Pekanneute: VSA kultivars pas aan in Noord-Kaap
Mnr. Johan Coetzee van Grootdrink is nie suinig met sy kennis oor pekanneutbome nie. Hy’t die skoolgeld betaal en onder meer op nagtelike speurtogte kennis ingewin wat die Amerikaners nie het nie. Hy neem boere op toere om húlle trane te bespaar en vinnig
Op laatwinternagte loop mnr. Johan Coetzee en sy seuns met wit kopligte in hul pekanneutboorde en kyk hoe stuifmeel tussen bome beweeg en watter boom watter een bestuif.
Hy is ’n boer en ’n nuuskierige amateurwetenskaplike. Die grille en giere van pekanneutbome langs die Oranjerivier prikkel sy belangstelling.
Hy het immers op die nagtelike speurtogte ontdek dat pekanneutkultivars van Amerikaanse oorsprong, soos die gewilde Wichita, hulle hier heeltemal anders “gedra”. In Suid-Afrika kan Wichita-bome 80% van hul eie bestuiwing doen, terwyl dit in Amerika nodig is om drie ander kultivars as bestuiwers aan te plant. Dié kultivars is meermale
nie-draende bome.
Dié ontdekking help Suid-Afrikaanse boere om pekanneutkultivars te plant volgens die heersende wind en in die orde wat hulle ander bome en kultivars bestuif. Dit spaar plaaslike boere baie geld omdat hulle bome kan plant wat bestuif én dra. “In die ou dae het ons nege soorte bestuiwers in een boord geplant. Hulle het ander bome bestuif, maar nie self neute gedra nie.”
Johan sê hulle het in die beginjare baie skoolgeld betaal omdat hulle Amerikaanse praktyke slaafs nagevolg het. “Nou het ons die stuifmeel gesien en kan ons bepaal hoe bome mekaar bestuif,” sê Johan.
“Ek wil nie beperk word deur die gedagtes en teorieë van die Amerikaners nie. Daar is verskille en ons moet dit toets. Ons was naapers en het foute gemaak omdat ons nie geweet het nie.”
GROOTDRINK IS PEKANWÊRELD
Pekanneute was 29 jaar gelede Johan se redding toe hy ’n plaas met ou wingerde gekoop het. Wyndruiwe was nie winsgewend nie omdat die insetkoste te hoog en die pryse te laag is. Tipies van boerderye langs daardie deel van die Oranjerivier verbou Johan egter steeds wyndruiwe saam met die pekanneute, droogdruiwe en lusern op sy plaas, Sebulon.
Die toestande daar is ideaal vir pekanneute. “’n Pekanneutboom soek ’n lang, warm somer en ’n kort, koue winter. Dit moet ryp dat hy kan koud kry. Pekanneutbome aard goed waar katoen suksesvol verbou word.”
Die ryp, wat al hoe later en algemener daar voorkom, rig egter groot skade aan die wynen droogdruiwe aan.
Reën in Februarie kan sleg wees vir die wingerd, maar dit is tot voordeel van pekanneutbome. Johan sê met 2011 se vloed het sy pekanneutbome 60 dae lank 2 meter diep in die water gestaan sonder om iets oor te kom.
Choctow is dit onderskeidelik 90% en 10%. Western vaar baie goed op grond met ’n hoë suurheidsgraad (pH), soos kalkgrond en die grond in die Karoo.
Navaho, Wichita, Western en Choctow is die belangrikste kultivars wat in Suid-Afrika verbou word. Al is die opbrengswisseling by Choctow so groot, hou verwerkers van dié groot, ronde neute wat maklik kraak.
GROEIENDE BEDRYF
Daar was die afgelope twee jaar ’n toeloop van nuwe boere na die pekanneutbedryf, en daar is inderdaad groeimoontlikhede, sê Johan.
Sowat 16 500 ton neute word deur formele kanale uitgevoer, terwyl die informele mark wat neute hoofsaaklik by padstalle verkoop, 1 000 ton tot 1 500 ton verteenwoordig.
Volgens Johan het hulle in die beginjare omtrent ál hul neute deur padstalle bemark.
