Drakensbergers vier 70! Van ikoniese trekos tot produktiewe vleisbees
Die Suid-Afrikaanse Drakensberger-beestelersgenootskap vier vandeesweek sy 70ste verjaardag. Dié ras — wat al meer as 300 jaar in Suid-Afrika is — het diep spore getrap.
Drakensbergers is alom bekend as groot, statige, rustige, swart beeste. Tog weet min mense waarskynlik dat die “voorouers” van hierdie geharde beeste – wat reeds in Jan van Riebeeck se tyd aan die Kaap bekend was – ook die beeste was wat die Voortrekkers se waens die onbekende, wilde binneland in getrek het. Hulle het ook dié pioniers van melk voorsien.
Vandeesweek word ’n besonderse mylpaal gevier: Die totstandkoming van die Suid-Afrikaanse Drakensberger-beestelersgenootskap op 7 November 1947 – 70 jaar gelede.
Om dit te vier het Landbouweekblad met ’n paar telers gesels. Dit was dadelik duidelik dat hulle nie net beestelers is nie, maar ’n absolute passie vir hul swart diere het.
Vir mnr. Piet de Villiers van Rietkol-Drakensbergers, Standerton, staan die ras uit. “Drakensbergers is wyd aangepas, wei gemaklik op alle grasse en bosveld en is veral suksesvol in gemengde boerderye op grasveld en met oesreste in die winter. Hulle is veral aangepas vir heuwel- en bergagtige gebiede, soos die Drakensberg-weigebied en
die Karoo met sy grasbegroeide koppies en gras op die plat kruine van berge.
“Die ras is oor meer as 300 jaar inheems ontwikkel en is dus baie gehard teen siektes en aangepas vir koue- en hittetoestande. Ondanks hul swart vel aard hulle uitstekend in warm streke met soms kwaai droogtes, soos die Noord-Kaap, Namibië, Noordwes en die Karoo.”
Daarmee stem nog ’n teler, mnr. Louis Botha, ’n raadslid van die genootskap in KwaZulu-Natal, saam. “Drakensbergers is reeds voor die koms van Van Riebeeck opgeteken – onder ander name. Hulle moes ui-
terste klimaatstoestande, bosluise en siektes sonder antibiotika, dipmiddels of medisyne deurstaan. Drakensbergers is aanpasbaar by enige moeilike toestande.”
Mnr. Rodney Neuman van Neuman-Drakensbergers by Vrede en ook ’n raadslid, meen veral in die afgelope sewe dekades het die ou trekos-tipe beeste plek gemaak vir volwaardige vleisbeeste. “Vandag is ons ideaal mediumraam-, vroegryp- en breë, vleisdraende diere met ’n goeie loopvermoë, sterk bene en swart, buffelagtige kloue.”
Piet sê die genootskap was gelukkig om die goeie melkeienskappe te behou saam met “sterk bene en hoewe, ’n goeie loop- en weivermoë, gehardheid en aanpassingsvermoë”. Hierdie eienskappe word gerugsteun met ’n wetenskaplik bewese goeie groeivermoë op die veld én in voerkrale, ’n gunstige voeromsettingsverhouding, prestasietoets- en BLUP-syfers, asook ’n suksesvolle keuringstelsel wat help om net die beste beeste vir teling te behou.
DIE MODERNE DRAKENSBERGER
Mnr. Carel Nel van Grasmunt-Drakensbergers tussen Brandfort en Bultfontein sê die moderne Drakensberger is ’n mediumraambees met ’n gladde, swart haarkleed. Hulle het lang en diep lywe en ’n rustige temperament.
“Dit is een van net drie inheemse beesrasse van Suid-Afrika en is hier geteel en ontwikkel deur natuurlike en wetenskaplike seleksie.”
Prestasietoetsing is sedert 1980 verpligtend vir lidmaatskap van die genootskap. “Sedertdien word net prestasiegetoetste diere vir inspeksie en registrasie in aanmerking geneem. Met ’n oop kuddeboek laat ons wel nuwe diere as hulpstamboek A-diere toe,” sê Carel.
Hoewel Drakensbergers swart is, word enkele uitsonderings wel toegelaat. “Hulle mag wit op die onderlyn hê, maar op geen ander deel nie. Grys is wel toelaatbaar waar die vel swart en die haar wit is.”
