Die grondkwessie: Hier is van die feite

Met ’n verdraaiing van die waarheid word die vlamme oor die grondkwessie aangeblaas, en dit gaan nie genoeg wees om net die feite op die tafel te plaas nie.

KORTOM

■ Pres. Cyril Ramaphosa moes noodgedwonge verskeie Zuma-lojaliste in sy Kabinet aanstel, wat die gesprek oor grond ingewikkelder maak. Daar word algemeen aanvaar dat die ANC se grondhervormingspogings sedert 1994 nie die gewenste uitwerking gehad het nie. Stedelike swart mense sien kommunale grondbesit toenemend as ’n probleem.

In ’n poging om die debat meer feitelik te kry, is op 13 April in Bloemfontein ’n werksessie gehou met ’n groot aantal boere en ander belanghebbendes. Die politieke ontleder mnr. Theo Venter, me. Annelize Crosby, hoof van grondsake by Agri SA, en mnr. Pierre Venter van die SA Bankvereniging het insette gegee. Hieronder volg my eie opsomming van die aanbiedings en gesprekke.

ANC IN TWEE KAMPE

Die ANC is in ’n stryd binne homself gewikkel. Ons moet onthou dat mnr. Cyril Ramaphosa in die Desember-verkiesing met ’n baie klein meerderheid teen die Zuma-kamp gewen het. Hy sit dus met ’n sterk kamp vol Zuma-lojaliste (wat allesbehalwe eerbare mense is) en moes ook van hulle in sy Kabinet aanstel.

Hoewel Ramaphosa besig is met beleidshervorming en om die staatsinstellings te probeer regruk, is hy vasgevang in ’n posisie waar hy kompromieë moet aangaan om vorentoe te beweeg.

Dit is wat gebeur het in die debat oor grondbeleid op die ANC-kongres. Die Ramaphosa-kamp moes tot laatnag veg om remme in die Zuma-groep se oorspronklike onteieningsvoorstel te plaas, onder meer die voorwaarde dat die ekonomie en voedselsekerheid nie geskaad moet word nie.

Daar is skynbaar vrese in die Ramaphosakamp dat steun vir die ANC in die 2019-verkiesing onder die 50%-kerf gaan daal op nasionale vlak en in die provinsies. Dit verklaar die gevryery na die steun van die EFF. Die feit dat die media berig die Zuma-faksie wil KwaZulu-Natal in die verkiesing kaap, kompliseer die ANC se interne politiek verder.

Dan moet ’n mens ook besef daar is baie emosie oor die grondkwessie en die beperkings wat die vorige bedeling op swart mense se regte geplaas het. Dit gaan nie verdwyn nie en ’n mens moet met dit as ’n gegewe werk.

Die georganiseerde landbou en ander belangegroepe sal binne die beperkings soek na ’n oplossing.

Teen die agtergrond van die ANC-kongresbesluit was dit vir die ANC onmoontlik om teen die EFF se mosie te stem in die Parlement, maar hy kon wel weer wesenlike wysigings aanbring en die mosie verwater.

Die parlementêre mosie en die ANC-kongresbesluit wat uiteindelik aanvaar is, moet fyn gelees word om beter konteks te kry van wat in die komende tyd verwag kan word en waarop die klem gaan val.

In die mosie is daar ’n lang aanloop met erkenning aan die ongeregtighede van die verlede en natuurlik aanhalings van verkeerde statistieke oor die huidige grondbesitpatroon. Dan word erken dat die grondherverdelingsprogram en die herstel van grondregte sedert 1994 nie suksesvol was nie.

’n Grondwetlike hersieningskomitee van die Parlement het opdrag gekry om te bepaal of die artikel 25 in die Grondwet ’n struikelblok is om grondherverdeling te doen en veranderinge voor te stel, waar en indien nodig om ’n beter grondbesitpatroon te bewerkstellig. Die komitee moet teen 30 Augustus verslag doen ná openbare verhore in elke provinsie. Die datums van die verhore sal mettertyd bekend gemaak word.

Op die konferensie was almal dit eens dat die kommersiële landbou tot elke prys minstens skriftelike voorleggings moet doen vir elke verhoor. Die doel is om die feite te stel en die perspektief te gee rondom grondgebruik vir voedselproduksie en waarom eienaarskap van grond (ook in stamgebiede en stedelike plakkerskampe) ’n grondliggende voorvereiste is vir finansiering en welvaartskepping.

Intussen is die konsepwetsontwerp wat plafonne op grondeienaarskap wil afdwing, vir eers teruggetrek, maar die siening is dat daar ’n weersin in die ANC is teen groot grondbesitters en dat die wetgewing weer eendag sy opwagting kan maak.

DIE PAD VORENTOE

In 2015 het die Speakersforum in die Parlement ’n paneel saamgestel en opdrag gegee om die inhoud en toepassing van sleutelwetgewing sedert 1994 te ondersoek.

Oudpres. Kgalema Mothlantle was die voorsitter van die paneel. Daar was ’n groot klem op grondhervorming. Die paneel het