Somme wys: Goedkoper om indringers uit te kap as om damme te bou
Indringerplante in wateropvanggebiede verminder watertoevoer na damme en die aanvulling van grondwater baie kwaai. Dit is só erg dat ’n groot deel van Kaapstad se waterprobleme verlig kan word deur dié plante uit te roei, pleks daarvan om boorgate te sink
Groot dele van Suid-Afrika beleef watertekorte weens die droogte. In dele van die WesKaap word die uitwerking van die droogte aangehelp deur dorstige indringerplante, soos swartwattel (Acacia mearnsii), denne (Pinus-soorte) en bloekombome (Eucalyptus-soorte), wat die afloop van reënwater verlaag en die vlak en aanvulling van grondwater verminder.
Dié nadeel van indringerplante was een van die redes waarom die Werk vir Waterprojek in 1995 van stapel gestuur is.
Maar hoeveel water verloor Suid-Afrika weens van indringerplante? Drr. David le Maitre, Greg Forsyth, Sebinasi Dzikiti en Mark Gush van die Wetenskaplike en Nywerheidsnavorsingsraad (WNNR) se afdeling vir natuurlike hulpbronne en die omgewing op Stellenbosch, het in 2015 bereken dat indringerplante waterafloop met 1 444 miljoen m3 per jaar verminder. Dit verteenwoordig 2,9% van die gemiddelde jaarlikse afloop. Om die verlaging van afloopwater weens indringerplante in perspektief te stel, kan ’n mens sê dit is gelykstaande aan drie maal die opgaarvermoë van die Theewaterskloofdam.
Die grootste bedreigings vir waterbronne is swartwattel, wat 474 489 saamgevoegde hektaar ingeneem het en watervloei met 34% verlaag, dennebome (132 937 ha of 19%) en bloekombome (273 573 ha, 16%). Chromolaena odorata (101 992 ha, 7%), Hakea-soorte (36 344 ha, 5%) en Solanum mauritianum (40 413 ha, 4%) beïnvloed ook waterafloop en die aanvulling van grondwater.
Nie alle biome word ewe erg benadeel nie. Indringers kom die meeste voor in die woudbioom en die grootste verlaging in waterafloop en aanvulling van grondwater vind daar plaas, maar dis ’n klein deel van Suid-Afrika. Die groot mate van indringing én die verlaging in waterafloop en -aanvulling in die grasveld- en fynbosbiome is veel erger.
1 444 miljoen m3 is laer as ’n vorige skatting van 1998 omdat die omvang en impak van die boomsoorte langs en in riviere onderskat is. “As die vorige beramings dat 4-6% van swartwattelbome, bloekoms, populiere en wilgerbome op rivieroewers groei, aangepas word tot ’n realistieser 20%, 50%, 80% en 80% onderskeidelik, kan die totale verlaging in die afloop en aanvul van grondwater 70% hoër wees – sowat 2 444 miljoen m3 per jaar.”
‘SOOS OPMARS VAN ’N LEËR’
Mnr. Stephen Cousins, ’n doktorale student in bewaringsekologie aan die Universiteit Stellenbosch, me. Elzanne Singels, doktorale student in argeologie aan die Universiteit van Kaapstad, en dr. Tineke Kraaij, navorser en dosent in die departement van natuurlike hulpbronbestuur aan die Nelson Mandela-universiteit, vergelyk Suid-Afrika se 380 indringerplantsoorte met ’n reuseleër in opmars oor die land. “Dis stil, maar dit groei elke dag, put die watervoorraad uit, vererger veldbrande, verlaag landbouproduktiwiteit en bedreig biodiversiteit.” Stephen, Elzanne en Tineke skryf op The
Conversation, ’n aanlyn akademiese en navorsingstydskrif, dat die Suid-Afrikaanse ekonomie jaarliks miljarde rand verloor wat betref verlore produktiwiteit en geld wat bestee moet word aan bekampingsprogramme soos Werk vir Water teen indringerplante.
