Net bemarking kan insetkoste klop
Boere moet ál meer en ál groter risiko’s loop om winsgewend te bly soos produkpryse sukkel om met insetkoste tred te hou. Deel van die oplossing lê in doeltreffender bemarking.
Die ruilvoet in die landbou is iets waaroor selde gepraat of geskryf word. Tog is dit ’n belangrike ekonomiese aanwyser wat kan help om besluitneming te vergemaklik. Die inligting wat dit verskaf, is belangrik vir produsente in hul bemarking en aankoopbesluite, maar ook vir landbouleiers en die owerhede in die neem van beleidsbesluite.
Die landbouruilvoet dui aan of prysstygings van landbouprodukte tred hou met prysstygings in landbou-insette. Eerstens moet daar dus bepaal word hoe groot die prysstygings van landbouprodukte is en daarna wat die omvang van landbou-insette se prysstygings is. Daarna kan die ruilvoet ontleed word.
Uit die ontleding van die afgelope tien jaar se neigings is dit duidelik die dalende neiging van die ruilvoet dui op ál meer en groter risiko’s vir produsente om winsgewend te bly produseer.
Verlede jaar het produkpryse oor die algemeen vinniger as insetkoste gestyg. Dit het die ruilvoet tot 1,15 laat toeneem teenoor die vorige jaar se 1,05. Vanjaar sal produkpryse na alle waarskynlikheid daal en so ook die ruilvoet.
Daar is egter nie ’n kitsoplossing nie. Produsente moet hul produkte bemark waar die hoogste moontlike netto inkomste verdien kan word en terselfdertyd uiters versigtig aankope doen.
LANDBOUPRODUKTE
Die prysindeks vir alle landbouprodukte het verlede jaar met 16,8 indekspunte toegeneem teenoor 6,9 punte die vorige jaar. Dit is die naasgrootste styging van die pryse van landbouprodukte die afgelope tien jaar – slegs in 2007 was die styging groter. Die geweegde gemiddelde prysstyging van alle landbouprodukte word bereken deur ’n prysindeks vir die drie groepe akkerbou, tuinbou en veeteelt afsonderlik te bereken.
Akkerbou. Die ligblou stafies in GRAFIEK 1. toon die toename in pryse van akkerbougewasse op ’n jaargrondslag. Prysstygings van die gewasse was wisselvallig oor die tien jaar, maar let op die groot toename (34%) van 2015 tot 2016. In dié groep het die pryse van somergewasse (mielies, graansorghum, ens.) die grootste toename getoon.
Die prys van wit mielies het byvoorbeeld in 2016 met meer as 60% tot meer as R4 000 per ton gestyg en die prys van sorghum met 45% tot meer as R3 400 per ton.
Somergewasse beloop bykans helfte van akkerbouprodukte, wat beteken dat skommelings in somergewaspryse ’n groot invloed op die indeks van akkerbougewasse sal hê. Die skerp prysstyging is die gevolg van die droogte omdat laer produksie tot heelwat hoër pryse gelei het. Pryse van wintergewasse (koring, hawer, gars, ens.), oliesade (sonneblom, grondbone, soja, ens.) en suikerriet het elk met tussen 15% en 20% gestyg. Droëbone en katoen, wat relatief klein produkte is, het albei met net meer as 20% toegeneem. Tuinbou. Die pryse van tuinbouprodukte (geel
stafies, GRAFIEK 1 ) het meer gelykmatig verloop oor die dekade, maar het tog verlede jaar ook skerp gestyg (20%). Dit bestaan hoofsaaklik uit groente en vrugte. Groentepryse het die skerpste gestyg (36%). Die vernaamste prysstygings was by aartappels (66%), uie (62%), pampoene (50%) en lemoenpampoentjies (42%). Die pryse van vrugte, wat die grootste deel van tuinbouprodukte uitmaak, het met 13% toegeneem. Die grootste prysstygings was by avokado’s (28%), druiwe (20%), en mango’s (20%).
Diereprodukte. Die pryse van diereprodukte toon ook ’n gelykmatige styging en het verlede jaar met net 6% toegeneem (groen stafies,
.GRAFIEK 1 ). Die pryse van wol en bokhaar het die grootste styging getoon, nl. 25%. Die pryse van vee geslag (bees, skaap en vark) het met 9% toegeneem en dié van suiwelprodukte (hoofsaaklik vars melk) het met 8% gestyg. Die droogte verlede jaar het veroorsaak dat produsente hul kuddes uitgedun het. Die groter toevoer van vleis het pryse laat daal.
