Behou kernkudde só
Droogtevoeding is duur, maar boere moet alles moontlik doen om hul basiskudde te behou. Die kernkudde ken die plaas en is aangepas by die omgewing en op die spesifieke veld. Ná die droogte sal dit baie moeilik en duur wees om weer goeie teeldiere te bekom
Die huidige droogte is een van die mees wydverspreide droogtes in Suid-Afrika in die onlangse tye.
Die handhawing van die status van veldweiding as die goedkoopste bron van voer vir herkouer produksie moet die basiese uitgangspunt van’ n droogte strategie wees, maar dit is bykans onmoontlik tydens rampdroogtes, soos die huidige een.
Droogtevoeding is ingewikkeld en sal van streek tot streek verskil. Dit kan aanvullende voeding tydens seisoenale droogtes behels of die beskikbaarstelling van droogtebestande voergewasse in streke wat onderhewig is aan periodieke droogtes. Tydens rampdroogtes behels droogte voeding oorlewing s voeding (waneer diere aan die veld onttrek moet word) of onderhoud s voeding( wanneer kernkuddediere slegs genoeg voer ontvang om hul liggaamsgewig te handhaaf of selfs net te oorleef).
Die volgende praktiese wenke kan help met die besluitneming tydens rampdroogtes.
VOERBENO DIGDHEDE MET KRAALVOEDING
’n Ooi van 60 kg benodig sowat 1,5 kg droëmateriaal per dag om haar liggaamsgewig ten minste te handhaaf. ’n Troppie van 100 ooie benodig dus 55 ton voer per jaar. Indien goedkoop of selfgepr oduseerde voer beskikbaar is teen ongeveer R2 000 per ton, sal dit dus R110 000 per 100 ooie, of R1 110 per ooi, per jaar kos slegs aan onderhoudsvoer.
Indien die ooi lakterend is, praat ’n mens van minstens 2,3 kg droëmateriaal per ooi per dag. Met ’n prys van R2 500 per ton vir voer, kos dit R2 100 per ooi per jaar slegs aan voer, sonder die voerkoste van die lam.
Indien moontlik moet die getal diere wat ten volle gevoer moet word, dus beperk word, anders kan voerkoste die waarde van die diere oorskry.
KOSTE EN WAARDE VAN VOER
Die totale verteerbare voedingstowwe (TVV) en ruproteïenin houd van enkele van die belangrikste grondstowwe vir veevoer (100% droëmateriaa lbasis) word in TABEL 1 getoon.
Tydens droogtes is veral die energie-inhoud belangrik wat TVV betref, hoewel die ruproteïenin houd ook ’n belangrike rol speel in die koste van die voer. Proteïentekorte
kan egter in ’n onderhoudsvoer met taamlik bekostigbare nie-proteïe nstikstof (NPN), soos in die vorm van ureum, aangevul word.
Dit is dus belangrik om die waarde van die voer met die prys daarvan te vergelyk om ’n ingeligte besluit te kan neem. Waar selfgepro duseerde ruvoer ’n belangrike bron van droogtevoeding is, is dit moontlik beter om konsentrate as aanvulling te gebruik pleks van om ruvoer aan te koop weens die hoë vervoerkoste van veral laegraadse ruvoer.
VOEDINGSBEHOEFTES
Die voedingstof behoeftes van lakterende diere en jong, groeiende diere is baie hoër as dié van diere wat net vir onderhoud gevoer word. Dragtige diere moet ook voer van hoër gehalte ontvang weens die beperking op die rumen vanweë die ruimte wat die fetus opneem.
TABEL 2 toon die voedingsbehoeftes van onderskeidelik droë, dragtige en lakterende Suid-Afrikaanse Vleismerino- (SAVM) en Merino-ooie. Die energieb ehoeftes van lakterende ooie is sowat twee en ’n half maal hoër en die proteïen behoefte ongeveer drie maal hoër as dié van ’n droë ooi. Indien moontlik, is dit dus noodsaaklik om die nageslag so gou moontlik te speen sodat die ma kan oorleef.
AANPASSING VANAF DIE VELD
Diere wat van die veld af gevoer word of honger diere wat te vinnig aan hoëstyselra ntsoene blootgestel word, vrek maklik weens asidose of suurpens. Dit is dus noodsaaklik dat die diere oor ’n tydperk van minstens twee weke aangepas word deur in die eerste week slegs 300 gram konsentraat plus hooi en in die tweede week slegs 500 gram konsentraat plus hooi te voorsien. Daarna kan gekonsentreerde voer vrylik voorsien word.
