Ontmoet Viljoenskroon se rysboer!
Rysverbouing kan geslaag wees in Suid-Afrika. Met goedkoop werktuie, die regte bestuur en veral noukeurige besproeiing behaal mnr. Leon Su, rysboer van Viljoenskroon, wins van R3,2 miljoen.
Ry sis een van die belangrikste stapelvoedselsoorte ter wêreld. Ook in Suid-Afrika word dit in groot hoeveelhede verorber. Ruim 3 miljoen ton rys word jaarliks ingevoer.
Verskeie projekte is al in die land van stapel gestuur om die verbouing van rys te beproef, maar dit was nooit heeltemal suksesvol nie. Dekades gelede is rysverbouing met die padiestelsel (waar die rysplante feitlik deurlopend in die water staan) by Kuruman aangepak, maar dit het ná ’n tyd doodgeloop. Ook elders het die optimisme spoedig verflou.
Mnr. Alfons Visser het rys ook al op die Vaalharts-besproeiingskema onder ’n spilpunt beproef en ’n goeie oes van by die 6 ton/ha behaal. Hy het die hooglandtipe, wat van reënwater en besproeiing afhanklik is, verbou nes hy koring plant, deur dit op gereelde tye te besproei. Die haakplek was egter ’n verwerker om die doppies van die korrels te verwyder en verder skoon te maak sodat die eindproduk bemark kon word.
CHINEES PLANT RYS
Mnr. Leon Su (53), ’n Chinees wat permanent in Suid-Afrika woon, verbou egter reeds die afgelope sewe jaar rys by Renovaal naby Viljoenskroon. Hy het eers saam met sy ouers in Suid-Afrika gewoon, maar toe is hulle terug China toe. Hy het gesukkel om daar werk te kry in sy beroep as werktuigkundige en het in 1993 teruggetrek Suid-Afrika toe.
In 2006 het hy ’n klein plasie langs die Renosterrivier, wat nie ver daarvandaan nie in die Vaalrivier uitmond, gekoop. Hy besit ook steeds ’n onderneming wat klere bemark in Gauteng.
In 2010 het Leon besluit om rys onder besproeiing te beproef en het met proewe met meer as 150 kultivars begin. Mettertyd het hy dit na die 16 beste lyne verminder, wat kort- en langkorreltipes insluit.
Vandag plant hy jaarliks 40 ha rys en behaal opbrengste van 12-15 ton/ha. Hy verkoop alles aan Chinese wat in Suid-Afrika woon en aan uitgesoekte restaurante en winkels. “Daar is 400 000 Chinese in Suid-Afrika. Dus sukkel ek nie om die rys te verkoop nie,” lag Leon.
VERBOUING NIE TÉ MOEILIK
Leon sê die beste tyd om rys te plant, is Augustus en September en nie later as November nie. Die plante vrek nie van koue en ryp nie, maar as ’n noodmaatreël kan hy die rys gou besproei om die temperatuur te verhoog.
Die rys word uit die Renosterrivier besproei. Hy pomp die water tot in ’n dam. Van daar vloei die water afdraand met gravitasie na die lande.
Hierdie boer volg die padiestelsel deur die beddings te vloedbesproei. In die begin moet die grond baie nat wees, maar later moet dit droër wees. Die grond mag egter nooit kurkdroog word nie. Die rys se waterbehoefte is gemiddeld 20 mm per dag.
Ná vyf maande kan die rys geoes word. Leon gebruik ’n klein Chinese oesmasjien wat hy ingevoer het, maar boere kan rys met ’n gewone graanstroper met ’n koringtafel oes. Daarna moet die ryskorrels droog word totdat dit net 13% vog bevat.
In sy verwerkingsaanleg gebruik Leon ’n aantal masjiene wat die doppies van die ryskorrels verwyder en dit skoonmaak, poleer, volgens grootte gradeer en verpak. Hierdie toerusting het hom net sowat R120 000 gekos.
Sy duurste werktuig is die oesmasjien van R300 000. “Dit is beslis nie te duur vir graanboere wat daaraan gewoond is om baie meer vir gevorderde werktuie te betaal nie,” sê Leon.
‘SA KAN VALUTA BESPAAR’
’n Paar ander boere van Viljoenskroon het ook vanjaar rys geplant, maar hulle het té laat geplant en dit was nie suksesvol nie. Sommige gaan nietemin in die komende somer weer probeer.
“Rys het net soveel aandag as enige van die boere se ander gewasse nodig. Dit kan nie afgeskeep word nie, veral nie wat besproeiing betref nie, anders is die opbrengs te klein om ’n wins te maak,” sê Leon.
Hy moedig boere aan om rys as alternatiewe gewas vir mielies en ander gewasse te plant, al is dit net op klein skaal. Hy het tans genoeg toerusting om hul rys óók te verwerk en te bemark, maar as dit nodig word, sal hy nóg werktuie invoer.
“Suid-Afrika kan baie valuta bespaar as plaaslike boere ook rys verbou.”
