Grondwet-hersiening ontwrig talle wette
VERSKEIE wette wat die reëls van die landbou, van die plaashek tot by voedselverwerking, dramaties gaan verander, word tans hersien. ’n Paar ander langverwagte wette oor grondregte is egter nou in hul spore gestuit terwyl die Parlement se grondwetlike hersieningskomitee die implikasies van onteiening sonder vergoeding ondersoek.
Dr. John Purchase, uitvoerende direkteur van die landbousakekamer Agbiz, het ’n uiteensetting van dié wetgewing op die jaarlikse konferensie van vleisbeesprodusente by Kievits Kroon naby Pretoria gegee.
“Van die belangrikste kwessies wat die landbou beïnvloed, is die hersiening van die Nasionale Kredietwet (Wet 34 van 2005), wetgewing oor klimaatsverandering, ’n watermeesterplan, arbeidswetgewing en natuurlik veranderinge aan die Grondwet om onteiening sonder vergoeding moontlik te maak.”
Heelwat bepalings oor grond word hersien, onder meer die wetsontwerp op verblyfreg op kommunale grond wat voorsiening maak vir titelaktes in kommunale gebiede.
“Hierdie titelaktes kan dan aan die gemeenskap oorgedra word, maar die toekenning van die titelakte kan slegs geskied met die toestemming van die Minister van Landelike Ontwikkeling en Grondhervorming.
“Hoewel dit nie maklik gaan wees nie, is dit ’n stap in die regte rigting vir die Regering, want gemeenskappe met ’n titelaktes kan toegang kry tot finansiering om te boer. Dit is egter steeds ’n konser-
‘Dit was egter nie nodig om die grond te koop nie, want dit kon teen ’n billike en regverdige prys onteien word.’
watiewe wetsontwerp en heelwat gesprekke sal nog gevoer moet word voordat die wet deurgevoer gaan word.”
ONSEKERHEID
Daar hang egter nog donker wolke oor wysigings aan die Wet op die Uitbreiding van Sekerheid van Verblyfreg (Wet 62 van 1997, ook bekend as Esta) en die Wet op die Herstel van Grondregte (Wet 22 van 1994). Dit kan nog tot twee jaar duur voor sekerheid oor die toepassing van dié twee wette verkry kan word, sê Purchase.
“Die kwessie oor onteiening sonder vergoeding speel egter tans die grootste rol in die landboubedryf omdat dit alle grondhervormingswetgewing tot dusver oorskadu. Die Regering het verskeie wette wat onder bespreking was, onttrek ná sy aankondiging dat onteiening sonder vergoeding deurgevoer gaan word. Hierdie wetgewing is nou hangende totdat duidelikheid verkry kan word oor die presiese aard van onteiening.”
Hy het gesê artikel 25 van die Grondwet laat reeds onteiening toe, maar dat dit billike en regver dige vergoeding vereis.
(Besoek bit.ly/2JBv6Kk vir ’n uiteensetting van artikel 25.)
ONTEIEN NET RÉG
Agbiz meen die Regering het nie die bestaande gereedskap vir grondhervorming gebruik nie, maar bloot grond op die ope mark gaan koop en gesê boere vra te veel vir hul grond.
“Dit was egter nie nodig om die grond te koop nie, want dit kon teen ’n billike en regverdige prys onteien word. Dit is waarom soveel belanghebbendes, insluitende oudregter Dikgang Moseneke, oudregter Albie Sachs, ’n voormalige regter van die Grondwethof en wat artikel 25 van die Grondwet help skryf het, en oudpres. Kgalema Motlanthe, onder wie se leiding ’n kommissie grondhervorming in SuidAfrika ondersoek het, gesê het al die gereedskap is reeds daar vir grondhervorming – dit moet net reg gebruik word.”
Hy sê wetgewing rakende gemeenskaplike grondbesit behoort so gou moontlik gefinaliseer te word en grondregte moet ver kieslik deur middel van ’n titelakte erken word. Tesame daarmee moet wetgewing ingestel word wat die keuring van begunstigdes reguleer, grond vir onteiening identifiseer en voorsiening maak vir die oordrag van eienaarskap.
‘BLY KALM’
Purchase meen die voorgenome veranderinge aan die Grondwet is moontlik, maar dit gaan nie lyk soos wat talle boere vrees nie.
“Daar gaan beslis wysigings en voorwaardes aangebring word om te verseker dat die ekonomie en voedselsekerheid nie skade ly nie. Intussen sal Agbiz saam met Agri SA, die TLU SA en ander belanghebbendes aanhou om met die beleidmakers te skakel en hulle te probeer beïnvloed om die beste moontlike pad vorentoe vir die landbou te verkry.”
Purchase het die landboubedryf gemaan om kalm te bly.
Die hersieningskomitee sal na verwagting sy aanbevelings op 30 Augustus bekend maak.