INLIGTING OOR VITAMIEN A BY BEESTE CHRIS VAN DIJK
Kan ’n mens te veel vitamien A vir beeste toedien?
Vitamiene wat moontlik ekstra vir beeste toegedien of voorsien moet word, word gewoonlik beperk tot vitamiene A, D en E. Beeste het die vermoë om vitamiene K en B in die normale, gesonde grootpens en derms te “vervaardig”.
Vitamien A word normaalweg by die meeste rantsoene of lekblokke ingesluit. Die probleem is dat benewens hierdie aanvulling daar ook nog inspuitbare vorms van vitamien A op aanbeveling toegedien word of omdat die buurman dit doen.
Die meeste van ons is bekend met die simptome wat geassosieer word met ’n tekort aan vitamien A, naamlik: nagblindheid, verlies aan eetlus, ’n growwe haarkleed, dowwe oë en verlaagde gemiddelde daaglikse toenames.
Dan is daar ook kliniese simptome, soos diarree en longontsteking veral by kalwers en baarmoederinfeksies by koeie. In meer gevorderde gevalle sien ’n mens waterige ooguitloopsels, waggelende stap en selfs styfheid in die gewrigte of bene wat swel.
Diere met ’n tekort aan vitamien A begin ook baie vroeër vinniger asemhaal op baie warm dae en kan selfs stuiptrekkings kry as hulle aangejaag word. By teeldiere sal verlaagde besettings en vrugbaarheid ook opgemerk word. Koeie mag aborteer en swak kalwers word dikwels gebore.
OORMATIGE TOEDIENING
Dit is bogenoemde simptome en kliniese tekens wat ’n boer dan na ’n spuit en naald laat gryp. Die gevaar is dat ’n oormaat vitamien A dan toegedien kan word, wat tot verskeie patologiese probleme aanleiding kan gee.
Van die probleme wat met ’n oormaat vitamien A geassosieer word, veral by kalwers, is die vertraagde groei van die langbene en verkleining van die skedel en ribbes. Dit is weens ’n proses met vertraagde beenformasie wat met x-strale en mikroskopies vasgestel kan word. Verskeie fisiologiese meganismes word beskryf wat dié vertraagde beenformasie veroorsaak, maar die osteoblaste (beenvormende selle) bly blykbaar ongedifferensieerd en beenvorming kan dan nie plaasvind nie.
KAROTEEN
Plante is die natuurlike bron van vitamien A. Groen en geel plante bevat ’n pigment, karoteen, wat in die dier se liggaam in vitamien A omgeskakel word. Van 70-90% van vitamien A kan in die lewer van beeste opgeberg word en die res in die vet en ander organe.
Karoteen, wat nie in vitamien A omgeskakel word nie, word ook in die lewer gebêre. Liggaamsreserwes van vitamien A is laag by geboorte en jonger diere het kleiner reserwes as ouer diere. So kan ligte speenkalwers byvoorbeeld vitamien A vir 40-80 dae in die lewer opberg, jaaroue ossies kan dit van 100150 dae bêre en ouer koeie so lank as 120180 dae. Hierdie verskille moet in ag geneem word as ekstra vitamien A toegedien word.
Verskille word ook tussen rasse gesien. Holsteins is byvoorbeeld doeltreffender as Guernseys met die omskakeling van karoteen in vitamien A.
Guernseys kan dus reeds kliniese tekens van vitamien A-tekorte begin toon wat aangevul moet word, teenoor Holsteins, wat genoeg vitamien A in die lewer opgeberg het. Ekstra aanvulling by Holsteins kan dan tot ’n oormaat vitamien A aanleiding gee.
Daar is ook verskeie mineraalinteraksies met vitamien A wat in die meeste gevalle tot ’n tekort aan vitamien A aanleiding gee.
STANDAARDE
Die vraag is nou: Hoeveel is genoeg? Volgens die Amerikaanse nasionale navorsingsraad se standaarde (1996) benodig ’n vleisbees sowat 2 800 internasionale eenhede (i.e.) per kilogram tydens dragtigheid en 3 900 i.e./kg tydens laktasie. ’n Dragtige koei van 500 kg benodig dus 1 400 000 i.e.
Aangesien ’n mens nie weet hoeveel vitamien A in die lewer opgeberg is nie, kan jy nie hierdie totale hoeveelheid op een slag lukraak met ’n inspuiting toedien nie.
Die meeste vitamien A in inspuitbare vorm bevat 500 000 i.e. per ml, met ’n aanbeveling om 1 ml per 250 kg toe te dien. ’n Koei wat 500 kg weeg, behoort dus net 2 ml te kry (gelykstaande aan 1 000 000 i.e.) en nie 10 ml soos in ’n geval waarby ek betrokke was nie, wat tot ’n oormaat vitamien A (en dus vergiftiging) aanleiding gegee het nie.
Die gulde reël is om altyd die voubiljet wat saam met die middel verkoop word, deeglik te bestudeer. Raadpleeg ook jou voedingkundige en veearts as jy enige aanvulling, hetsy van minerale of vitamiene, moet toedien.