Koester kleinboere om landbou te laat herleef
GEE onproduktiewe, marginale plase aan markgerigte kleinboere. Dít is een van die oplossings wat prof. Ben Cousins van die instituut vir armoede-, grond- en landboustudies (Plaas) vir grondhervorming voorgestel het op die landbousakekamer Agbiz se konferensie in Port Elizabeth, wat elke twee jaar aangebied word.
Hy sê daar is tans sowat 250 000 markgerigte kleinboere wat produkte aan die informele markte lewer vir kontant. Daar word min navorsing oor hulle gedoen en min inligting is dus beskikbaar.
Daarby bestaan ’n groot en produktiewe veesektor in die kommunale gebiede. “Dit is ’n groot hulpbron wat ons nie benut nie.”
Cousins stel voor dat onproduktiewe, marginale plase aan dié boere oorgedra word en dat die topboere alleen gelaat word sodat voedselproduksie in Suid-Afrika nie benadeel word nie.
NÓG MODELLE NODIG
Volgens Cousins sal buite die kommersiële model vir die landbou gekyk moet word om grondhervorming in Suid-Afrika aan te pak. “Die landbou en boerderye in Suid-Afrika word meestal deur die lens van die groot, kommersiële model vir lewensvatbaarheid beskou asof dit die enigste manier is hoe die landbou suksesvol kan wees, al word grondhervorming tans op kleinboere gerig.
“Boerderystelsels is verskillend en daar is ’n hele spektrum van stelsels. Grootskaalse, kommersiële boerderye wat hoogs tegnologies, produktief en op die uitvoermark gerig is, is net een punt op die skaal.”
Hy sê die debat wat tans gevoer word, gaan net oor hoe grond gekry kan word, maar nie oor wat daarmee gedoen gaan word nie.
Cousins sê klein boerderye in Suid-Afrika is uiteenlopend, en moet anders verstaan en ondersteun word. Onvoldoende steun aan kleinboere laat hulle met probleme ten opsigte van toegang tot krediet, opleiding, voorligting, vervoer, tegniese dienste, veeartsenydienste en toegang tot produksiemiddele en markte.
Nog ’n rede daarvoor is dat die modelle wat vir hulle ontwerp is, nie gepas is vir hul omstandighede nie.
UITGESLUIT
Cousins sê weens die afwesigheid van ’n wyer stel regulasies oor verkryging en aansporing neig die oorheersende markspelers in die private sektor om kleinboere uit te sluit ten opsigte van hul praktyke en vereistes.
Hy sê die teikenstelling van begunstigdes vir grondhervorming is ongelukkig ’n one size fits all-benadering en staatsamptenare is nie bevoeg om aan te pas by die uiteenlopende aard van klein boerderye nie.
Voorts meen Cousins steunprojekte aan kleinboere uit die private sektor is op ’n klein skaal en nie baie doeltreffend nie. Hy stel voor dat ’n nuwe proses binne die volgende twee jaar begin word om ’n witskrif vir grondhervorming op te stel wat toon dat daar uit die foute van die verlede geleer is.
Cousins sê die nuwe politieke leierskap bied die geleentheid om grondhervorming te vernuwe. “Met die huidige hoë vlak van werkloosheid is daar nie ’n volhoubare toekoms vir Suid-Afrika nie.
“Ek weet nie wat die oplossing vir landboubesighede is nie, maar as almal oor Suid-Afrika heen byeenkom en met mekaar in gesprek tree, glo ek daar sal oplossings gevind word.”
‘Boerderystelsels is verskillend en daar is ’n hele spektrum van stelsels.’