Grond: Staat moet markwaarde betaal, sê hof
DIE Appèlhof in Bloemfontein het ’n omstrede Grondeise hof-beslissing, wat die vergoeding swaarde van ’n stuk landbougrond van R1,8 miljoen tot R1,5 miljoen verminder het, omgekeer.
Die besluit van die Grondeisehof om die bedrag te verminder selfs al het die staat en die eienaar ooreengekom dat die grond se landbouwaarde R1,8 miljoen was, het verlede jaar tot groot konsternasie in landbougeledere gelei.
Agri SA, wat as vriend tot die hof vir die appèlsaak toegelaat is, sê die uitspraak bevestig dat markwaarde die vertrekpunt behoort te wees in die berekening van regverdige en billike vergoeding.
“Die Appèlhof het dit nou duidelik gemaak dat geen arbitrêre aftrekkings gemaak kan word bloot omdat die grond vir grondhervorming s doeleindes onteien word nie,” sê mnr. Ernest Pringle, voorsitter van Agri SA se grondkomitee.
Die Dee Cee-trust, eienaar van die grond naby Middelburg in Mpumalanga, het die Appèlhof oor twee kwessies genader: die vermindering van die landbouwaarde, en die feit dat die landbouwaarde gebruik word, pleks van die potensiële residensiële ontwikkeling swaarde van R4,36 miljoen.
Die appèl oor laasgenoemde was onsuksesvol.
VERTRAGING
Mnre. Johan en Dirk Uys, boere en trustees van die trust, het die plaas van sowat 352 ha in 1999 teen R400 000 gekoop het. Die Msiza-familie het in 1996 ’n grondeis daarop ingedien en sowat 45 ha is in 2004 aan hulle toegeken.
Die staat en die trust kon jare lank nie oor ’n prys ooreenkom nie, waarop mnr. Msindo Phillemon Msiza, wie se oupa sedert 1936 as huurarbeider op die plaas gewoon het, die hof genader het.
Die Grondeisehof het verlede jaar beslis die staat moet die trust R1,5 miljoen vir die grond betaal.
Een van die redes vir die vermindering was dat die doelwit grondhervorming is.
Regter Colin Lamont sê egter in sy uitspraak die kundige wat die grond namens die staat waardeer het, het wel die Msiza-grondeis in berekening gebring. Die hof het bevind die vermindering in waarde was arbitrêr en het nie op feite berus nie.
UIT DIE LUG
Pringle sê sekerheid oor die kwessie van vergoeding is van kritieke belang vir die sektor en vir alle Suid-Afrikaners met ’n belang by voedselsekerheid.
Dit verteenwoordig volgens hom “nie ’n totale verwerping van die markgegronde benadering tot vergoeding waar grondhervorming ter sprake is nie.
“Dit bied bloot groter buigbaarheid wanneer regverdige en billike vergoeding bepaal word.”
Die Regshulpsentrum, wat namens Msiza opgetree het, sê in reaksie op die uitspraak die hof het net gedeeltelik gekyk na die kwessie of daar, wanneer dit oor billike en regverdige vergoeding vir grondhervorming gaan, aftrekkings van die markwaarde kan wees, en tot watter mate.
Me. Annelize Crosby, hoof van landbou-ontwikkeling by Agri SA, sê die howe kan slegs faktore beoordeel wat voor hulle geplaas word. In die Msiza-saak voor die Grondeisehof is geen faktore waarvoor “spesifieke en gekwantifiseerde aftrekkings gedoen sou kon word” voor die hof geplaas nie.
“Die Grondeisehof het uit eie beweging ’n syfer uit die lug gegryp en besluit dat R300 000 afgetrek kan word omdat die grond vir grondhervorming aangekoop is. Die Appèlhof het dit baie duidelik gemaak dat so ’n lukrake benadering onaanvaarbaar is.”
Sy voeg by daar sal sekerlik nog heelwat sake oor regverdige en billike vergoeding voor die howe kom. Elke saak se feite sal uniek wees en sal op eie meriete beoordeel moet word.
Mnr. Danie Schutte, die Uyse se regsverteenwoordiger, sê hulle is bly die afwaartse aanpassing is omgekeer, maar teleurgesteld dat die potensiële ontwikkeling swaarde nie i nag geneem is nie, veral nadat die plaaslike owerheid verlede jaar ’n buurplaas vir net meer as R59 000/ha gekoop het.