Mpumalanga se top-jongboer: Benut gemengde boerdery om risiko te verskans
Die Hoëveldse boerdery waarin Mpumalanga se Jongboer van die Jaar vir 2018 betrokke is, versprei sy risiko’s sommer wyd danksy ’n stelsel met verskillende saaigewasse, vleisbeeste en wolskape wat verskillende inkomstebronne bied. Die jong boer Lion du Plessis sê boonop versprei hierdie stelsel sy kontantvloei reg deur die jaar.
Niemand hoef ’n boer te vertel hoeveel risiko’s boerdery saam met hom ronddra nie; ook nie hoe belangrik dit is om verskillende inkomstebronne te hê en te diversifiseer vir ’n goeie kontantvloei dwarsdeur die jaar nie. Daarvoor is die wisselvallige Suider-Afrikaanse klimaat eens te erg. Boonop versuur produkpryse wat tussen seisoene van baie hoog tot baie laag kan daal, al vir té lank die landbou-omgewing.
Mpumalanga se Jongboer van die Jaar, mnr. Lion du Plessis (33), boer saam met sy pa, Hennie, op die plaas Kranspan oos van Ermelo in Mpumalanga. Hulle saai mielies en wissel dit af met sojabone en droëbone (nierbone). Die veeboerdery bestaan uit ’n Merinostoetery en kommersiële kudde vir wol- en slaglamproduksie, asook ’n kommersiële Brafordkudde vir speenkalfproduksie.
Sy pa is sedert 1974 op die plaas nadat hy eers by Brits met groente en vleisbeeste geboer het. Lion het matriek aan die Hoërskool Ermelo geskryf en is toe Potchefstroom toe, waar hy die graad B.Com. Regte en Ondernemingsbestuur, asook ’n nagraadse onderwyssertifikaat aan die Noordwes-Universiteit (NWU) verwerf het.
Daarna het ’n nagraadse diploma in finansiële beplanning aan die Universiteit van die Vrystaat gevolg. Terwyl hy by ’n finansiële instelling in Pretoria gewerk het, het hy terselfdertyd ook diplomas in projekbestuur aan die Britse instelling Prince2 en in menseregte aan Unisa verwerf.
BOERDERY UITLEEF
Lion het egter gevoel hy leef nie sy roeping uit in sy werk in die stad nie en is einde 2011 plaas toe. “Ek wou al net ná my studies aan die NWU gaan boer, maar my pa het gesorg dat ek eers waardevolle ondervinding opdoen.”
Hy moes egter die harde pad loop en die gevestigde boerdery het nie net in sy skoot geval nie. Lion het ’n stukkie huurgrond bekom. Met sy pa en die Land Bank se hulp het hy sy eerste produksielening gekry om mielies te saai en ’n klein Merinokudde te koop.
Die pa-en-seunspan boer saam sedert Hen-
nie vier jaar gelede die verantwoordelikhede en besluitneming aan sy seun oorgedra het.
Die gemengde boerdery het deur die jare sterk gegroei. Die saaigewasse word op verskillende tye geoes en die inkomste kom dus ook op verskillende tye in. Dit geld ook die Merinoboerdery, wat benewens ’n woltjek ook twee keer per jaar slaglammers lewer.
Die beesboerdery met sy enkele kalftyd sorg ook op sy tyd vir kontantvloei. Dit alles sorg vir deurlopende kontantvloei en – baie belangrik – die verspreiding van risiko’s.
Wat omset betref, is die mielieboerdery die grootste faset. Dit verg die meeste kapitaal, maar maak nie noodwendig altyd die meeste wins nie. Mielies se bydrae tot die omset bedra volgens 2016-’17 se syfers ongeveer 39%, die skape 22%, nierbone 18%, beeste 16% en sojabone 5%.
GROTER SAAIPLAN
Lion pas nie net wisselbou toe met die verskillende
gewasse nie, maar wissel ook jaar ná jaar sy aanplantings van geneties gemodifiseerde (GM) mielies af met nie-GM basters.