Dit is noodsaaklik dat voldoende voerkalk, koeksoda of ander kommersiële buffers by die voer gevoeg word. Indien die konsentraa tvoere met hoë vlakke van stysel nie genoeg van die buffer bevat nie, sal die diere swak produseer en chroniese diarree hê.
BEHOU PRODUKSIE
Die algemene reël is dat daar met byvoeding begin moet word voordat ooie wat in ’n goeie kondisie is, meer as 15% van hul aanvanklike gewig verloor het.
Wanneer daar genoeg ruvoer op die veld beskikbaar is, is dit lonend om die diere slegs van ’n produksielek te voorsien wat daarop gemik is om die dier se rumen, asook inname van weiding vanaf die veld, te stimuleer.
Dit is sowat vyf maal duurder om diere intensief in krale te voer as wanneer hulle op weiding onderhou word. Dit is belangrik dat genoeg vreetspasie toegelaat word waar diere intensief gevoer word. Wanneer lekke met ureum en groeistimulante voorsien word, moet diere eers vir die eerste week skoon sout ontvang.
TABEL 3 toon ’n voorbeeld van ’n produksielek wat self gemeng kan word en daarop gemik is om die rumen en weidingsinname te stimuleer.
ALTERNATIEWE BRONNE
Alternatiewe voerbronne is soms teen billike pryse beskikbaar. Enkele van die bronne word hieronder bespreek. Vervoerkoste sal ’n belangrike oorweging wees met die gebruik van alternatiewe voerbronne, veral bronne met ’n hoë voginhoud omdat jy vir die vervoer van die vog of water ook betaal.
Om die werklike voedingswaarde te bereken en met ander bronne te kan vergelyk, moet die voedingswaarde van die bronne eer sop’ n droë materiaal basis bereken word. Dit word gedoen deur die voedingstof waarde van die voer te deel met die droëmate riaalinhoud van die voer. Byvoorbeeld, indien die TVV van appelpulp 30% is en die pulp 60% vog bevat, is die TVV op ’n droëmate riaalbasis 30/0,4, met ander woorde 75% TVV op ’n 100% droë materiaal basis. Die TV V van die bron op ‘n natuurlike vogbasis word dus deur die droë materiaal inhoud gedeel om die TV V op 100% droë materiaal ba siste bepaal.
Die vog- of watergedeelte, wat in dié geval 600 kg per ton is, moet in berekening gebring word met die prys van die voer. Indien die pulp byvoorbeeld R500 per ton kos, is die ware prys op ’n droëmater iaalbasis R1 250 per ton. Indien boere alternatiewe voerbronne oorweeg, moet hulle verkieslik ’n veekundige raadpleeg om te verseker dat die insluiting van die voerbronne in hul spesifieke behoeftes sal voorsien.
HOENDERMIS
Gesteriliseerde hoendermis word soms in droogtetye vir onderhoud en in die lekke van diere gebruik. Kuikenhokmis (15-16% ruproteïene en 45% TVV op ’n droëmateriaalbasis) is beter as lêhenmis omdat laasgenoemde gewoonlik te nat is. Volgens wet moet die hoendermis gesteriliseer wees
(om skadelike organismes dood te maak) voor gebruik in dierevoeding, anders is dit onwettig.
Hoendermis as veevoer (gewoon of gesteriliseerd) hou steeds ’n risiko in wanneer dit aan diere gevoer word. Die diere moet dus geënt wees teen lamsiekte (Clostridium
botulinum) voor dit gebruik kan word. Ander gevare is die teenwoordigheid van ionofore of groeistimulante (byvoorbeeld maduramycin), wat dodelik kan wees vir alle herkouers, asook té hoë vlakke van koper vir skape. Verder kan toksiene weens swamgroei vanweë baie vog in die mis aborsies by dragtige diere veroorsaak.
Voordat hoendermis in veevoer of lekke gebruik word, behoort boere met ’n veevoedingskundige te praat om seker te maak dat alle risiko’s in ag geneem is om potensieel groot verliese te beperk.
DRUIWEDOPPE EN ROSYNE
Druiwedoppe (13,3% ruproteïene en 32% TVV op ’n droëmateriaalbasis) kan met welslae as veevoer vir herkouers gebruik word. Wit druiwedoppe is van groter waarde as rooi druiwedoppe weens die hoë vlak van tannien in rooi druiwe. Hoe meer sap uit die doppe gedruk is, hoe minder waarde het die doppe omdat suiker uit die doppe gedruk word.