Om die probleem te bowe te kom, sal bekampingspogings verskerp moet word. Grondeienaars is deel van die oplossing en moet weet watter indringersoorte op hul grond is en die indringers dringend begin uitroei. Hulle skryf om nou te begin, sal geld en moeite bespaar. “Hoe langer indringerplante tyd kry om te vestig, hoe moeiliker en duurder word dit om hulle te verwyder.”
Stephen en sy kollegas skryf indringerplante se sukses spruit voort uit hul vermoë om die omgewing tot hul voordeel te verander, en so beter met inheemse plante mee te ding. “Sekere indringerplante, soos Australiese wattels, verander die chemiese samestelling van die grond deur dit met stikstof te verryk sodat inheemse plantsoorte nie daarin kan groei nie. Bloekombome skei chemiese stowwe af wat inheemse plante inhibeer en kan erosie veroorsaak waar daar nie meer bedekking van inheemse plante is nie.”
GRONDEIENAARS MOET SAAMWERK
Suid-Afrika se Werk vir Water-projek bestee sedert 1995 miljarde rande aan die uitroei van indringerplante, maar grondeienaars moet ook ’n volgehoue bydrae lewer, sê dr. Guy Preston, adjunk-direkteur-generaal van omgewingsprogramme in die Departement van Omgewingsake.
Die droogte het die probleem vererger, dog navorsing deur die WNNR toon die Werk vir Water-projek maak ’n verskil. “’n Mens kan redeneer as ons nié die werk gedoen het nie, het dag zero verlede jaar al aangebreek. Oor 50 jaar gaan ons dalk dag zero vir alles hê, selfs met normale reën. Damme gaan net water kry as daar swaar reën is, anders gaan indringerplante die water opsuig voor dit by die damme uitkom.”
Guy sê grondeienaars moet indringerplante op hul eiendom uitroei, of die eienaar die Regering, die stad Kaapstad of ’n boer is. “Werk vir Water is ’n nasionale projek en ons ondersteun grondeienaars. Ons het ook deur rampbestuur aansoek gedoen om meer werk in die Oos- en Wes-Kaap en in dele van die Noord-Kaap te doen waar prosopis só dig is dat boere se beeste daarin verstrengel raak en boorgate se standhoudendheid bedreig.
Hy sê Suid-Afrika het ’n groot indringerprobleem, en dit is belangrik vir almal om met grondeienaars saam te werk. “Daar is sowat 580 indringersoorte op die lys (sien die
KASSIE op bl. 43). Die kategorie 1b-soorte, wat wyd versprei is en probleme veroorsaak, soos wattel- en denne, móét bekamp word.”
Aangesien hul finansiering beperk is, moet hulle die belangrikste indringers beklemtoon en seker maak die bekamping daarvan is doeltreffend. “Ons verskaf hulp om tegniese en biologiese uitroeiingsmetodes doeltreffend te gebruik. Ons staan ook grondeienaars by om onkruiddoders reg aan te wend.”
Hy meen hul samewerking met boere kan verbeter. “Ons identifiseer gebiede met indringers en stuur mense om die indringers wat ons kan sien, uit te roei. Daar kan egter sade wees wat ná die tyd ontkiem. Ons wil ’n reëling met die landbousektor tref waarvolgens hulle ons laat weet as hulle sekere indringersoorte sien.”
Hy sê wat kategorie 1b-soorte betref, rus daar ’n wetlike verpligting op grondeienaars om die indringersoorte uit te roei. “Die wet kan nie op sy eie werk nie, en die Departement van Omgewingsake het nie genoeg geld om die werk alleen te doen nie.
“Grondeienaars moet verstaan dat dit in hul eie en hul bure se belang is dat probleemplante nie handuit ruk nie. Dennebome is ’n groot probleem in opvanggebiede. Dit beteken as ons nie die dennebome bekamp nie, gaan boere nie water hê nie.”
Hy sê dít gebeur al in Outeniekwa, waar die bekampingskoste “verskriklik” is omdat indringerplante na die berge versprei het. “Die saadbanke is baie groot en al gebruik ons vuur om dit uit te roei, sal ons opvolgwerk moet doen. Dis waarom dit so belangrik is om met landbougemeenskappe te werk om te voorkom dat die probleem so ver gaan.”