Hy plant byvoorbeeld nie-GM mieliebasters op die ergste sandlande. Die jaar daarna plant hy Roundup-Ready-mielies (RR) omdat hy die opslag met Roundup-onkruiddoder kan doodspuit. Dan volg sojabone. Die vierde jaar plant hy weer nie-GM mielies.
Op die beter lande – alles op droëland – wissel hy mielies jaar ná jaar af met nierbone omdat droëbone nie goed in kwaai sandgrond groei nie.
Sy keuse van ’n gedeelte konvensionele basters is omdat hy gewoonlik ’n pryspremie van sowat R100 per ton méér daarvoor as vir RR-mielies kry. Party Afrikalande laat nie GMO’s toe nie en mieliekopers wil graag dié mielies hê.
Die jong man plant sojakultivars van Pannar en verskeie mieliekultivars van Dekalb en Pioneer. Hy hou ’n deel van die
nierbone terug om die volgende jaar te plant.
Die keuse van sojabone as een van die wisselbougewasse is uiteraard omdat dit ’n breëblaargewas is en dus ander plae as mielies het, wat ’n grasagtige gewas is. Afwisseling verbreek die siekte- en insekteketting. Boonop word sojabone voor mielies gestroop en skape kan dié lande dus vroeër bewei.
SÓWERKSY BEWARINGSBOERDERY
Lion doen minimumbewerking vir die mielies en sojabone met ’n Radium-strookbewerker om grondvog te bewaar en windskade te beperk. Vir droëbone benut hy ’n Lemken-tandwerktuig wat ook verminderde bewerking doen, maar die onkruide tydens planttyd uitknikker. Droëboonlande moet verkieslik deur die hele seisoen skoongehou word om die sny- en stroopproses te vergemaklik.
Nadat ’n gewas geoes is, word die
oesreste tot middel Augustus en soms ’n bietjie langer bewei indien daar baie reste is. Net die skape bewei die soja- en droëboonlande, terwyl die skape en dragtige verse die mieliereste bewei. Die koeie kry deur die winter oulandsgrashooi en met kalftyd armmanslusernhooi.
Daarna rol Lion die reste met ’n rolmoer plat en fyn. Presisie-grondontledings word dan op die soja- en droëboonlande gedoen omdat dié oeste eerste ingesamel word en daar genoeg tyd is. Die grondmonsters en ontledings word deur Agri Technovation behartig sodat die boer enige voedingstekorte voor planttyd doeltreffend en kostedoeltreffend kan aanvul.
PLANTTYE GEMIK OP KRITIEKE GROEIFASES
Met planttyd plant hy die mielie- en sojasaad agter die strookbewerker, terwyl die droëboonlande eers met die Lemken-werktuig bewerk word.
Planttyd begin reeds middel September, omdat die sandgrond gewoonlik genoeg vog ná die vorige somer oor het. Dan is Lion se gewasse in Januarie en Februarie, wanneer die midsomerdroogte sy tande wys, al verby die kritieke groeifases wanneer ’n vogtekort die potensiële opbrengs kan skaad.
Lion plant eerste mielies. Verlede somer het hy op 26 September met mielies begin, op 20 Oktober met sojabone en in Desember met nierbone. Hierdie planttye hang natuurlik af van wanneer dit begin reën.
PLAE MOET BESTRY WORD
Op die lande waarop hy nie-GM mielies plant, spuit Lion eers die onkruide dood. Hy dien terselfdertyd ’n middel teen wurms toe. Vyf dae later plant hy. Agter die planter dien hy ’n vooropkoms-onkruiddoder en ’n anti-wurmmiddel toe. Die laaste bespuiting is 42 dae ná planttyd wanneer hy wéér onkruiddoder, asook ’n swamdoder en anti-wurmmiddel spuit.
Die spuitprogram vir die RR-mielies is dieselfde, behalwe dat hy nie onkruiddoder voor planttyd hoef te spuit nie.
Vir die sojabone (slegs RR-kultivars waarvan die saad vir beter groei geënt word) spuit Lion met planttyd ’n vooropkoms-onkruiddoder en ’n wurmmiddel. Indien daar nog onkruide opkom, spuit hy drie tot vier weke ná opkoms weer Roundup. In die blomstadium (60 dae ná opkoms) volg ’n bespuiting teen wurms, swamme en onkruide.
