’N STEEKSKOPPIE OF TWEE, CYRIL?

Wanneer laas het die Bulle so lekker gespeel? Soos van ouds — aggressief, maar met ’n plan. Ek het toevallig voor die TV gaan sit en, wragtig, daar speel Warrick Gelant, die jong heelagter van die Bulle, soos dit hoort — met al die selfvertroue van die jeug. Briljant en bemoedigend! ’n Mens word egter nie bemoedig as jy kyk na die gemors waarmee pres. Cyril Ramaphosa opgeskeep sit nie. ’n Mens voel amper jammer vir hom. Hoe op dees aarde los ’n mens enige probleem op wanneer die stelsels tot jou beskikking die afgelope agt jaar heeltemal ten gronde bestuur is?

Ramaphosa se gereedskapskis is ’n wanfunksionele staatsdiens wat byna bankrot is. Kundigheid kwyn vinnig, maar gelukkig is daar uitsonderings. Die Land Bank is een voorbeeld, want dit is die enigste staatsbeheerde onderneming wat nog van wêreldgehalte is. Dit is danksy Phakamani Hadebe, Trevor Manuel se man wat Eskom nou probeer regruk. Elders skuil daar ook hope potensiaal — van die veediefstaleenheid op Queenstown tot die Landbounavorsingsraad (LNR), ondanks die kombers van traak-my-nie-agtigheid wat dreig om individuele moeite te versmoor.

Ramaphosa se aanstelling van Trudi Makhaya as sy ekonomiese raadgewer is ook ’n ligpunt. Sy is slim en jonk, en met grade van onder meer Oxford is sy iemand wat die job kan doen. Die enigste gevaar is dat sy, wanneer sy besef met watter gemors sy sit, moedeloos kan raak voor die werk gedoen is. Haar raad aan die President moet dus verkieslik die wanfunksionele staatsdiens systap. ’n Paar goed kan sommer vinnig getakel word, soos die sojaheffing. Dit is geld vir navorsing wat na die mense toe moet gaan wat die navorsing doen. Die LNR moet kry wat hom toekom, maar hoeveel navorsing doen hy oor sojabone? Dit is die boere se geld, nie die staat s’n nie. Dit moet tot voordeel van boere bestee word. Dit is tog logies.

Dan is daar ook die koringinvoertarief. Regtig? Kan ’n plan nie gemaak word nie? Die boere bloei, die bedryf kry seer en SuidAfrikaners verloor werk, terwyl ons in die Oekraïne werk skep.

En wat van die beesbedryf? Swart Suid-Afrikaners besit ’n noemenswaardige deel van die nasionale kudde. Hier is ’n growwe boeresom: Suid-Afrika het 14 miljoen beeste. Sowat 40% (5 600 000 beeste) daarvan is in kommunale besit met ’n speensyfer van sowat 40%. Verhoog dit tot ’n beskeie 60% met basiese bestuur, en jy het 1,12 miljoen meer beeste. Teen ’n speengewig van 120-200 kg teen R34 per kg kyk jy na ’n ekstra R7 miljard. Dis geld wat Ramaphosa nie in die buiteland hoef te gaan soek nie.

Die land wil R300 miljoen blaas op ’n veesensus, maar hoekom nie eerder ’n naspeurbaarheidstelsel gereed kry nie? Dan weet jy met die druk van ’n knoppie hoeveel beeste daar in Suid-Afrika is. Gebruik eerder R50 miljoen om die naspeurbaarheidstelsel te bewerkstellig pleks van die R1 miljoen wat tans daarvoor beoog word, dan is die sensus ook gedoen. Bestee die oorblywende R250 miljoen aan die beesbedryf se knellende dieregesondheidsprobleme en verhoog die kommunale kuddes se produktiwiteit.

Betrek mense wat goed gedoen kan kry, soos ons boere. Ons kan nie nog agt jaar wag vir die staatsdiens om homself reg te ruk, terwyl alles stilstaan nie. Komaan, Cyril, dit is tyd vir ’n steekskoppie of twee. — CHRIS BURGESS