Dit geld ook prosopis in die Noord-Kaap, waar boere die departement net daarvan sê as die indringing só erg is dat hulle nie meer die veld kan gebruik nie.
Guy sê hulle gee voorkeur aan kategorie 1b-indringersoorte in sekere gebiede. “Hoe gouer jy die indringers begin bestry, hoe beter. Ons kyk hoe ons mense op ’n stelselmatige manier kan help. Ons probeer indringerplante uitroei tot op ’n vlak waar grondeienaars dit self verder kan bestuur, en hulle móét omdat hulle alles wat in die grond belê is, kan verloor.”
‘SONDER RISIKO, SONDER BEROU’
Dr. Jasper Slingsby, wetenskaplike in die fynbosnode van die Suid-Afrikaanse aardwaarnemingsnetwerk (SAEON), gebruik onder meer dr. David le Maitre en sy kollegas se beraamde syfers vir sy argument dat die Kaap jaarliks sowat drie maande se water weens indringerplante verloor. “Die indringerplante in Kaapstad se hoofopvanggebiede gebruik soveel water soos die Wemmershoekdam, wat 59 miljoen m3 kan opgaar.”
Hy sê daar word voorspel dat indringerplante in die komende 30 jaar soveel water soos die Bergrivierdam (139 miljoen m3) sal gebruik. Dit verteenwoordig sewe tot nege maande van Kaapstad se waterbehoeftes.
Jasper sê dit gaan goedkoper wees om indringerplante uit te roei as om ontsoutingsaanlegte te bou of meer gate te boor om Kaapstad se watervoorsiening sekerder te maak. Die “oplossings” kan ook natuurlike ekostelsels benadeel.
In Mei vanjaar het Jasper en mnr. Mark Botha, ’n onafhanklike navorser, aan Daily
Maverick, ’n aanlyn tydskrif, geskryf dat die bedreiging wat indringerbome vir Kaapstad se watervoorraad inhou, nie in die stad se konsepbegroting vir die komende boekjaar en geïntegreerde ontwikkelingsplan weerspieël word nie.
Jasper en Mark sê volgens David en ander se beramings gebruik denne-, wattel- en bloekombome in die Wes-Kaap se bergopvanggebiede meer as 38 miljoen m3 water per jaar, wat andersins in die provinsie se damme kon vloei.
“Dit is 104 miljoen liter water per dag. Indringerbome verminder die watertoevoer na ons damme byna met dieselfde hoeveelheid (sowat 150 miljoen liter per dag) waarmee die stad watertoevoer wil vergroot.”
Hulle sê Kaapstad wil meer grondwater gebruik sonder om iets te doen aan die indringerbome wat die aanvulling van die bron benadeel. “Dis goedkoper om opvanggebiede te rehabiliteer en die omgewingsrisiko is ook kleiner as Kaapstad se planne om die stad se watervoorsiening aan te vul.”
Jasper en Mark sê navorsing toon dat dit minder as R150 miljoen per jaar gaan kos om die opvanggebiede wat die ergste deur indringerbome ingeneem is, skoon te maak, én daar sal 50 miljoen liter méér water per dag beskikbaar wees. “Die koste sal mettertyd verminder, veral as die rehabilitasiewerk doeltreffend gedoen is. Dit klink na baie geld, maar dis ’n tiende van Kaapstad se totale grondwaterbegroting vir volgende jaar.”
Hulle sê as ’n mens dink Kaapstad begroot om 17% van sy konsepbegroting van R1,5 miljard te gebruik vir planne om watervoorsiening aan die stad te vergroot deur boorgate en die ontsouting van seewater, en die onsekerheid en omgewingsrisiko’s wat daarmee gepaardgaan, is dit “ondenkbaar” dat daar nie ’n duidelike belegging in opvanggebiede se rehabilitasie is nie. “Dis immers ’n opsie wat sonder risiko en sonder berou is.
“Deur indringerplante uit te roei, is daar ekstra voordele, soos beter watergehalte, die bewaring van biologiese verskeidenheid en geleenthede vir ekotoerisme, terwyl die risiko vir vloede, brande, erosie en die toeslik van damme verlaag word.”