Boeretegnologie: Swartryp in sy maai gewaai
Nadat swartryp op die Hoogland-boerdery in Touwsrivier ’n hele tafeldruifoes vernietig het, het die eienaars binne drie jaar doeltreffende waaiertegnologie ontwikkel om nóg so ’n ramp te voorkom. Die teenrypwaaiers is só doeltreffend dat die oesopbrengs o
As die nood begin druk, ken Suid-Afrikaners van twee dinge: bid en planne maak. Die drie Jordaan-broers, Danie, Luan en Marius, van De Doorns in die Boland het vyf jaar gelede die plaas Hoogland naby Touwsrivier gekoop. Die plan was om hul tafeldruifbesigheid daar uit te brei.
Op Hoogland het hulle geleer planne maak, maar bowenal dat die weer ál minder voorspelbaar word. Boere moet elke moontlik hulpmiddel inspan om hulle teen hierdie risiko’s te verskans.
Tot in 2012, toe die Jordaans Hoogland gekoop het, was die laagste minimum temperatuur op Hoogland -2 ºC en ryp was nie ’n gereelde risiko nie. Hul eerste jaar op die plaas, die seisoen 2012-’13, was ’n algehele misoes nadat swartryp die 29 ha-oes vernietig het.
Sedert 2012-’13, toe die minimum temperatuur in November by -6 ºC gaan draai en een nag binne 40 minute met 4 ºC gedaal het, was daar drie opeenvolgende jare met ryp, sê mnr. Marius Jordaan, die jongste van die drie broers. “Dis ’n werklikheid dat ons risiko’s weens onvoorspelbare weerstoestande ál groter raak. Dit dwing ons om bestuurshulpmiddels gereed te kry om risiko’s uit te skakel. Ons moes ’n manier kry om die ryprisiko onder ons eie beheer te kry om ’n opbrengs op ons belegging te verseker.”
REGTE KUNDIGHEID VIR ELKE TAAK
Die drie broers is pragmaties en nugter oor die take wat in hul besighede verrig moet word, sê Luan. “Ons kry die regte mense met die regte vaardighede vir elke taak. As ons iemand kan oplei om meer produktief te wees, dan doen ons dit. En wanneer elkeen opgewasse is vir sy verantwoordelikhede, is ’n span ’n magtige ding.”
In die winter van 2013 het die drie broers bykans R1 miljoen aan oorhoofse besproeiing op Hoogland bestee om die ryp te keer. “Ons het in tien uur 1 600 m3 water besproei. Naas die feit dat dit nie doeltreffend genoeg was nie, was dit ’n reusevermorsing van water en dus nie die antwoord nie,” sê Luan.
BUITELANDSE TEGNOLOGIE
Danie het ná die seisoen 2013-’14 in die buiteland gaan soek na antwoorde. In die Napa-vallei in Kalifornië, in Europa en in Kanada word rypwaaiers (wat lyk soos klein windkraglaaiers) reeds jare lank aangewend om swartryp teen te werk.
Die Jordaan-broers wou ’n waaier invoer, maar in dié stadium het die wisselkoers dit onbekostigbaar gemaak. Die drie broers het besluit om hul eie waaier te bou, maar hoe?
Luan is ’n opgeleide wynmaker en wingerdboukundige. Met behulp van sy kontakte in die wynbedryf het hy by Beveratech Ingenieurs uitgekom. Danie het uit vorige
ervaring baie vertroue gehad in mnr. Alewyn Hugo, eienaar van Groen Karoo Agri, wat spesialiseer in hoëspanning-elektrisiteit en besproeiing. Alewyn en Beveratech se manne was die regte span om die praktiese installasie te doen.
Om die regte plekke te kry om die waaiers op te rig, het die Jordaan-broers betroubare inligting oor die mikroklimaat en weerpatrone op Hoogland benodig. “Ons moes weet waar die koue lug vandaan kom, hoe hoog die inversie-lae is (sien die kassie “Só werk die Frost Fans”) en ons moes ’n manier vind om die ryp te voorspel,” sê Luan.
Vir hierdie doel het hulle Hortec en Sense-It genader. Hortec spesialiseer in die ontleding van vrugtegehalte en gifstofresidu, asook weerdata, terwyl Sense-It spesialiseer in elektroniese sensors.
Sense It Technologies het temperatuuren humiditeitsensors op strategiese plekke in die boorde geïnstalleer om te bepaal waar die waaiers geïnstalleer moes word, terwyl Hortec se weerstasies weerdata ingesamel het.
Dít was die antwoord om Hoogland se mikroklimaat beter te begin verstaan. “Dit is die belangrikste stap, want as jy nie die aard van die weer op jou plaas goed ken nie, sal jy dit nie doeltreffend kan bestuur nie,” sê Luan.
KOMMERSIËLE GELEENTHEID
Hoewel die kwotasies van al die partye hoog was, was dit steeds goedkoper as die alternatief om ’n waaier in te voer. Naas die voordeel wat hulle in hul eie boerdery daaruit sou trek, het die Jordaan-broers die kommersiële potensiaal van die waaiers raakgesien en voorgestel dat hulle saam met die tegniese belanghebbendes ’n maatskappy stig. Hulle het die diensverskaffers as vennote geïnkorporeer in Africa Global Industries (AGI), ’n doelgemaakte maatskappy, en die projek kon voortgaan. Die eerste waaier-toring is in die winter van 2014 opgerig. Die eerste prototipe, hoewel ’n tree in die regte rigting, was nie goed genoeg nie. “Ons het iemand nodig gehad wat die lemme wat die wind blaas vir ons meer doeltreffend kon maak. Ons het by Epsilon Engineering uitgekom, wat onder meer die helikopterlemme vir die bekende rooivalkhelikopters ontwikkel en gebou het,” sê Luan. Die gewig van die waaier, nou in sy derde fase, is oor die drie jaar van ontwikkeling van bykans 1,5 ton tot minder as 500 kg verminder.
DOELTREFFENDE BESKERMING
Die toetse wat op Hoogland gedoen is, wys dat ’n enkele waaier, na gelang van sy grootte, ’n sirkel van 9 ha
doeltreffend teen ryp beskerm. Die 2 m-waaierlemme beweeg teen 210 m/s (756 km/h) op hul punte en die waaier is teen ’n 11º-hoek op paal, wat 9 m hoog is, geïnstalleer.
Sodra die temperatuur by enige sensor onder 3 ºC daal, word die waaiers outomaties deur Sense It se beheerstelsel aangeskakel. Al die waaiers bly aan tot die temperatuur weer hoër as 3 ºC is.
Die afgelope seisoen het die Jordaan-broers hierdie waaiers op 17 ha gehad en oorhoofse besproeiing op ’n verdere 12 ha. “Waar ons oorhoofse besproeiing gehad het, het ons van 2 500 tot 3 500 kartonhouers druiwe per hektaar geoes. Waar die waaiers was, het ons meer as 4 500 kartonhouers per hektaar geoes,” sê Danie.
In toestande waarin hulle voorheen totale misoeste sou hê, sal die Jordaan-broers nou wel ’n winsgewende oes kan verseker danksy hul eie vernuwing, vasberadenheid en vermoë om die regte mense vir die regte taak te identifiseer.