Inheemse beeste kan hitte trotseer
Suider-Afrika se inheemse beesrasse, soos die Afrikaner, bied ’n oplossing vir die hede en toekoms van die beesbedryf. Dié rasse het hulself onteenseglik bewys as uiters gehard en aanpasbaar in ’n wêreld wat reeds onder die gevolge van aardverwarming stei
Boerdery met vleisbeeste gaan in die toekoms rasse verg wat die stampe en stote kan verduur van toestande wat slegs plek gaan laat vir die taaiste beeste – om te oorleef en steeds maksimaal te produseer en reproduseer. Terwyl koeie in moeilike toestande oorleef, moet hulle ook ’n kalf kan grootmaak én weer dragtig kan raak.
Volgens prof. Michiel Scholz, spesialisnavorser van die Landbounavorsingsraad se Instituut vir Diereproduksie (DPI) in Irene, is die Afrikaner een van die inheemse SuiderAfrikaanse vleisbeesrasse wat in dié kategorie val.
Hy verduidelik hoekom die Afrikaner as ’n inheemse vleisbeesras van SuiderAfrika bestempel word: “Die Sangabeeste in SuiderAfrika, suid van die tripanosomiase (nagana) strook, het min tekens van Seboegene, terwyl Sangabeeste, wat noord van die tripanosomiasestrook voorkom, wél Seboegene het. Die Seboe is vatbaar vir tripanosomiase, wat deur die tsetsevlieg versprei word. Daar word aanvaar dat die Seboegenotipes by die beeste uitgeskakel is namate hulle suid gemigreer het.”
NATUURLIKE HABITAT
Dr. Pieter de Kock, voorsitter van die Afrikanerbeestelersgenootskap, sê ’n nuwe era lê vir die beesbedryf en beesvleisproduksie voor.
“Enige stokperdjietipe be dryf waar die entrepreneur vervulling, plesier en trots kry uit dít wat hy sien of tot stand bring, het op lang termyn risiko’s vir volhoubaarheid. Die nasate van miniatuur of dwergtipe diere, soos perdjies of hondjies, sal net vir ’n rukkie teen hoë pryse verkoop kan word. Dan word die mark versadig en mense besef die kopersmark vir dié stokperdjie is beperk.
“Dis ook so met die beesbedryf. Ons moet nooit vergeet die beesbedryf gaan oor die produksie van voedsel vir die mens nie; ’n hoëgraadproteïenvoedsel wat op lang termyn in aanvraag moet bly en nie ’n gier is wat kom en gaan nie.
“Die feit dat dokters en hospitale met alle paramediese rigtings oorleef, is omdat mense ouer en siek word en die behoefte aan genesing en ’n hoëgehalte lewe in aanvraag bly.”
Net so bly beesboerdery en vleis in aanvraag, want: Dit is ’n hoëproteïenbron vir mense om hul voedingstatus optimaal te hou. Dit hou die boer op die plaas omdat die bees natuurlike grondbedekking of oesreste na proteïen omskakel en ’n inkomste verseker. Die aangename eetervaring van ’n smullekker vleisgereg bly gesog by verbruikers. Die wêreld is egter besig om te verander, sê De Kock. Die beskikbare aantal hektare vir boerdery bly dieselfde of verminder in sekere streke. Weens die klimaat word weiding minder. Die wêreldbevolking groei met rasse skrede.
In die huidige toestande tel die volgende in die Afrikaner se guns: Sagte, sappige vleis. Hitteverdraagsaamheid en die vermoë om in uiters warm toestande vrugbaar te bly, te vreet en te groei. Bevredigende groei op ’n goedkoper voerrantsoen in voerkraaltoestande. Vermindering van die koolstofspoor danksy ’n optimale raamgrootte en om só ’n kleiner bydrae tot kweekhuisgasse te lewer. Eienskappe, soos ’n goeie loopvermoë, parasiet en siekteweerstand en maklike geboorte, wat belangrik vir woestyntoestande is. Danksy sommige rasse se weerstand teen siektes en plae, soos die tsetsevlieg, snotsiekte en witoogsiekte, is hulle ideaal om saam met wild aan te hou.
HITTESTRES
Aardverwarming is die opvallendste vorm van klimaatsverandering. By beeste is hittestres ’n algemene oorsaak van ondoeltreffende reproduksie. As bulle langdurig aan ’n hoë temperatuur blootgestel word, lei dit tot abnormale spermmorfologie, lae beweeglikheid en laer spermkonsentrasie.
