Hoe veilig is leen by Land Bank?
Die beskikbaarheid van finansiering word gereeld beskryf as die olie van ’n moderne ekonomie. Sonder voldoende en geskikte finansiering word groei aan bande gelê en die moderne ekonomie sal nie kan funksioneer nie.
Die beskikbaarheid van finansiering was die groot knelpunt met die finansiële krisis in 2008-’09. Dit was toe een van die wêreld se grootste banke bankrot gespeel het en geld en kapitaalmarkte tot stilstand gekom het.
Hierdie gebeure het ’n kwaai en ernstige wêreldwye resessie veroorsaak, asook die sogenoemde “zero rentekoers”-benadering in die Weste, waarvan baie lande nou eers begin herstel.
Wat die moderne kommersiële landbou betref, is finansiering oor die wêreld heen ook die “olie” wat produksie laat loop. Net so belangrik is egter die finansiering van die produkte (via kopers) nadat die produkte die plaas verlaat het. Dit kan ’n jaar en langer kos vir plaasprodukte om verwerk en in die handel verkoop te word. Dit geld byvoorbeeld wyn, wol, droëvrugte, graan en suikerriet, om net enkele voorbeelde te noem.
Sonder ’n ordentlike wetlike raamwerk en ’n regstelsel wat werk en die eiendomsreg van produkte duidelik uitspel, is dit nie moontlik nie. In die geval van primêre produksie is grond en die waarde daarvan as sekuriteit meestal die grondslag waarop ’n mens finansiering en produksiekrediet kan kry om te kan boer. Daar moet dus ook wetlike sekerheid wees oor aspekte, soos pandreg, maar veral oor die eiendomsreg en waarde van grond as sekuriteit.
Dit is hier waar die ongeletterdes in die ANC en sy meelopers wat karring oor grond en eiendomsreg plat op hul neuse gaan val. Indien dié aspekte onder verdenking kom, sal die beskikbaarheid van krediet afneem en die wiele van kommersiële landbouproduksie sal stadig maar seker al hoe stadiger draai.
Die resultaat sal ’n afname in die hoeveelheid kommersiële voedsel op rakke in stede wees, wat op sy beurt tot onluste, hongersnood en vele meer sal lei.
Dit gaan nie daaroor of dit pienk of groen of wit of swart boere is nie. Die feit is dat sowat 70% van Suid-Afrika se mense in stede sit en sowat 90% van die bevolking kos hoofsaaklik van winkelrakke af koop. Dit is gevaarlik om dié masjien stadiger te laat werk en nie die wiele te “olie” nie.
BELANGRIKHEID VAN FINANSIERING
GRAFIEK 1 toon die verloop van landbouskuld en skuld as persentasie van bates in die landbou. Die stygende neiging in die skuldverhouding is baie duidelik, wat enersyds dui op ’n verswakkende finansiële situasie, maar andersyds ook op hoe belangrik finansiering in landbouproduksie is.
Dit is belangrik om te onthou dat dié syfer die uitstaande landbouskuld op ’n sekere datum is (einde Desember verlede jaar) en dit weerspieël dus nie die volle omvang van finansiering wat deur die jaar gebruik is nie.
Die ander faktor om in ag te neem is dat finansiering in die landbou die afgelope dekade meer vernuwend geraak het. Daar is ook groter mededinging tussen finansiers.
Stygende grondwaardes oor die afgelope dekade het ook grootliks bygedra om finansiering moontlik te maak.
Gegewe die groot beleidsonsekerheid wat daar in die landbou en die ekonomie is, asook ten opsigte van eiendomsreg, kan ’n mens verwag dat grondprysstygings in die landbou oor die volgende paar jaar gaan afplat. Dit sal ook saamval met die resessie in die ekonomie en banke wat finansiering terugtrek.
ROL VAN DIE LAND BANK
Lesers sal onthou dat die Land Bank enkele jare gelede op die rand van bankrotskap gehuiwer het en daar moes ’n ernstige regrukstrategie plaasvind. Die enigste aandeelhouer (die staat) moes kapitaal stort om die balansstaat te versterk, kapitaal en reserwes aan te vul en dit ’n lopende saak te hou.