Daar is nie RR-droëboonkultivars beskikbaar nie. Daarom word die droëboonlande eers meganies omgewerk. Met planttyd dien hy ’n anti-wurmmiddel en onkruidddoder toe om nuwe onkruide vrek te maak en te keer dat nog onkruid groei. Later in die seisoen word die lande geskoffel en dan volg die laaste toediening van onkruiddoder, anti-wurmmiddel en swamdoder. Wanneer die droëbone vol in die blom is, dien hy weer ’n anti-wurmmiddel toe om veral bolwurm te bekamp.
VREUGDE VAN OESTYD
Die sojabone word in Mei eerste gestroop, gevolg deur nierbone en mielies in Junie, Julie en soms tot Augustus.
Die mielies het verlede jaar gemiddeld 6,5 ton/ha opgelewer, die sojabone gemiddeld 1,95 ton/ha en die nierbone gemiddeld 1,9 ton/ha.
Hierdie suksesse kan in ’n groot mate toegeskryf word aan Lion se besluit om nuwe bewerkingsmetodes en moderne werktuie aan te skaf om die boerdery se doeltreffendheid te verhoog. Dit sluit die Lemken- en Radium-werktuie, ’n groter Vicon-stikstofstrooier en Hardi-gewasspuit in wat groter oppervlaktes kan dek.
Hy berg die mielies in sy graandam op en ry dit met vragmotors weg, pleks van met trekkers en waens. Dit bespaar tyd en slytasie by die trekkers.
Die eerste derde van die potensiële mielie-oes word op ’n kontrakgrondslag bemark wanneer die mielies reeds opgekom het en dit gewoonlik al goed reën. Die tweede derde word in Januarie/Februarie bemark wanneer die mielies in die saad is en die laaste derde met oestyd. Lion stel vas watter maatskappye die meeste vir mielies en sojabone betaal en verkoop dit dan aan hulle.
Nierbone is baie winsgewend, maar dit is soms moeilik om ’n afsetpunt te kry. Lion maak die bone deesdae op die plaas skoon om ’n beter produk te bemark.
MERINO’S GEE WOL ÉN VLEIS
Die Merino’s is die grootste faset van die veevertakking en die grootste inkomste
is uit wol. Lion teel ’n fynwol-tipe skaap wat die hoogste wolpryse behaal, maar hy maak seker hy handhaaf ’n balans deur nie té klein skape te teel nie. Die kudde se wol is gemiddeld 18,8 mikron. Die skape word elke agt maande geskeer. Die skeersel bedra gemiddeld 3,3 kg per skaap. Hy behaal ’n gemiddelde skoonopbrengs van 72% oor drie skeersels in twee jaar. Die wol word deur BKB bemark.
Lion koop stoetramme by twee Merinostoeterye, naamlik die Klipkraalstoetery van mnre. Wiek en Wikus Cloete van Ermelo en die Droogfontein-stoetery van mnr. Johan Sauer van Jamestown. Hy teel ook sy eie kudderamme.
Lion volg ’n intensiewe lamstelsel, maar pleks van lamhokkies laat lam hy die ooie op aangeplante weiding in ses kampe van 4,7 ha met geëlektrifiseerde heinings om diefstal te ontmoedig en toesighouding doeltreffender te maak.
Al die stoetooie word laparoskopies bevrug en op ses weke vir dragtigheid gemonitor met behulp van sonar. “Dit is belangrik om te weet ’n ooi is dragtig, anders mors ek tyd en geld met haar. Ek gee ’n vervangingsooi net een kans in dieselfde jaar om oor te slaan. Daarna word sy geslag.”
Die ooie wat dragtig is met tweelinge lam afsonderlik vir beter bestuur en die maklike byhou van aantekeninge.
Met hierdie metode behaal die boerdery ’n lamsyfer van 104%.
VOERVLOEI VIR VEE
Lion het ’n voervloeiprogram uitgewerk wat verseker hy het regdeur die jaar genoeg kos vir sy vee. Natuurlike weiding word aangevul met aangeplante oulandsgras en armmanslusern. Skokdrade rondom dié kampe ontmoedig roofdiere om skape te vang.