“In 1996 het ons na China begin uitvoer. Toe begin ons geld maak. Die prys was toe R24 per kg en nou is dit R80 per kg.”
Hy sê marknavorsing toon dat daar geweldige uitbreidingsmoontlikhede na China is.
“China is groot en daar is baie mense. Ons het steeds nie genoeg vir hulle nie.”
Die Suid-Afrikaanse Pekanprodusentevereniging (SAPPV) het saam met die Regering uitvoerstandaarde opgestel en die Raad van Toesig op die Uitvoer van Bederfbare Produkte (PPECB) inspekteer alle boorde en elke besending neute wat uitgevoer word.
Pekanneute word van Maart tot einde Julie geoes. Johan sê dit is ’n veilige produk.
“Jy bêre dit sommer in kratte onder die afdakke. Ons sukkel nie met verkoeling nie. Danksy ons koue winter kan ons die neute in die skuur bewaar.”
Hulle hou die neute vir vyf tot ses maande sonder verkoeling. Suid-Afrikaanse neute is in elk geval uitverkoop voor die volgende oes inkom.
‘SLUIT BY DIE SAPPV AAN’
Suid-Afrikaanse pekanneute het in die algemeen nie baie las van siektes nie. In sommige gebiede, soos KwaZulu-Natal en die Laeveld, kan swamme skurfsiekte veroorsaak. Pekanneutbome word ook deur die geelpekanplantluis, bladspringer en stamboorders aangeval. Die Landbounavorsingsraad is besig om biologiese oplossings teen dié plae te vind.
Hoewel die SAPPV dit reggekry het om ’n paar middels vir die bedryf geregistreer te kry, is dit nie ’n maklike proses nie. Die bedryf se ander doelwit is om toe te sien dat nuwe toetreders die regte inligting kry en net boompies by geregistreerde kwekers koop.
“Die kultivars is nou bepaal en ons kan vir omtrent elke streek in Suid-Afrika sê wat daar aard en wat nie.”
Johan, SAPPV-bestuurslid vir streek 6, sê aspirant-pekanneutboere kan op die webwerf www.sappa.za.org kyk na standaarde vir kwekerybome wat die SAPPV se bestuur opgestel het. “Dis hoe die bome behoort te lyk. Baie nuwe toetreders koop die verkeerde bome. As ek een boodskap kan laat deurkom, is dit dat voornemende boere by die SAPPV moet aansluit sodat hulle die regte inligting kry. Dit kos net R1 000 per jaar.”
Voornemende pekanneutboere kan ook op die SAPPV se webwerf kyk vir die lys van kultivars en hul kleurkodes. Johan sê dit is ’n manier om die bome uit te ken. “As
jy byvoorbeeld ’n kweker vir Choctow-bome vra, moet die boom oranje geverf wees.”
Die bedryf het twee groot bedreigings – die gebruik van verkeerde of ongeregistreerde spuitmiddels wat uitvoer kan kelder en die onverantwoordelike invoer van tweedehandse werktuie. Johan sê die masjiene wat op informele manier ingevoer word, het dikwels nog Amerikaanse neute in.
“Die probleem is dat daar baie siektes in Amerika is wat ons nie hier kry nie. As ons daardie siektes hier kry, kan dit ons bedryf groot skade berokken.
“Produsente wat self masjiene invoer, moet verseker dat die toerusting deeglik skoongemaak word in die land van herkoms. Die ingevoerde toerusting kan ook in houers berook word.”
MASJIENE DOEN DIE WERK
Pekanneute is nie arbeidsintensief nie en die bedryf het die afgelope 20 jaar meer gemeganiseerd geword, sê Johan. “In die begin het ons die neute met riete afgeslaan en onder die bome opgetel. Deesdae gebruik ons skudders om te oes en spuite om mikro-elemente of plaagdoders toe te dien.”
By Vaalharts, waar die boorde groot is, snoei boere die bome meganies, maar Johan-hulle los die bome net so omdat hul grond te klein blokkies is vir snoeimasjiene.
