 is indiensneming veral deur die owerheid in stand gehou deur die skep van 74 000 werkgeleenthede. Dit het saamgeloop met ’n afname van 34 500 poste in die private sektor. Indiensneming sal net herstel met ’n opwaartse sakesiklus.
Voortgesette druk word verwag op die krimpende reële besteebare inkomste en die leidende rol daarvan in die lae vlakke van verbruikers vertroue.
Dit speel ’n uiters belangrike rol in die vermoë van die verbruiker om geld aan
voedsel te bestee. Dit sal midde-in die groter aanbod en stram vraag die pryse van landbouprodukte onder druk plaas (sien
GRAFIEK 3 op bl. 33). In Januarie vanjaar het landbouprodusentepryse reeds met -4,8% gedaal teenoor die pryse van voedselvervaardiging, wat met 10,6% toegeneem het, en voedselverbruikerspryse met 11,8%.
WAAR STAAN DIE LANDBOU NOU?
Die uitkoms van gunstige produksietoestande in groot dele van Suid-Afrika, die nagevolge van die droogte en die swak makro-ekonomiese prestasie word die duidelikste waargeneem in die prysprestasie van landbouprodukte.
’n Ontleding van die prysvlakverandering van huidige pryse teenoor pryse verlede jaar dieselfde tyd dui op verskille van tot 64% minder vir wit mielies (sien TABEL 2 ).
Prysdruk word ook in die groentesektor waargeneem vanweë die groot aanbod en stram vraag. Die vrugte-uitvoermark behoort bevredigend te presteer, maar die droogtetoestand in die suidelike deel van Suid-Afrika gaan ongelukkig sy tol eis.
Goeie produksietoestande en hoë opbrengste per hektaar versag die uitwerking van ’n kosteprysknyptang vir baie somergewasboere. Om ’n buffer daarvoor te skep, is ’n goeie bemarkingstrategie ’n voorvereiste.
Die uitwerking van die groot oes sal wat aanbod betref dalk oorgedra word na volgende jaar in party boere se afwagting op beter pryse. Dit gaan tyd kos om weer ’n balans tussen vraag en aanbod te vind.
Ook die veebedryf is in ’n konsolideringsfase met kuddebou ná die droogte. Slegs ’n paar boere is in ’n posisie om die huidige hoë vleispryse te benut.
Gemiddelde prysneigings van wild vir Maart vanjaar teenoor Maart verlede jaar toon ’n daling van -86,4% vir kleurvariante, -46,7% vir hoëwaardesoorte en -8,7% vir vlaktewild.
Volgens dr. Flippie Cloete van die departement landbou-ekonomie aan die Universiteit van die Vrystaat, gaan dit die meeste wildboere ’n seisoen of twee kos om die nadelige finansiële invloed van die droogte te oorkom. Die meeste boere is tans in ’n finansiële konsolidasiefase. Dus word ’n laer vraag en laer pryse ervaar en word van ’n verkopers- na ’n kopersmark beweeg.
IS GLAS HALF VOL OF HALF LEEG?
Hoewel die bruto produksiewaarde vir die landbou in die eerste kwartaal van vanjaar ’n verbetering toon, sal dit onverantwoordelik wees om anders daaroor te dink as die begin van ’n pad van herstel wat ’n paar jaar gaan duur.
Klimaatsgewys dui alles daarop dat die landbou weer ’n beter tydperk tegemoetgaan. Ongelukkig word die bedryf ook as ’n politieke oefenveld gebruik, met inhiberende gevolg op alle vlakke.
Buitelandse ekonomiese prestasie behoort vir Suid-Afrikaanse uitvoerders gunstige voordele in te hou. Daarenteen moet die moontlike swak binnelandse ekonomiese prestasie en ’n uiters ongunstige politieke klimaat, wat minstens tot die 2019-verkiesing sal voortduur, verreken word. Dit raak die verbruiker en private sektor nadelig en spoel oor na die landbou. Die pad van herstel beïnvloed die lewe van baie mense in die sektor op ’n permanente grondslag.
Te midde van gunstiger produksietoestande sal dit meer as ooit noukeurige beplanning en veral bemarkingstrategieë van boere verg om volhoubaar te bly.
Dit is ’n moeilike tyd vir die landbou, maar ook een met geleenthede.