Daar is twee lamtye: Februarie-Maart en Julie-Augustus. Die voervloeiprogram vir die twee groepe verskil van mekaar.
Die ooie wat in Februarie-Maart moet lam, wei van die begin van die lente (September-Oktober) op die veld wanneer die gras bot. In Februarie gaan hulle na kampies met bemeste oulandsgras waar hulle lam.
Wanneer die lammers sterk is, gaan die ooie met hul lammers na die armmanslusern waar hulle in groter kampe bly. Die lammers kry dan ook kruipvoer.
Van Mei af wei die ooie saam met hul lammers op weimielies wat in stroke saam met sojabone geplant word. Die sojabone word gestroop en verkoop om die koste te dek en die mielies word ongestroop bewei as weimielies. Daarvoor plant Lion goedkoop kultivars omdat hy nie noodwendig ’n hoë pitopbrengs nastreef nie. Die lammers word ná drie maande op die weimielies gespeen en die hamels word verkoop.
Die ander ooigroep wei voor lamtyd op natuurlike veld en lam middel Julie op mieliereste, “die tyd wanneer ons die meeste kos op die Hoëveld het”. Daar loop hulle totdat die mieliereste op is. Dan skuif die skape na kampe met natuurlike weiding wat in die lente gebrand is en gevolglik vroeg ’n opslag het.
Die skape kry deur die jaar ’n produksielek van Lamprecht Voere op Amersfoort.
BEESTE SE BESTUUR
Die beeste word vir speenkalfproduksie aangehou en Lion volg net een kalftyd, van Julie tot September.
Die beeste wei in die somer op die veld. Hy plant Sugargraze van K2Agri vir die speenverse. Nadat die mielies geoes is, wei die dragtige verse op die mieliereste. Die res van die kudde bly op die veld, waar die dragtige koeie met kalftyd hooibale van armmanslusern kry en die res van die beeste oulandsgrasbale. Die beeste kry ’n fosfaatlek wat Lion self meng in die somer en ’n ureumlek in die winter.
Lion teel sy eie kuddebulle, maar koop stoetbulle uit die Meaker Brafordstoetery van dr. Johan en mnr. Jan Meaker van Warden en die Thiele-stoetery van mnr. Carl Thiele van Paulpietersburg.
Die verse word die eerste keer kunsmatig geïnsemineer om die kalftyd so kort moontlik te maak, wat die bestuur vergemaklik. Lion kan dan ook akkurate aantekeninge byhou van die vaar van elke kalf wat gebore word.
Hy gebruik net semen van bulle wat nie té groot kalwers teel nie omdat die verse andersins kan sukkel om te kalf. Ná hul eerste kalf word die jong koeie natuurlik gedek.
Die Du Plessis’s se dragtigheidsyfer is 95 en die kalwers speen gemiddeld op 200 kg.
LIEFDADIGHEID HUL PASSIE
Die egpaar doen baie werk vir liefdadigheid. Lion het CAP (Children at Play) in 2010 by die Departement van Maatskaplike Ontwikkeling as ’n organisasie sonder winsbejag geregistreer.
CAP het verskillende aspekte waarop klem gelê word, naamlik voedsel, opvoeding, gesondheid, Woordbediening en sport; alles saamgevat onder CAP Internasionaal.
Die Du Plessis’s se liefdadigheidswerk is grootliks daarop gemik om in kinders se basiese behoeftes te voorsien en wissel van die uitdeel van kospakkies en klere tot die opknapping van skole se kombuise.
Soms werk hulle ook in die buiteland, meestal in Afrika. Hulle het ook ’n tak in Arizona, Amerika, geregistreer om met
geldinsameling te help.
Lion bring ook sy kant in ander dele van die gemeenskap, en is bestuurslid van onderskeidelik die Ermelo-Oos-boerevereniging, wat gereeld proewe met saaigewasse doen, en van hul plaaswag.
Lion se buurplaas is ’n staatsplaas en hy doen baie om die begunstigdes te mentor. Hy leen toerusting asook bulle vir hulle om hul kuddes te verbeter. Voorbrande word saam met hulle gemaak, aangesien hulle nie die nodige toerusting daarvoor het nie.