Uitskotrosyne (6-7% ruproteïene en sowat 80% TVV op ’n droëmateriaalbasis) is baie smaaklik en hoog in energie, wat hoofsaaklik in die vorm van suiker (tot 72%) beskikbaar is. Rosyne kan selfs in produksierantsoene gebruik word en kan tot een derde van die graankomponent in herkouerrantsoene vervang. Die voedingswaarde van rosyne word op 75-80% van die waarde van mielies geskat.
SITRUSPULP
Sitruspulp (6-13% ruproteïene en 84-87% TVV op ’n droëmateriaalbasis) is ’n hoogs verteerbare en baie smaaklike voedingsbron vir herkouerdiere. Genoeg ruvoer moet beskikbaar wees indien sitruspulp vir baie lang tye aan diere gevoer word. Sitruspulp word ook met welslae ingekuil. Indien dit vir taamlik lang tye gevoer word, moet die kalsium-fosfor-verhouding reggestel word. Danksy die hoë energiewaarde van sitruspulp kan dit teen beduidende vlakke in voer vir produksiediere gebruik word.
AARTAPPELS
Uitskotaartappels (9-11% ruproteïene en 79% TVV op ’n droëmateriaalbasis) word soms aan diere gevoer. Aartappels is hoog in stysel en dus energie. Vars aartappels bevat ongeveer 75-80% water.
Aartappels word goed benut deur herkouers, maar moet verkieslik gekerf wees om verstikking by veral beeste te voorkom. Die voer van aartappels in laag geplaasde voerbakke of onder ’n balk of ’n kabel bo die diere se koppe by die voerbak help ook in ’n mate teen verstikking.
Aartappels wat uitloop, bevat gifstowwe in die spruite en moenie gevoer word nie.
PROSOPIS
Prosopis (Prosopis glandulosa, P. juliflora of P. velutina) of muskietbome kom wyd verspreid in sekere dele van die land voor en is een van die belangrikste indringerplante in Suid-Afrika. Een boom kan 10-50 kg peule per jaar lewer. Die blare en groen peule (wat selfs skadelik kan wees vir diere) van die boom is taamlik onsmaaklik, maar die ryp peule bevat ongeveer 15% suiker en is baie smaaklik vir diere. Ryp prosopispeule (10-12% ruproteïene en 70-75% TVV) is taamlik hoog in energie, maar die sade, wat ’n hoë proteïeninhoud van 31-37% het, kan onverteerd deur die spysverteringskanaal van die dier beweeg en sodoende dien as ’n bron van verdere verspreiding van die indringerplante. Peule moet dus voor gebruik gemaal word. Indien heel peule gevoer word, moet die vee vir minstens tien dae in die kraal gehou word.
TURKSVYE
Turksvye (sowat 6% ruproteïene en 70% TVV op ’n droëmateriaalbasis) is in die verlede op groot skaal in die droogtegeteisterde gebiede van Suid-Afrika aangeplant. Turksvyblaaie kan saam met die nodige proteïene en vesel as ’n onderhoudsrantsoen vir herkouers gebruik word. Die blaaie moet in stukke gekap word vir beter benutting. Wanneer turksvyblaaie as enigste voerbron gebruik word, kan dit diarree by diere veroorsaak.
SOUTBOS
Hoewel oumansoutbos as ’n groep 2-onkruid verklaar is omdat dit ’n uitheemse gewas is, is daar byvoorbeeld net in 1984 in die noordweste van die Kaap 1 miljoen soutbosplantjies aangeplant. Dit het ’n taamlik hoë voedingswaarde (15-20% ruproteïene en 60% TVV op ’n droëmateriaalbasis) en ’n baie hoë drakrag. Dit is effe onsmaaklik weens die hoë natriuminhoud, maar dit is ’n geharde plant met ’n baie hoë potensiaal as veevoer. Voldoende vars water moet beskikbaar wees vir diere wat soutbosse bewei.
KITSGROENVOER
Stelsels vir die produksie van kitsgroenvoer – graan (gewoonlik gars) wat vir ongeveer sewe dae toegelaat word om in bakke met baie water uit te groei, word sedert die 1970’s in Suid-Afrika bemark. Navorsing in Australië en plaaslik dui egter daarop dat die werklike totale voedingswaarde van die graanpitte min verander en daar daar meestal slegs akkumulasie van vog plaasvind. Swamgroei hou ook ’n groot gevaar vir diere in.