Die jongste finansiële resultate van die Land Bank toon dat hy op ’n herstelpad is en weer winsgewend is. Voorsienings vir slegte skuld en die werklike afskrywing van slegte skuld het baie meer onder beheer gekom.
Die Land Bank se jaarverslag is interessante leesstof. Sy mandaat spel baie duidelik uit dat finansiering aan die kommersiële landbou deel van sy mandaat is (sien GRAFIEK 2 ).
Baie finansiering vloei ook van die Land Bank via landboubesighede na boere. Dit gebeur in die vorm van finansiering van produksiemiddele, asook die aankoop van produkte en die opberg van voorraad. Gaan kyk maar in landboubesighede se finansiële state – die Land Bank speel by party ’n groot rol as groot handelfinansier.
Die Land Bank stel dit redelik onomwonde dat hy sal voortgaan om die kommersiële
landbou en die verwerking en verhandeling van landbouprodukte te finansier.
Die Land Bank het natuurlik goeie kommersiële kliënte op sy boeke nodig sodat sy eie risiko van slegte skuld nie te groot raak weens swakker kliënte op sy boeke nie.
Die Land Bank het sy rol in die opkomende landbou duidelik gedefinieer en speel ’n toenemend belangrike rol as finansier op ’n kommersiële grondslag. Finansiering aan die opkomende landbou het die afgelope boekjaar heelwat gegroei: Vanaf 6% van hul besigheid wat gedoen is tot sowat 11% (nagenoeg R4,9 miljard).
GRAFIEK 3 toon hoe die Land Bank se finansiering aan die landbou oor die afgelope paar jaar gegroei het.
Sy jongste jaarverslag toon dat hy bates van R41 miljard het (hoofsaaklik bestaande uit lenings op sy boeke) met ’n besigheidsboek van sowat R43 miljard vir die afgelope jaar. Die wins in die bank was sowat R316 miljoen. Voorsiening vir slegte skuld het net R81 miljoen beloop, wat ook gemaklik beskou word teen die wins, reserwes en eie kapitaal van sowat R5,3 miljard.
Die Land Bank sien ook sy rol toenemend in oesversekering en versekering in die landbou as ’n instrument om sy risiko te bestuur, iets waarvan kommersiële banke wegskram. Daar is die afgelope boekjaar sowat R550 miljoen se premies geskryf.
Daar is ook nuwe tegnologiese ontwikkelinge aan die gang, wat vorentoe ’n meer vereenvoudigde en goedkoper produk in Suid-Afrika beskikbaar kan stel. Opkomende boere sal ook daardeur oesversekering kan kry.
Dit sal help om as gedeeltelike sekerheid vir finansiering van die oes te dien. Dit word “indeksversekering” genoem en bestaan reeds in onder meer Australië en Kenia.
Dit kom daarop neer dat jy in ’n spesifieke geografiese gebied versekering kan uitneem sodat indien die reënval met ’n sekere persentasie onder die normale syfer is, daar outomaties geld aan jou uitbetaal word sonder dat ’n assessor jou moet besoek.
Daar moet natuurlik goeie data beskikbaar wees, asook goeie GPS-inligting in kleiner streke. Ons is egter basies reeds daar. Dit sal ook ’n geleentheid bied vir die staat om met subsidies op die premies betrokke te raak, iets waaroor daar reeds gesprekke en ’n ondersoek was.
TEN SLOTTE
Dit wil voorkom asof die Land Bank stewig op pad is om op ’n gesonde grondslag besigheid te doen. Volgens sy jaarverslag sien die bank die finansiering van die kommersiële landbou steeds as die hoeksteen, maar die bank gaan ook toenemend finansiering aan opkomende boere verskaf.
Kommersiële boere vra dikwels die vraag: Is dit “veilig” om by die Land Bank te leen? My beskeie mening is dat die Land Bank tans in ’n baie beter posisie verkeer as ’n paar jaar gelede en dat ’n mens gerus na sy finansieringsopsies kan kyk.