Leon wys ’n pakkie rys wat hy geoes, verwerk en verpak het. Dit is soortgelyk aan basmatirys waarvoor ’n mens aansienlik meer as vir gewone rys opdok. Leon sê hy kry sowat R13/kg daarvoor. Teen 12 t/ha is dit ’n inkomste van sowat R156 000/ha. Die produksiekoste bedra sowat R50 000/ha, wat die saad, kunsmis, hoendermis, kompos, onkruid- en insekdoder, elektrisiteit en arbeid insluit. Die saad is die duurste en bedra sowat R28 000/ha. Dit laat hom steeds met ’n stewige wins.
Leon het reeds met saadproduksie begin, wat sy produksiekoste aansienlik sal verlaag. Tans voer hy alle saad vanaf China in.
PLAASLIKE NAVORSING
Leon werk nou saam met mnr. Imre Reckling, ’n onafhanklike landbouraadgewer van Potchefstroom, en me. Astrid Hattingh van Potchefstroom wat in grondkunde en presisieboerdery spesialiseer. Hulle doen saam met Leon rysproewe om boere oor die regte kultivars en verbouings metodes te kan raadgee.
Imre is baie opgewonde oor rysverbouing en glo dit gaan ’n goeie alternatief vir boere wees wat tans aan die kortste end trek weens veral lae mieliepryse, terwyl koringproduksie weens die lae winsgrens afneem.
Hy sê die groot geleentheid vir boere om rys as alternatiewe gewas te verbou, is waar bestaande spilpunte op swaar gronde dikwels tot versuiptoestande lei. “Rys hoef nie onder water te staan nie en kan soos koring verbou word, maar in die somer. Indien die grond versuip of oormatige water toegedien kan word soos by vloedbesproeiing, sal rys uitstekend groei. Die oormatige water help met onkruidbekamping en die opbrengs sal verbeter met die meer water wat toegedien word,” verduidelik hy.
In ’n versuiptoestand verander die grond se pH – dikwels té alkalies of té suur – na die pH van die water. Gevolglik hou dit verdere voordele in. Dit veroorsaak egter ’n hoër behoefte aan sink en silika.
Suid-Afrika voer miljoene ton rys in en daar is ’n besliste geleentheid om valuta te bespaar. Imre ervaar ook dat plaaslike rys anders proe en ’n ander tekstuur as ingevoerde rys het. “Die soesji-ryskorrels kleef aan mekaar. Ek glo die plaaslike bevolking van Afrika sal dié soort rys geniet omdat dit klewerig, soos mieliepap, is,” sê Imre.
Die grootste probleem (of geleentheid) is dat regstreekse bemarking aan die eindverbruiker noodsaaklik is omdat die gewone rys wat tans ingevoer word, baie goedkoop is en heeltemal verskillend is wat tekstuur en smaak betref.
PADIESTELSEL NIE NODIG
Astrid sê anders as wat baie mense algemeen dink, word rys nie net volgens die padiestelsel in water verbou nie – dus in anaërobiese toestande (onderwater in suurstofarm toestande, gewoonlik in laagliggende dele). Die ander metode is om dit in aërobiese toestande te verbou (’n suurstofryke omgewing in gedreineerde grond).
“Rys is semi-akwaties en het nie staande water nodig om ’n goeie oes op te lewer nie. Rys kan oorleef as dit permanent in water groei, maar floreer nie altyd in sulke toestande nie. Tydens die groeistadium, dus terwyl die plant suiers en blare vorm, moet die wortelsone egter altyd klam wees,” sê sy.
Volgens haar navorsing moet daar tydens die reproduktiewe fase ’n dun lagie van 1-2 cm water op die oppervlakte wees. Sowat 25 dae voor oes moet die grond heeltemal uitgedroog word.
Rys vaar goed in verskeie grondsoorte – van lig tot swaar. Kleigrond is die beste danksy die goeie waterhouvermoë. Besproeiing met ’n spilpunt maak skedulering vir boere makliker en hulle kan só rys selfs op sandgrond verbou .“Spilpuntbesproeiing is ideaal vir rysverbouing, aangesien die hoeveelheid water en die frekwensie van besproeiing haarfyn bestuur kan word,” sê Astrid.
Vloeibare kunsmis kan ook deur dié stelsel toegedien word, pleks van met ’n kunsmistoediener en trekker. ’n Spilpunt bespaar dus water, misstof en arbeid.
Die saad kan met’ n klein graanplante r geplant of breedwerpig met’ n drie punt-kuns misstrooier gesaai en dan ingeêg word.
Effens suur grond – ’n pH van 5,5 tot 7 of ’n pH (KCI) van 4,5 tot 6 – is ideaal vir rysverbouing.
BEMESTING
Die bemesting vir rys is baie soos dié vir koring, naamlik 200 kg stikstof, 45 kg fosfaat en 50 kg kalium per hektaar. Voornemende boere moet egter verkieslik 4 ton hoendermis of 10 ton beesmis per hektaar toedien, wat die kunsmisrekening aansienlik sal verlaag.
Plant voedingstowwe wat algemeen deur rys benodig word, is stikstof (N), fosfaat (P), kalium (K), swael (S) en sink (Zn). Rys benut voedingstowwe baie deeglik, dus moet die boer daarteen waak dat voedingstowwe uitgeput raak deur betyds aanvullend te bemes.
Soos met enige gewas, moet rys in ’n wisselbouprogram met ander gewasse geplant word om siektes en plae te bekamp. Die boer moet ook onkruid bekamp.