By koeie het langdurige hoë temperature ’n nadelige uitwerking op reproduksie. Die deurslaggewende tydperk vir die oorlewing van ’n embrio is vier tot ses dae ná bevrugting. As oösiete – vroulike geslagselle wat in die follikels of sakkies van ’n koei se eierstokke voorkom en eierselle vorm – onder hittestres verkeer, is dit ook nadelig vir die ontwikkelingsfases en oorlewing van die embrio.
Dus het die DPI met die samewerking van die NoordKaapse departement van landbou, grondhervorming en landelike ontwikkeling en die departement vee-, wild- en weidingkunde aan die Universiteit van die Vrystaat ’n navorsingsprojek met inheemse rasse en hul kruisings op die Vaalharts-proefplaas en by die DPI in Irene uitgevoer. Dit wou dragtigheid tydens baie warm toestande by verskillende vleisbeesgenotipes evalueer.
Luidens ’n verslag deur Scholtz en mee. Mokgadi Seshoka en Anette Theunissen is 40 F1-kruisrasverse van Afrikaner-, Bonsmara- en Ngunimoederlyne en Afrikaner-, Bonsmara-, Nguni-, Angus- en Simmentaler-vaarlyne in die warm somer van 2016 oor ’n tydperk van 45 dae met Bonsmarabulle gepaar.
Die 19 inheemse kruisrasverse (Afrikaner, Bonsmara en Nguni) het ’n dragtigheidskoers van 89% behaal, terwyl die 21 kruisrasverse tussen inheemse rasse en uitheemse rasse (Angus en Simmentaler) ’n dragtigheidskoers van 67% behaal het.
Die kruisrasverse met ’n inheemse genetiese samestelling se dragtigheidskoers was dus 22 persentasiepunte beter as verse wat 50% uitheemse gene het. De Kock se kommentaar is dat dit daarop dui dat die plaaslike inheemse rasse nie noodwendig “agtergeblewe” is nie, maar beslis die voortou neem.
Die gevolgtrekking is dat kruisrasverse met inheemse gene in ’n warm klimaat tot ’n beter reproduksiesyfer in staat is as vroulike diere met ’n uitheemse genetiese samestelling. Dit is dus ’n opsie wat beesboere kan oorweeg om volhoubaar in warm toestande te boer.
BEESTE IN AFRIKA
In ’n oorsigstudie deur Scholtz, Theunissen, me. L. Pienaar en prof. Frikkie Neser (Universi- teit van die Vrystaat) is bevind dat die middelpunt van die oorsprong van die primitiewe Sangabeeste waarskynlik OosAfrika is. Mense uit die antieke tyd het met hul vee uit Egipte deur Afrika gemigreer. Só het nuwe beesgenotipes ontstaan. Vandag kan Afrikabeeste in drie hoofgroepe verdeel word: Bos taurus africanus, B. indicus en Sanga-tipes (skoflose B. taurus van Afrika x B. indicus met ’n skof).
B. taurus africanus-beeste is vandag wydverspreid in Wesen Sentraal-Afrika en word in langhoring- (B. taurus longifrons) en korthoringbeeste (B. taurus brachyceros) verdeel. B. indicus-beeste (Seboe-tipes) word hoofsaaklik in die oostelike en droë dele van Wes-Afrika aangetref, terwyl die Sangarasse grootliks in die oostelike en suidelike tot westelike dele van Suider-Afrika voorkom.
’n Belangrike gebeurtenis het met die migrasie na die suide plaasgevind. Seboe-beeste is vatbaar vir trisaposomiase (nagana) wat deur tsetsevlieë versprei word. Toe die beeste deur die tsetsegordel gemigreer het, het die Seboe-tipes gevrek, terwyl die Sanga-tipes oorleef het.
Volgens Scholtz-hulle se navorsing is die Afrikanerbees afkomstig van die Khoi-stamme wat hulle al in die 13de en 14de eeu besit het. Hulle het in die suidwestelike dele van Suider-Afrika (vandag die Noord-, Wes- en Oos-Kaap, die westelike dele van die Vrystaat en die suide van Botswana) gewoon. In die 14de eeu het die beeste saam met die Khoi na die Wes-Kaap gemigreer. Die Nederlandse setlaars het weer hul Afrikanerbeeste in 1652 by die Khoi’s bekom.
Die hedendaagse SuiderAfrikaanse Sangabeeste, soos die Afrikaner, kan beskryf word as tropiese, aangepaste B. taurus-genotipes, wat hulle uniek maak.