LANDBOU-INSETTE
Die prysindeks van landbou-insette het ver-
lede jaar met 8,9 punte gestyg in vergelyking met 5 punte die vorige jaar. In 2010, 2011 en 2012 was daar skerp stygings van meer as 10 punte per jaar, maar daarna het die jaarlikse styging verlangsaam tot minder as 10 punte. Die styging van 8,9 punte verlede jaar was die hoogste sedertdien.
Om die geweegde gemiddelde prysstyging van alle landbou-insette te bepaal, word dit in drie groepe verdeel, naamlik masjinerie en werktuie, vaste investering en intermediêre goedere en dienste. ’n Afsonderlike indeks vir elk van die drie groepe word saamgestel.
Wat in GRAFIEK 2 opval, is dat vaste investering (geel stafies) in die eerste drie jaar die grootste prysstygings getoon het. Daarna het dit teruggesak en het veral intermediêre goedere en dienste (groen stafies) se pryse die grootste stygings getoon.
Masjinerie en werktuie. Die groep bestaan hoofsaaklik uit vragmotors, trekkers, sleepwaens, gereedskap en besproeiingstoerusting. Die blou stafies in GRAFIEK 2 toon die jaarlikse toenames. Let veral daarop dat die groep die afgelope jaar skerper gestyg het as vorige jare – met net minder as 10%. In die vorige jare was die stygings betreklik klein. As die groep verder ontleed word, blyk dit dat veral trekkerpryse verlede jaar skerp gestyg het (11,6%). Pryse van gereedskap het verlede jaar met 7,7% toegeneem. Vragmotors en besproeiingstoerusting het elk met net meer as 6% toegeneem.
Vaste investering. Hierdie is die kleinste van die drie groepe en bestaan hoofsaaklik uit bou- en omheiningsmateriaal. Die geel stafies in GRAFIEK 2 dui die prysstygings van die groep aan. Dit het van 2015 tot 2016 met 7% toegeneem. Dit is ongeveer die gemiddelde styging die afgelope paar jaar. Prysstygings in die groep was oor die tien jaar baie gelykmatig sonder besondere stygings of dalings.
Intermediêre goedere en dienste. Hierdie produkte kan kortliks omskryf word as produkte wat gedurende die produksieproses opgebruik word. Dit is verreweg die grootste groep en bestaan onder meer uit kunsmis, brandstof, dierevoer, dieregesondheids- en plantbeskermingsmiddels, verpakkingsmateriaal en onderhoud en herstelwerk. Die groen stafies in GRAFIEK 2 dui die jaarlikse stygings aan.
Die groep het in die vyf jaar 2008 tot 2012 prysstygings van meer as 10% per jaar getoon, maar het daarna afgeneem tot onder 10%. Hoewel die groep verlede jaar die kleinste prysstyging getoon het (6%), veroorsaak die volume wat jaarliks aangekoop word dat hierdie prysstygings die grootste invloed op produsente se besteding sal hê.
In die groep is dierevoer verreweg die grootste item en beloop meer as ’n derde van die uitgawes. Dit het ook verlede jaar die grootste styging getoon, nl. 7,1%. Pryse van verpakkingsmateriaal en diere- en plantgesondheidsprodukte het albei met net meer as 5% toegeneem. Brandstof het met 4,8% gestyg en kunsmis met 3,1%.
AFNAME IN RUILVOET
Indien die ruilvoet ’n syfer groter as 1 aandui, beteken dit dat die pryse van landbouprodukte vinniger gestyg het as dié van landbou-insette en is die ekonomie dus gunstig vir die landbou. Indien die ruilvoet kleiner as 1 is, styg insetkoste vinniger as pryse van landbouprodukte en verkeer produsente onder ekonomiese druk.
Die ruilvoet in die Suid-Afrikaanse landbou het die afgelope dekade ernstig afgeneem, soos wat in GRAFIEK 3 gesien kan word. Dit was positief in die drie jaar 2007 tot 2009, maar in die vyf jaar 2010 tot 2014 wissel die ruilvoet rondom 1. Die rooi stippellyn toon die afwaartse neiging oor die dekade, wat beteken dat produsente ál meer onder ekonomiese druk kom.
In 2015 en 2016 lyk dit of daar ’n verbetering kom. Dit was egter ’n opflikkering as gevolg van die droë jare met lae produksie in die somersaaigebiede. Die lae produksie het gelei tot besonder hoë produkpryse.
So byvoorbeeld met ’n verwagte rekordoes het die prys van wit mielies op die termynbeurs reeds met meer as 50% gedaal tot onder R2 000 per ton. Dit kan ’n ernstige negatiewe invloed op die ruilvoet hê.