Vir grondvoorbereiding beveel hulle aan dat ’n gat met afmetings van 2 m x 2 m x 2 m gegrawe word. Dit behoort beperkings, soos klipbanke en kleilae, uit te wys. Die gat word weer toegegooi en ’n gat vir die boompie word met ’n grondboor gemaak.
Hy sê dit is onnodig om kompos of mis in die gat te gooi. “Plant hulle, gee hulle water en hulle vat. Kunsmis het al meer bome gebrand as wat dit gehelp het,” sê Johan.
Omdat hy sy pekanneutbome op ou wingerdgrond geplant het, het hy nie nodig om baie kunsmis toe te dien nie. Kunsmistoediening moet deur grondontledings voorafgegaan word.
Hy vertel dat hy een keer 100 kg 3:1:5 (35) per hektaar toegedien het, maar toe groei die bome te geil. “Sulke bome het baie probleme. Hulle is baie hoog, wat spuit moeilik maak, en het slap takke.”
Hoewel daar in sy omgewing bome is wat 25 meter hoog is, is dit moeilik om hulle doeltreffend te spuit. “Boere snoei (hedge) nou die bome op 12-14 m sodat alle blare en takke doeltreffend bespuit word.”
Bome begin ná ses of sewe jaar dra. Johan sê teen die tiende en elfde jaar behaal alle boere ’n goeie oes.
By Grootdrink gebruik baie boere nog vloedbesproeiing, “die maklikste, maar ondoeltreffendste” soort besproeiing, maar goeie resultate word behaal met die Wobbler-sproeikop met growwe druppels wat ’n platter trajek as ’n Floppy het. Daar is ook boere wat drup- en mikrobesproeiing gebruik.
LAAT SONLIG IN
Een van die beste maniere om pekanneutproduksie te verhoog, is deur seker te maak sonlig kan die bome binnedring. “Die skaduweepatroon onder die bome moet soos ’n luiperdvel lyk,” sê Johan.
Dit is waarom die boomspasiëring en -oriëntering van boorde reg moet wees. Johan sê die ou spasiëring van ry- en tussenboomwydte van 10 m x 10 m is nog altyd baie doeltreffend. In sy plaas se boorde is die spasiëring meestal 10 m x 10 m of 12 m x 8 m. Hy het ’n klompie bome met ’n spasiëring van 7 m x 7 m geplant om te sien hoe lank dit duur voor die bome teen mekaar is.
“As die bome presies noord-suid is, kan jy 12 m x 6 m plant, want die son skyn op alle rye. As die ryrigting nie noord-suid kan wees nie, moet daar eerder by 10 m x 10 m, gehou word. As die boord oos-wes staan en jy plant 5 m x 10 m, is daardie bome heeldag in mekaar se skaduwee en kry hulle dus nie genoeg sonlig nie.
“As jy 10 m x 10 m plant, kan die rye enige rigting wees. Daar is boere wat 12 m x 6 m plant en probleme met sonligindringing ondervind. Ek boer met lusern as ’n kontantgewas tussen die pekanneutbome en wil dus ruimte daarvoor hê, maar uiteindelik is die rede vir die spasiëring van bome om te verseker dat sonlig kan indring.”
Hy stel voor dat voornemende pekanneutboere met gevestigde boere oor boomspasiëring en -oriëntasie gesels voor hulle begin om boorde te vestig.
MIN VERWERKING
In hierdie stadium word sowat 80% van die Suid-Afrikaanse pekanneut-oes hoofsaaklik in die dop na China uitgevoer. Die res van die neute word nie op groot skaal tot olie of botter verwerk nie. Slegs die kleiner neute word vir die plaaslike mark gekraak. Die res van die kerne word na Europa uitgevoer. Die meeste boere verkoop hul neute aan verwerkers, wat dit gewoonlik op die plaas kom oplaai. “Om te verwerk, het jy gesofistikeerde toerusting én ’n bemarkingsarm nodig.”
Hulle het ’n kultivar, Alvina, op een van sy buurplase ontdek wat geweldig ryk aan olie is. Hulle kon egter oliepars tot dusver nie lonend maak nie. NAVRAE: Mnr. Johan Coetzee, sel 082 577 4981; webwerf: www.sappa.za.org