Die gladde “blouswart” haarkleed in die somer verander in ’n effens dowwe, wollerige haarkleed in die winter, sê Piet.
“’n Swart pigment vir gesonde oë en hitteweerstand is normaal by die ras. Daar word nou geselekteer vir ’n breedbespierde dier, asook top-moedereienskappe en baie melk – veral in die kleinkalftydperk tot op drie maande.”
Carel sê volwasse bulle weeg van 800 kg tot 900 kg, hoewel sommiges tot 1 200 kg kan weeg. “Volgens SA Stamboek se jongste verslag is die geboortegewig gemiddeld 36 kg by bulkalwers en 34,1 kg by verskalwers. ’n Koei weeg gemiddeld 491 kg by haar kalf se geboorte en 507 kg teen die kalf se speentyd. Dit is ’n gewigstoename van 16 kg terwyl sy haar kalf soog.”
Piet sê “as jy nie die ideale speengewig
ONTSTAAN VAN DIE RAS
Toe Jan van Riebeeck in 1652 uit Europa aan die Kaap voet aan wal gesit het, het die plaaslike Khoi-Khoi baie beeste besit. Heelwat daarvan was swart beeste waarvan die setlaars baie gehou het. Van Riebeeck self het swart osse as trekdiere verkies en Simon van der Stel het glo swart beeste as belastingbetaling aanvaar.
Families, waaronder die Uyse, het in die 18de eeu die binneland in getrek. Hul trekdiere was swart osse wat Vaderlanders genoem is. Later geslagte het tot by Gryshoek in Mpumalanga getrek, wat die tuiste van die Uysbees, oftewel die Gryshoek-Drakensberger, sou word (sien ook “Gryshoek se swart beeste”, LBW, 19 Desember 2014).
Die Vaderlander-trekosse was nie 100% inheems nie, maar was ’n kruising tussen swart, inheemse koeie en enkele swart Groningen-bulle wat Van der Stel ingevoer het. Dit was puik trekosse met goeie vleisen melkgehalte wat die eienskappe van die inheemste beeste verbeter het.
Tydens die Uyse se trek is baie swart beeste van die Khoi-Khoi bekom. Mettertyd het die Groningen-gene baie verswak. Daarna is na die Humansdorp-omgewing en later na Grahamstad en verder getrek met heelwat swart beeste. Ná die Zoeloeoorloë — omstreeks 1874 — het die Uyse van die swart beeste na Gryshoek gebring. Die dorpie Wakkerstroom is destyds in dié omgewing gestig.
Ene Swart Dirk Uys het ná die Vryheidsoorlog (1899-1902) die Uysbeeste — soos hulle toe bekend was — verbeter en veredel. Die Uysbeeste het ’n beduidende invloed op beeskuddes in die omgewing gehad, hoewel die beeste nie op sigself ’n ras was nie. In die familie het Uysbeeste oorleef ondanks die Wet op Veeverbetering van 1934, wat die gebruik van ongeregistreerde rasse gepenaliseer het.
Talle Uysbeestelers het toe begin om bulle van ander rasse, soos die Angus en South Devon, by hul koeie te gebruik.
Mnr. Joey Uys, ’n nasaat, was nie hiermee geneë nie en het aangehou om Uysbeeste in sy geslote kudde te teel. Hy het hom ernstig beywer om die Uysbees amptelik as ’n ras erken te kry. Op 1 Mei 1946 is ’n vergadering van Uysbeestelers deur Joey gelei. Dit het tot die totstandkoming van die Uysbees-telersvereniging gelei.
In 1947 het ’n vee-inspekteur van Ermelo aangedring om ’n Uysbul van Joey te evalueer. Hy was só beïndruk dat ’n departementele kommissie in April byeengeroep is om die moontlikheid van die Uysbees as ’n afsonderlike, eiesoortige ras te ondersoek. Die evaluasie is met vlieënde vaandels geslaag, en in Oktober 1947 is die nuwe, inheemse, swart beesras tot die Drakensberger herdoop — op Joey se aanbeveling.
Op 7 November daardie jaar is die Suid-Afrikaanse Drakensberger-beestelersgenootskap gestig, met Joey as voorsitter. In 1961 het die vereniging 68 lede met meer as 4 700 geregistreerde diere gehad.